مشاركت؛ باطل‌السحر آلودگي هوا
شينا انصاري
براي ما پايتخت‌نشينان كه به آسمان خاكستري و هواي آلوده در روزهاي سرد سال خو گرفته‌ايم، زمستان امسال مهربان‌تر به نظر مي‌رسد. بر اساس اطلاعات ايستگاه‌هاي سنجش هوا، كيفيت هواي تهران در 45 روزي كه از فصل زمستان سپري شده است، 31 روز پاك و سالم و 14 روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس بوده است؛ در حالي‌كه طي همين مدت در سال گذشته، 16 روز سالم و 28 روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس و يك روز «ناسالم براي همه» وجود داشته است كه حاكي از بهبود قابل توجه كيفيت هواي زمستان امسال در مقايسه با سال قبل است. ناگفته نماند از ابتداي سال تاكنون نيز، تهراني‌ها در مجموع ٣٦ روز هواي سالم‌تري را در قياس با سال گذشته تنفس كرده‌اند و خوشبختانه هيچ روز ناسالم براي تمامي افراد جامعه (با شاخص بالاتر از 150) براي كلانشهر تهران ثبت نشده است؛ در حالي كه در همين مدت زمان طي سال گذشته، دست‌كم پنج روز «ناسالم براي همه» در شهر تهران وجود داشته است!
اينكه شرايط آب و هوايي و اقدامات دولت هريك تا چه حد در اين بهبود اثرگذار بوده‌اند جاي تأمل و بررسي دارد، بدون شك نقش باد و باران در كاهش ايجاد شرايط وارونگي دما در پايتخت پررنگ‌تر به نظر مي‌رسد، با اين حال اگر بخواهيم علاوه بر ناپايداري‌هاي جوي، سهم اندكي هم براي اقدامات كاهش آلودگي هواي تهران قائل شويم؛ شايد بتوان بيش از همه به تشديد معاينه فني خودروها و بهبود نسبي كيفيت سوخت به خصوص كاهش محتواي گوگرد در نفت گاز اشاره كرد. پايداري هوا و تردد فزاينده خودروهاي ديزلي، موتوسيكلت‌ها و خودروهاي فرسوده همواره از عوامل اصلي ايجاد آلودگي هواي تهران و شهرهاي بزرگ كشور در شش‌ماهه دوم سال هستند. وارونگي دما پديده‌اي است كه تحت‌تاثير كاهش دما در فصل سرد به شكل تشكيل لايه هواي سرد، اجازه صعود هواي گرم و آلوده شهر به بالا را سلب مي‌كند؛ از اين رو توليد آلاينده‌ها از منابع ثابت و متحرك به انباشت آنها در سطح زمين مي‌انجامد، در چنين شرايطي راهكارهاي موقت و كوتاه‌مدت براي كاهش انتشار آلاينده‌ها و حفاظت از سلامت مردم به خصوص گروه‌هاي حساس جامعه همچون كودكان و سالمندان از جمله تعطيلي مدارس، محدوديت در نحوه تردد خودروها يا توقف فعاليت برخي واحدهاي صنعتي اتخاذ مي‌شود. با اين حال راهكارهاي اصلي مديريت آلودگي هوا در چارچوب برنامه‌هاي اين حوزه مانند از رده خارج كردن خودروهاي فرسوده، ارتقاي زيرساخت‌هاي حمل و نقل عمومي، بهبود كيفيت سوخت و معاينه فني و ساير محورهاي دخيل در كنترل آلودگي هوا بايد توسط دستگاه‌هاي مرتبط دنبال شود. روندي كه با وجود قوانين و اسناد بالادستي به ويژه قانون هواي پاك، همچنان با سرعتي بطئي پيش مي‌رود و به‌محض پديدار شدن شرايط پايداري و سكون هوا بر نگراني‌ها مي‌افزايد.
لازم به اشاره است سازوكارهاي الزام آور در معاينه فني خودروها هرچند توانسته است تا حدي منجر به كاهش آلاينده‌هاي هوا شود، ليكن تداوم و تثبيت اين موضوع، علاوه بر ابزارهاي تنبيهي و كنترلي نيازمند همراهي واقعي همه ذي‌نفعان اعم از مراكز معاينه فني و صاحبان وسايط نقليه خواهد بود تا از دور زدن معاينه فني با ترفندهاي مختلف همچون «كاتاليست‌هاي اجاره‌اي» جلوگيري شود. در واقع باطل السحر آلودگي هوا در شهرهاي بزرگ كشور «مشاركت» است، مشاركت ميان دستگاه‌هاي ذي مدخل در پيمودن مسير سنگلاخ اجراي برنامه‌هاي كاهش آلودگي هوا و مشاركت و همراهي مردم با دولت و دستگاه‌هاي متولي؛ از اين رو زمستان امسال گرچه تاكنون آسمان آبي‌تري به خود ديده است، اما تا نبود عزم و اراده واقعي براي كاهش روزهاي آلوده در ميان همه آحاد جامعه از مسوولان و مردم، هنوز مي‌تواند ميزبان روزهاي ناسالم و خاكستري باشد!