اقتصاد زيست شبانه
محمد ملانوري
در چند ماه گذشته، بحث‌هايي پيرامون طرح زيست شبانه ميان فرمانداري و شوراي شهر مطرح بوده است؛ موضوعي كه تاكنون هم با شرايط محدود در مورد بعضي كسب و كارها برقرار است. به طور مثال داروخانه‌هاي شبانه‌روزي، رانندگان تاكسي‌هاي شهري يا آژانس‌هاي تلفني و ... شيفت شب دارند. در اين طرح قرار است مناطقي از شهر مناسب‌سازي شوند تا بخشي از فضاهاي شهري از امكان زيست شبانه بهره‌مند شوند تا قسمتي از فعاليت‌هاي خود را در شب نيز ادامه دهند و از آن سو بخشي از مردم كه به دلايلي متقاضي خدمات در اين ساعات هستند، از آن بهره‌مند شوند؛ تجربه‌اي كه در ماه رمضان براي سينماها، كافه‌ها و بخش‌هاي ديگري از شهر اجرا شد.
شرط موفقيت‌آميز شدن اين طرح در اجراي بلندمدت آن است كه همه افراد به نوعي مشاركت‌كنندگان در آن باشند. مشاركت‌كنندگان در اين طرح مي‌توانند برنده باشند؛ به بيان ديگر هم طرف توليدكننده خدمت مي‌تواند از اين فرصت كسب سود كند هم خريدار با توجه به اينكه ارزش‌ها و مطلوبيت‌هايش از بازار متنفع شود. در اين ميان بعضي نگران هستند كه زيست شبانه، هزينه‌هايي بر شهر و شهروندان تحميل كند و يكي از اين نگراني‌ها زمان نامناسب كاري كارگران است. عليرضا محجوب، نماينده مجلس و دبيركل خانه كارگر با اين طرح به دليل استثمار كردن كارگران مخالف است. به نظر مي‌رسد اگر روابط بين كارگر و كارفرما از قانون كار پيروي كند، اين مساله نيز قابل حل شدن باشد. مطابق ماده 53 اين قانون، فعاليت‌هايي كه از ساعت 22 تا 6 بامداد صورت مي‌گيرد كار شب ناميده مي‌شود و كارفرما موظف است كه طبق ماده 58 همان قانون، 35 درصد دستمزد بيشتر پرداخت كند.
يعني كارفرما موظف است كه به دليل سختي كار در شب، اين مشقت را جبران كند و قاعدتا كارفرما قرار نيست بابت فعاليت در اين شيفت كاري، ضرري كند چراكه در غير اين صورت آن را تعطيل خواهد كرد و به شيفت روزانه‌اش اكتفا مي‌كند، از افزايش قيمت خدمات و محصولات در اين شيفت، بهره مي‌برد و در نتيجه مصرف‌كننده نهايي بايد هزينه اين محصول را پرداخت كند. رشد فعاليت اقتصادي در بخش شب نيز مي‌تواند به افزايش اشتغال نيروي كار منتهي شود. گرچه در نگاه واقع‌بينانه به نظر نمي‌رسد زيست شبانه، فعاليت‌هاي زيادي را ايجاد كند و قرار نيست كه موتور رشد اقتصادي باشد اما به هرحال امكاني است كه به بخشي از نيروي متقاضي كار فرصت شغلي ارايه مي‌دهد. در كنار اين دو نكته كه در بازار كار اتفاق مي‌افتد، مجاز شدن فعاليت اقتصادي در شب از جهت قانونمند شدن بازار محصولات و خدمات و نظارت‌پذيري بر ارايه اين خدمات نيز مفيد است. خوب يا بد، گروهي از مردم ترجيح مي‌دهند كه به جاي روز از شب بهره ببرند و براي دريافت خدمات، هزينه‌اي نيز پرداخت كنند و در نتيجه براي رفع اين تقاضا، عرضه‌اي نيز شكل گرفته است. اما از آنجا كه اين فعاليت‌ها در بازار كشور قانوني نيست، هيچ نظارتي بر آن وجود ندارد و از اين جهت، نگراني در مورد عواقب زيست شبانه نيز بيشتر است. اگر اين فعاليت‌ها قانوني باشد ارايه خدمات با استانداردهايي قابل ارزيابي و در نتيجه نگراني نيز كمتر خواهد بود.