دست كوتاه واشنگتن
نعمت‌الله ايزدي
دولت ايالات متحده امريكا با توجه به سياست فشار حداكثري خود تلاش زيادي كرده است كه ايران را محدودتر كند، اما اكنون نمي‌توان برداشت كرد كه امريكايي‌ها بتوانند در حوزه سياسي ما را در انزواي سياسي قرار بدهند، تنها كاري كه امروز از واشنگتن بر مي‌آيد، استمرار همان بحث‌هاي اقتصادي و تجاري است. به نظر نمي‌رسد كه محدود كردن توان ديپلماسي ايران در حال حاضر در توان دولت امريكا باشد. ديپلماسي جمهوري اسلامي ايران از قبل هم فعال‌تر شده است. ايران از زمان تلاش واشنگتن براي لغو معافيت كشورهاي واردكننده نفت از ايران، به‌شدت در عرصه سياسي و ديپلماتيك فعال شده است و حتي ضرب‌الاجلي كه ايران براي كشورهاي باقي مانده در برجام تعيين كرد، يك اقدام تعيين‌كننده سياسي و ديپلماتيك بود كه كشورهاي باقي مانده در توافق را وادار به تحرك سياسي بيشتر و برداشتن گام‌هاي ديپلماتيك كرد.
سفرهاي اخير رييس‌جمهور به بيشكك و بعد از آن دوشنبه، بخشي از برنامه از پيش تعيين شده رايزني‌هاي ديپلماتيك ايران است. ايران سال‌هاست كه عضو ناظر سازمان همكاري شانگهاي محسوب مي‌شود و شركت در نشست‌هاي سران اين سازمان در سطح رييس‌جمهور كاملا طبيعي است. اجلاس سيكا نيز در دوشنبه نشستي است كه ايران همواره در سطح بالايي در آن مشاركت كرده است. واقعيت اين است كه شركت در اين نشست‌ها، استمرار روند عادي برنامه‌هاي ديپلماتيك ايران است و البته نشانگر اين است كه هر تلاشي براي انزواي سياسي و ديپلماتيك ايران در شرايط كنوني با شكست مواجه مي‌شود، چرا كه ايران يكي از كشورهاي موثر و مهم جهان است. البته ايران سال‌هاست كه براي پيوستن به عنوان عضو دايم سازمان همكاري شانگهاي اظهار علاقه كرده است. متاسفانه هنوز در ميان كشورهاي عضو اين سازمان اجماعي براي پذيرش ايران به عنوان عضو دايم وجود ندارد. بر خلاف اظهارنظرهاي علني، در مورد دلايل رد درخواست ايران و اظهار تمايل‌ها به قبول عضويت ايران، اين پرونده بيش از هر چيز به شرايط سياسي ايران با غرب وابسته‌شده است. كشورهاي عضو سازمان همكاري شانگهاي، به‌شدت علاقه‌مند هستند كه اين سازمان را از كشمكش‌هاي سياسي بين‌المللي دور نگه دارند و اجازه ندهند كه پاي فشار و تهديد غرب به مسائل جاري اين سازمان وارد شود. سران اين كشورها، پذيرش ايران را زمينه‌ساز اعمال فشار غرب و به‌ويژه امريكا بر فعاليت‌هاي اين سازمان مي‌دانند. به اعتقاد من به همين دليل است كه راي اجماعي به پذيرش ايران، به تاخير مي‌افتد و در هر اجلاس، يكي از كشورهاي عضو به نوعي به نيابت از جمع، بهانه‌اي براي مخالفت با عضويت ايران مطرح مي‌كند. به هر تقدير ايران از ابتداي تشكيل اين سازمان علاقه خود را به پيوستن به آن اعلام كرده است و زماني هم كه من شخصا در جريان تلاش‌هاي ديپلماتيك مربوط به پيوستن ايران به سازمان مشاركت داشتم، تلاش‌هاي زيادي براي پيوستن دايم به آن انجام شد، چرا كه معتقد بوديم كه استمرار طولاني مدت عضويت ناظر خيلي مساله مطلوب نيست. هنوز نمي‌توان خوش‌بين بود كه با وجود حل و فصل مسائل ميان ايران و تاجيكستان بعد از آنكه تحريم‌هاي سازمان ملل متحد هم عليه ايران برطرف شد، سازمان راي به پذيرش عضويت ايران بدهد. تمايل در سازمان همكاري شانگهاي اين است