كتابخانه
دانش در ميان مسلمانان نخستين
موضوع اصلي «شفاهي و مكتوب در نخستين سده‌هاي اسلامي» بررسي چگونگي نقل دانش در ميان نخستين مسلمانان است كه با مساله مهم وثاقت منابع حديث، تفسير و تاريخ پيوند مي‌يابد.
گريگور شولر استاد آلماني دانشگاه بازل سوييس در پنج مقاله گردآمده در اين كتاب به اين موضوع مهم و بطور خاص نقل شفاهي و مكتوب حديث در نخستين سده‌هاي اسلامي پرداخته است. نويسنده با مطالعه سنت ادب عربي و بهره‌گيري از برخي مفاهيم مشابه در سنت فلسفي يونان و سنت ديني يهود به بازنگري و ارزيابي دقيق ديدگاه‌هاي مختلف در اين باره پرداخته و نظريه‌اي ارايه كرده است تا برخي ديدگاه‌هاي به ظاهر متضاد را به هم نزديك كند.
اين كتاب كه حاوي ترجمه فارسي مهم‌ترين تحقيقات شولر است، چشم‌اندازي نو و اطلاعاتي سودمند را پيش روي پژوهشگران و علاقه‌مندان به مطالعات اسلامي قرار مي‌دهد. نصرت نيل‌ساز مترجم اين كتاب طي اظهاراتي درباره انگيزه اصلي ترجمه آن گفته بود: انگيزه اصلي من بحثي در رساله دكتري‌ام بود با عنوان آرا و انديشه‌هاي خاورشناسان درباره آثار تفسيري منسوب به ابن عباس. يكي از دلايل ترديد خاورشناسان درباره وثاقت روايات اسلامي (شامل حديث، مسائل فقهي، كلامي، ادبي و...) اين است كه دوره نقل شفاهي بسيار طولاني بوده است. نخستين كسي كه اين موضوع را مطرح كرد، گلدتسيهر بود، پس از او درباره ماهيت روايات اسلامي پژوهش‌هايي توسط مسلمانان و خاورشناسان انجام شد كه نقل روايات اسلامي، شفاهي بوده است يا مكتوب؟ از جمله اين افراد مي‌توان به هارالد موتسكي در مقاله‌اش «تاريخ‌گذاري حديث اسلامي»، فواد سزگين در كتاب تاريخ نگارش‌هاي عربي، خانم نبيه عبود در پاپيروس‌هاي عربي و مصطفي اعظمي اشاره كرد. شولر نيز وارد اين مبحث شده و معتقد است كه ما دو روند جداگانه در سنت اسلامي نداريم كه يكي مكتوب باشد و ديگري شفاهي، بلكه اين دو موازي هم بوده‌اند. بعد از دفاع پايان‌نامه‌ام، اين كتاب شولر را به زبان انگليسي ديدم و تصميم به ترجمه آن گرفتم. اصل كتاب به زبان انگليسي شامل شش مقاله است كه من دو مقاله را حذف كرده‌ام، چرا كه با دغدغه‌هاي من به عنوان پژوهشگر علوم قرآن ارتباطي نداشت.
از مهم‌ترين مباحث مطرح شده در اين كتاب مي‌توان به نقل مكتوب يا شفاهي؟ بازنگري، كاربرد و كاركرد كتابت در نخستين سده‌هاي اسلامي، حديث و تورات شفاهي و تدوين قرآن الگويي براي تدوين حديث و علوم اسلامي اشاره كرد.
«شفاهي و مكتوب در نخستين سده‌هاي اسلامي» نوشته گريگور شولر با ترجمه نصرت نيل‌ساز توسط انتشارات «حكمت» منتشر شده است.
مكه در گذر تاريخ
«اخبار مكه» از نخستين آثار برجاي مانده در تاريخ عمومي مكه و كعبه از قرن سوم هجري و منبع اصلي همه نويسندگان و مورخاني است كه درباره حجاز به خصوص شهر مكه، كتاب و رساله‌اي نوشته‌اند.
بخش‌هاي مهمي از اين كتاب به ذكر خصوصيات و تغييرات مكه و كعبه و اجزاي آن اختصاص يافته است.
اين كتاب با رواياتي درباره كعبه يا بناي آن پيش از خلقت حضرت آدم آغاز شده و با ذكر تغييرات يا تجديد بناهايي كه بر طبق روايات، از آن به بعد به دست فرزندان آدم تا حضرت ابراهيم صورت گرفته ادامه يافته است. همچنين تمام اخبار مرتبط با مكه را از اين زمان تا زمان نگارش كتاب ثبت كرده است. توصيف پوشش كعبه، كليدهاي آن، نام‌هاي كعبه، اندازه‌ها، ستون‌ها، دروازه‌هاي مسجدالحرام، طاق‌ها و كنگره‌ها و رواق‌ها و ديوارها، الواح، كتيبه‌ها، سنگ‌فرش‌هاي داخلي و بيروني كعبه، روايات مربوط به حجرالاسود، نماز و طواف در كعبه و فضايل مسجدالحرام از مطالب ديگر فصول كتاب است. چنانچه اشاره شد اين كتاب مهم‌ترين منبع نويسندگان بعدي درباره مكه و كعبه بوده است و به سبب اهميتش، حاشيه‌ها، شرح‌ها، تكمله‌ها و تلخيص‌هاي متعددي بر آن نوشته شده است. در كتاب اخبار مكه اطلاعات بسياري نهفته است كه جوينده در كتاب ديگري نمي‌يابد. از جمله مهم‌ترين مباحث مطرح شده در اين كتاب فرود آمدن آدم بر زمين، سنت طواف، بيت‌المعمور، طواف كشتي نوح بر گرد كعبه، گزينش ابراهيم جايگاه كعبه را، خبر حج ابراهيم، آغاز داستان فيل، صفت حجر اسماعيل، وضو گرفتن در مسجدالحرام، خوردن ميوه حرم، اندازه هفت دور طواف كعبه، آنچه درباره منبر كعبه آمده، خاندان‌هاي مختلف مكه و... اشاره كرد. «اخبار مكه» نوشته ابوالويلد محمدبن عبدالله‌بن احمد ازرقي (درگذشته حدود 250 ه.ق) است. اين كتاب با ترجمه محمود مهدوي‌دامغاني توسط انتشارات حكمت منتشر شده و همچنان در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد.