هامون؛ چشم و چراغ سيستان
پس از خزر و اروميه، درياچه هامون در رتبه سوم بزرگ‌ترين درياچه‌هاي ايران ايستاده است. درياچه و تالاب هامون واقع در استان سيستان و بلوچستان در فاصله 200 كيلومتري شمال زاهدان مركز اين استان در حوضه آبريز پنج شهرستان زابل، زهك، هيرمند، هامون و نيمروز واقع و از سه درياچه كوچك به نام‌هاي هامون پوزك، هامون صابري و هامون هيرمند تشكيل شده است؛ درياچه‌هايي كه در زمان وفور آب به هم متصل مي‌شوند تا بدنه واحد هامون را تشكيل دهند كه در زمان پرآبي وسعتش به ۵۶۶۰ كيلومتر مربع مي‌رسد. از اين ميان ۳۸۲۰ كيلومتر مربع از درياچه متعلق به ايران و بقيه سهم كشور همسايه، افغانستان است.
بزرگ‌ترين درياچه آب شيرين كشور كه عنوان هفتمين تالاب بين‌المللي در دنيا است از طريق رودخانه سيستان، رودخانه پريان مرزي، فراه رود، چخان رود، خاش رود از افغانستان و بندان، شورو و چند رودخانه كوچك ديگر تغذيه مي‌شود. وابستگي درياچه هامون به رودخانه هيرمند باعث شده تا هرگونه نوسانات در ميزان آب آن، مشكلاتي را براي كل سيستم به وجود آورد.
درياچه هامون به خاطر آب شيرين، امكان پرورش و صيد ماهي در سال‌هاي پر آبي و تامين علوفه دام‌ها از طريق حاشيه و نيزارهاي آن و تا اواخر دهه 70 به عنوان عامل اصلي حيات سيستان شناخته مي‌شد اما حالا از حدود 11 سال پيش تاكنون به دليل قطع رودخانه هيرمند و خشك شدن بستر درياچه هامون با بحران خشكسالي روبه‌رو شده است و منطقه‌اي كه در گذشته به انبار غله ايران معروف بود اكنون با معضلاتي همچون از بين رفتن كشاورزي، دامپروري و صيادي دست
به گريبان است. آب اين رودخانه به سوي ايران به علت جنگ و بي ثباتي اين كشور چندين دوره قطع و باعث ايجاد خشكسالي‌هاي شديد شده و آثار زيان بار اقتصادي و اجتماعي فراواني را براي اين منطقه در پي داشته است. بنا به گزارش‌هاي منتشر شده در سال 92 در اثر خشك شدن هامون 15 هزار صياد بيكار شدند و زناني كه با بهره‌گيري از ني‌هاي درياچه به توليد صنايع دستي اشتغال داشتند منبع درآمد خود را از دست دادند. دامداران سيستاني با ۱۲۰ هزار راس گاوي كه در ۷۰ هزار هكتار از اراضي درياچه چرا مي‌كردند، مهاجرت كردند و ۸۰۰ روستا تحت تاثير هجوم شن‌هاي روان درياچه قرار گرفت. درياچه‌اي كه سالانه ۱۲ هزار تن ماهي از آن صيد مي‌شد تبديل به بستري خشك و تفتيده شد، بستري كه پيش از آن در زمان وزش بادهاي 120 روزه سيستان منبعي براي خنك كردن آب و هوا بود پس از آن موجب افزايش گرد و غبار و آلودگي هوا در منطقه شد و در بسياري از موارد اين آلودگي از پنج برابر حد بحران نيز فرا رفت.
بهار سال گذشته جاري شدن سيلاب‌هاي ناشي از بارندگي‌هاي مناسب در جنوب شرق كشور باعث آبگيري قسمت‌هايي از درياچه هامون شد و پس از 15 سال حياتي دوباره به اين تالاب بين‌المللي بخشيد. البته كارشناسان محيط زيست اخطار دادند كه اين وضعيت ناپايدار است و براي حل مشكل هامون بايد راه اساسي يافت.
امسال هم فروردين براي هامون خوشقدم بوده است. مديركل حفاظت محيط زيست سيستان و بلوچستان از ورود آب به رودخانه هيرمند و فراه رود خبر داده و گفته است كه سيلاب‌هاي دشت سيستان از روز گذشته وارد تالاب هامون شده است: «براي كنترل و نگه‌داشت آب اقدام به انجام عمليات اصلاح شيب، تسهيل جريان آب، انجام لايروبي، احداث ايستگاه هيدرومتري و پايش مستمر شد تا موفق به حفظ جريان مطلوب آب و نگه‌داشت آن در تالاب شويم.» اهميت چاره‌انديشي براي هامون تا آنجا پيش رفته است كه دفتر سازمان ملل در ايران هم وارد مساله شده تا بلكه با جلب همكاري‌هاي مشترك ميان ايران و افغانستان بتواند خاطره روزهاي پرآب چشم و چراغ سيستان را دوباره زنده كند.