كه كفه اقتصادي و تجاري اين پيمان به كفه سياسي آن بچربد و احساس مي‌كنند كه عضويت نهايي ايران در شرايط تنش در روابط ايران و امريكا، هزينه سياسي براي سازمان ايجاد خواهد كرد. فرصتي كه سفر به بيشكك و دوشنبه در اختيار رييس‌جمهور قرار داده است، اجازه مي‌دهد تا در شرايط حساس جاري، مسائل جاري به‌ويژه در مورد برجام و تنش‌هاي منطقه‌اي را با همتايان آسيايي خود در ميان بگذارد. ميل و اراده واشنگتن براي كاهش نفوذ سياسي و ديپلماتيك ايران، چيز جديدي نيست و همواره وجود داشته است، اما تلاش‌هاي امريكا چه در گذشته و چه امروز ناموفق بود و ايران توانسته است به شكل روزافزوني فعاليت‌هاي سياسي و ديپلماتيك خود را با كشورهايي كه مدنظر دارد گسترش بدهد. حضور كشورهاي مهمي مانند چين و روسيه در سازمان همكاري شانگهاي اين فرصت را در اختيار ايران قرار مي‌دهد كه به ويژه در شرايط فشارهاي كنوني، مواضع خود را تشريح كند و زمينه‌هاي بيشتري براي همكاري‌هاي اقتصادي و سياسي فراهم كند. جمهوري اسلامي ايران، بدون اغراق بعد از چين و روسيه يكي از مهم‌ترين كشورهاي همكاري سازمان شانگهاي است. به هر تقدير ايران به لحاظ زمينه‌هاي مختلفي همچون انرژي، پتروشيمي و قرار گرفتن در مسير دالان‌هاي تجاري، موقعيت منحصر به فردي در ميان كشورهاي آسيايي عضو اين سازمان دارد. ايران از زمان تشكيل پيمان شانگهاي، علاقه‌مند به استفاده از ظرفيت‌هاي اين سازمان بود، چرا كه اين سازمان به دليل ماهيت آسيايي آن و به اين دليل كه مجموعه موسوم به غرب از جمله كشورهاي اروپايي و امريكا در آن مشاركت ندارند، فرصت مناسبي را در اختيار ايران قرار مي‌دهد كه فارغ از فشارها و مانع‌تراشي‌هاي برخي از كشورها، به توسعه ظرفيت‌هاي اقتصادي و تجاري خود ادامه دهد. امروز هم رييس‌جمهور قرار است در اجلاس سيكا در دوشنبه پايتخت تاجيكستان در ميان سران كشورهاي عضو اين كنفرانس سخنراني كند. اين نشست هم كه عنوان آن «كنفرانس تعامل و اعتمادسازي آسيا» است يك فرصت ديگر براي تشريح مواضع ايران در ميان كشورهاي هم‌قاره خودش است، به ويژه كه برخي از كشورهايي كه ممكن است مواضع خصمانه يا غيردوستانه‌اي عليه ايران داشته‌باشند هم در اين كنفرانس مشاركت مي‌كنند. گفت‌وگو با كشورهاي مختلف قاره آسيا، چه دوست و چه با مواضع خصمانه اجازه مي‌دهد تا فرصتي براي رايزني و اعتمادسازي ايجاد شود. قطعا تعدادي از كشورهايي كه مواضع تند و خصمانه‌اي عليه جمهوري اسلامي ايران در منطقه دارند، دست‌كم بخشي از اين مواضع را به عنوان نيروي نيابتي و در قالب هم‌پيماني و روابط تجاري، نظامي و امنيتي با امريكا، اتخاذ مي‌كنند. سخنراني و ديدارهاي حاشيه سيكا اجازه مي‌دهد تا در مورد اين مسائل براي كشورهاي دوست و بي‌طرف روشنگري شود. به هر تقدير ايران فرصت خواهد داشت كه نه تنها با كشورهاي دوست و نزديكش در آسيا، نزديك‌تر شود، بلكه با گفت‌وگوهاي رودررو و فشرده با كشورهايي كه مواضع غيردوستانه‌تري نسبت به ايران دارند، تلاش كند تا اتحاد و قرابت مواضع بلوك كشورهاي پيرو امريكا را هم تضعيف كند. لازم است ايران بين كشورهايي كه بر اساس محاسبات غلط و برداشت‌هاي ناصواب به سمت موضع‌گيري‌هاي ضدايراني رفته‌اند از كشورهايي كه نيت‌هاي خصمانه‌اي عليه ايران دارند تفكيك قائل شود.