روسيه راهكار جايگزين جلوي پاي اردوغان گذاشت
احياي توافق «آدنا» به جاي لشكركشي به خاك سوريه
شهاب شهسواري
تركيه بعد از مدتي اصرار بر حمله نظامي به خاك سوريه و بعد از آن همكاري با آمريكا براي ايجاد يك منطقه حائل 32 كيلومتري در مرز دو كشور، بعد از ديدار هفته گذشته ميان رهبران روسيه و تركيه در مسكو، حالا بر احياي توافق آدنا ميان تركيه و سوريه تاكيد مي‌كند. توافق آدنا كه سال 1998 ميان آنكارا و دمشق امضا شد به تركيه اجازه مي‌دهد در صورت احساس خطر از گروه‌هاي مسلح تروريستي در مرزهاي دو كشور تا عمق «5 كيلومتر» در خاك همسايه جنوبي دست به اقدام نظامي بزند. عددي كه بسيار كوچك‌تر از نوار 32 كيلومتري در خاك سوريه است. مقام‌هاي تركيه و روسيه بعد از ديدار هفته گذشته ميان ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه و رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه بر احياي اين توافق 20 ساله و اجراي كامل آن تاكيد مي‌كنند. از زمان آغاز بحران در سوريه، دو كشور يكديگر را به نقض اين توافقنامه متهم مي‌كنند؛ تركيه ادعا مي‌كند كه دولت بشار اسد به گروه‌هاي مسلح كرد براي حمله به خاك اين كشور آزادي عمل داده و سوريه معتقد است كه تركيه از گروه‌هاي شبه‌نظامي تروريست مخالف دمشق حمايت مي‌كند. سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه كه در جمع خبرنگاران تاكيد كرده‌است كه توافق آدنا همچنان معتبر است و «ذات اين توافق مي‌تواند تمامي نگراني‌هاي امنيتي تركيه در خاك سوريه را از بين ببرد.» بر اساس توافقي كه 20 سال پيش ميان دولت‌هاي دمشق و آنكارا در آدناي تركيه امضا شد، دمشق تعهد داد به صورت فعال با استقرار و فعاليت گروه‌هايي كه از سوي تركيه تروريستي تلقي مي‌شوند در خاك اين كشور مبارزه كند. به گزارش ايتارتاس، سرگئي لاوروف كه در سفري در شمال آفريقا به سر مي‌برد، در رباط، پايتخت مراكش خواستار از سرگيري اجراي توافق آدنا شد. او در نشست خبري خود در تونس هم خواستار تلاش براي بازگشت سوريه به اتحاديه عرب شد. خبرگزاري رسمي سوريه، سانا هم در گزارشي به نقل از يك مقام وزارت خارجه اين كشور از آمادگي دمشق براي احياي توافق آدنا خبر داده‌است. به نوشته خبرگزاري سوريه «تركيه از طريق گروه‌هاي تروريستي متحد خود بخشي از خاك سوريه را اشغال كرده است و اگر از خاك سوريه عقب‌نشيني كند، دمشق آماده همكاري با تركيه براي حفظ امنيت مرزهاي دو كشور است.» برهان‌الدين دوران، تحليلگر ترك در يادداشتي براي پايگاه خبري ديلي‌صباح مي‌نويسد: «هدف ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه از مطرح كردن احياي توافق آدنا اين است كه آنكارا را به همكاري با دولت مركزي در سوريه وادار كند.» رويترز در گزارشي مي‌نويسد كه منابع ديپلماتيك در غرب معتقدند كه اقدام ولاديمير پوتين و به خصوص زمانبندي اعلام اين برنامه، حركتي براي شكست دادن پيشنهاد دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا براي ايجاد يك نوار حائل ميان تركيه و سوريه است.
چرخش اردوغان
آنكارا خروج نيروهاي امريكايي از خاك سوريه را فرصتي مناسب براي تصرف نقاطي در شمال سوريه مي‌ديد، اما اين نقشه چه از سوي امريكا و چه از سوي روسيه به عنوان اصلي‌ترين حامي دولت مركزي سوريه، مورد انتقاد قرار گرفت. در طول هفته‌هاي گذشته و بعد از چندين بيانيه تند ميان واشنگتن و آنكارا در مورد حمله تركيه به خاك سوريه و امنيت نيروهاي شبه‌نظامي كرد در شمال سوريه، عاقبت در تماسي تلفني ميان رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه و دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا، توافق شد تا نوار حائلي به عرض 32 كيلومتر در منطقه مرزي ميان تركيه و سوريه ايجاد شود تا هم نگراني‌هاي تركيه از تسلط شبه‌نظاميان كرد بر اين منطقه برطرف شود و هم مساله لشكركشي تركيه به خاك سوريه منتفي شود. توافق اردوغان با ترامپ، ديري نپاييد؛ چرا كه رييس‌جمهور تركيه يك ايستگاه ديگر براي تاييد برنامه‌هاي خود پيش رو داشت و آن هم راضي كردن ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه بود. به نظر مي‌رسيد كه موضع روسيه در مورد ايجاد منطقه حائل درون خاك سوريه با همكاري تركيه و امريكا مثبت نباشد. نهايتا نتيجه ديدار و گفت‌وگوهاي مستقيم اردوغان با پوتين، به يك ايده جديد ختم شد: احياي توافق آدنا. چهارشنبه هفته پيش، رييس‌جمهور روسيه، ولاديمير پوتين، بعد از ديدار با رجب طيب اردوغان با صدور بيانيه‌اي تاكيد كرده بود كه اجراي كامل توافق آدنا مي‌تواند تمامي نگراني‌هاي امنيتي تركيه را از بين ببرد. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه هم بعد از بازگشت از سفرش از روسيه در سخنراني خود در غازي عينتاپ، به اجراي توافق آدنا اشاره كرد، هر چند او گفت: «اين توافق به تركيه اجازه مي‌دهد تا در خاك سوريه عمليات نظامي انجام دهد.» اما اشاره اردوغان به اعتبار توافق آدنا، متضمن پذيرش مشروعيت دولت دمشق است، چرا كه بر اساس اين توافق دولت تركيه به پذيرش حكومت مركزي سوريه تعهد داده است.
توافق آدنا چيست؟
سال 1998 گفت‌وگوهاي آنكارا و دمشق در سايه جنگي قريب‌الوقوع انجام شد، تهديدي كه مصر و ايران را وادار كرد براي جلوگيري از آغاز يك جنگ تمام عيار پادرمياني كنند. تركيه نيروهاي خود را در مرز سوريه مستقر كرده بود و آماده بود تا به بهانه مبارزه با گروه حزب كارگران كردستان، به خاك اين كشور حمله كند. از سوي ديگر دمشق منطقه «سنجاق اسكندرون» يا «استان اختاي تركيه» را بخشي اشغال شده از خاك خود مي‌داند. كمال خرازي و عمرو موسي، وزراي خارجه جمهوري اسلامي ايران و مصر پادرمياني كردند تا اوگور زيال، معاون وزير خارجه تركيه و ژنرال عدنان بدر حسن، مدير اداره امنيت سياسي سوريه، 20 اكتبر 1998 در آدنا، توافقي تاريخي را ميان دو همسايه امضا كنند. توافق آدنا ميان دو كشور از يك جنگ تمام عيار ميان سوريه و تركيه جلوگيري كرد. سوريه پذيرفت كه گروه حزب كارگران كردستان را به عنوان يك گروه تروريستي به رسميت بشناسد و تاسيسات اين گروه در خاك خود را از بين ببرد و دسترسي‌هاي مالي آنها را قطع كند و عبدالله اوجالان رهبر اين گروه را - كه مدت‌ها در دمشق پناه گرفته بود - از خاك خود اخراج كند. در برابر تركيه هم پذيرفت تا مشروعيت دولت مركزي سوريه را بپذيرد و روابط ديپلماتيك ميان دو كشور از سر گرفته شود. اما عملا اجرايي شدن آن به دليل اختلاف نظرها ميان دو پايتخت معلق ماند. 20 سال بعد از امضاي اين توافق، بار ديگر تهديد تركيه براي لشكركشي به خاك سوريه بر مرزهاي دو كشور سايه افكنده است.
دولت تركيه از زمان آغاز بحران سوريه، روابط ديپلماتيك خود را با دمشق قطع كرده است. بر اساس توافق آدنا، دو كشور نه تنها به بازگشايي سفارتخانه‌هاي خود در پايتخت‌هاي كشور مقابل تعهد داده بودند، بلكه ايجاد يك خط مستقيم تماس ميان دستگاه‌هاي امنيتي دو كشور براي جلوگيري از حملات تروريستي و رويارويي‌ها تصادفي در اين توافق پيش‌بيني شده بود. يكي از ويژگي‌هاي اين توافق لزوم حضور نيروهاي دژبان روسي در كنار مرزبانان ارتش سوريه است ؛ موضوعي كه در شرايط كنوني سوريه و حضور نظامي قدرتمند روسيه در اين كشور مي‌تواند به كمك احياي اين توافق براي حفاظت از امنيت مرزهاي دو كشور بدون نياز به لشكركشي نظامي تركيه باشد.