روز گذشته يك نفتكش متعلق به شركت ملي نفتكش ايران، محموله‌اي را به يك مجتمع پالايش و پتروشيمي چيني تحويل داد. اين اولين‌بار بعد از توقف معافيت‌هاي نفتي است كه يك نفتكش به اسم ايران، محموله‌اش را تحويل خريدار چيني ميدهد.
با وجود تلاش ايران و چين براي ادامه روند خريد و فروش نفت، اما تحريم‌ها بر مراودات نفتي بيشتر، تاثيرگذاشته‌اند تا چين بر خلاف تمايلش، بخش از دست رفته سهم نفت ايران را از امريكا تامين كند. طبق آمارهاي رسمي، واردات نفت چين از ايالات متحده 65 درصد افزايش داشته است.از سوي ديگر امريكا علاوه بر بازار انرژي چين، هند را نيز زيرنظر دارد تا بتواند در آن نيز سهم ويژه‌اي داشته باشد. اين گزاره از آن جهت درست به نظر مي رسد كه واردات نفت هند از امريكا، 4 برابر شده است. اين اتفاقات در كمتر از يك هفته به نشست اوپك براي تصميم‌گيري در خصوص تمديد توافق كاهش توليد شايد اين سيگنال را منتقل كند كه امريكا نه‌تنها به دنبال سهم بيشتر در بازار انرژي كشورهاي بزرگ مصرف‌كننده نفتي است، بلكه توانسته با اقدامات غيرقانوني مانند تحريم و لغو معافيت‌هاي خريد نفت، كشورها را مجبور به خريد نفت از خود كند. گام اول امريكا براي ايجاد وابستگي كشورها به خود، افزايش صادرات به دو كشور پر جمعيت و با تقاضاي بالاي انرژي يعني چين و هند است.اتفاقي كه اگر ادامه يابد، ساير توليد‌كنندگان بزرگ نفتي را از بازار نفت حذف مي‌كند.
اولين محموله نفتي ايران به چين رسيد
روز گذشته، يك نفتكش متعلق به ايران، به مجتمع پالايش و پتروشيمي جينكشي چين نفت تحويل داد. اين تحويل اولين خريد تاييد شده نفت ايران از زمان لغو معافيت‌هاي نفتي امريكا براي مشتريان ايران است. نفتكش سوئزمكس سالينا كه حامل يك ميليون بشكه نفت ايران بود، در ۲۴ مه از پايانه جزيره خارك ايران حركت كرد.
با وجود لغو معافيت‌هاي نفتي در ارديبهشت سال جاري، چين و پالايشگاه‌هاي ملي اين كشور همچنان به خريد نفت خود از ايران در حجم‌هاي كمتر، ادامه مي‌دهند. چندي پيش اداره گمرك چين از ارزش واردات نفت ايران در ماه مه به رقم 585 ميليون دلار خبر داده بود. اين در حالي است كه در ماه آوريل اين رقم يك ميليارد و 600 ميليون دلار بود.
از سوي ديگر، عبدالناصر همتي، رييس كل بانك مركزي نيز روز گذشته ضمن اشاره به افزايش فروش نفت ايران خاطرنشان كرد: جمهوري اسلامي قله مقاومت تحريمي را پشت سرگذاشته و با وجود ادعاي امريكا مبني بر صفر شدن فروش نفت، روند صادرات نفت در حال افزايش است. با توجه به گزارش‌هاي اداره گمرك چين و گفته‌هاي همتي، به نظر مي‌رسد در هفته‌هاي آتي نفتكش‌هاي بيشتري به چين برسند.
امريكا به دنبال چين
افزايش فروش نفت ايران پس از دوره كاهش صادرات نفت در حالي بيان مي‌شود كه امريكا از فرصت تحريم‌هاي نفتي عليه ايران و ونزوئلا نهايت استفاده را كرده و با وجود تنش‌هاي تجاري با چين، صادرات خود را به اين كشور در ماه گذشته ميلادي 65 درصد افزايش داد.
طبق آمار اداره گمرك چين، واردات روزانه نفت از امريكا در ماه مه186 هزار بشكه بوده كه بيشترين مقدار از سپتامبر 2018 به شمار مي‌رود. بلومبرگ نيز در يك بررسي اجمالي با رديابي نفتكش‌ها مشخص كرد كه در ماه مه6 ميليون بشكه نفت خام از امريكا به پالايشگاه‌هاي چيني رسيده است. هرچند روسيه با صادرات 36.6 ميليون بشكه و عربستان نيز با صادرات 7.4 ميليون بشكه نفت خام به چين، تامين‌كننده‌هاي اصلي نفت چين بودند، اما امريكا قيد بازارهاي چيني را نخواهد زد.
امريكا در تلاش براي تصاحب بازار نفت هند
همانطور كه گفته شد، امريكا در گام اول براي در دست گرفتن بازار انرژي جهان، روي دو كشور بزرگ و با تقاضاي بالاي انرژي يعني چين و هند دست گذاشته است. از سويي با توجه به ورود يك نفتكش ايراني به چين و افزايش تنش‌هاي تجاري ميان پكن و واشنگتن، به نظر مي‌رسد چين آن‌طور كه بايد به سياست‌هاي اقتدارگرايانه امريكا در بخش انرژي اهميت نمي‌دهد. از اين رو شايد بهترين گزينه براي افزايش واردات نفت از امريكا، هند باشد.
هند دومين كشور پرجمعيت دنيا، چند سالي است كه مسير رشد اقتصادي را سريع‌تر از ساير كشورهاي در حال توسعه مي‌پيمايد. طبق آمارهاي بانك مركزي هند، اين كشور در سال 2018 ميلادي بالاترين رقم رشد اقتصادي، 8.1 درصد را به نام خود ثبت كرد تا ركورددار بالاترين نرخ رشد در بين كشورهاي در حال توسعه باشد. اين كشور توانست با پشت سرگذاشتن انگليس در بين 5 اقتصاد برتر دنيا قرار گيرد. هند ابرازاميدواري كرد در سال 2019 نيز بالاترين نرخ رشد را در بين اقتصادي‌هاي در حال توسعه داشته باشد. هند براي كسب رشد اقتصادي بالا نياز به منابع انرژي يعني نفت و گاز دارد. طي سال‌هاي اخير تقاضاي انرژي در سرزمين آسياب‌هاي بادي افزايش چشمگير داشته و مي‌توان ادعا كرد كه رشد تقاضاي انرژي‌اش با توجه به اينكه در جنگ تجاري با امريكا نيست و تا حدي مصون از سياست‌هاي خصمانه واشنگتن است، از هر كشور ديگري بيشتر است. به همين دليل كشورهاي نفت‌خيز براي حضور بيشتر در بازار انرژي هند، از هيچ كوششي فروگذار نمي‌كنند.
طبق گزارش‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي در ماه مه، سرمايه‌گذاري خارجي در دوره نارندرا مودي در حوزه انرژي در هند، 85 ميليارد دلار تخمين زده شده كه نشان‌دهنده رشد 12 درصدي است. اين ميزان، بيشترين سرمايه‌گذاري انرژي در جهان است. اين رقم اين‌قدر بالا است كه هر كشوري را براي حضور بيشتر در بازار انرژي هند وسوسه مي‌كند. نكته جالب‌تر اينكه هند در قبال حضور فعال شركت‌هاي امريكايي در حوزه انرژي، سرمايه‌گذاري 4 ميليارد دلاري در سرمايه‌هاي شيل امريكا انجام ميدهد.
سفر به هند براي جلب نظر
هفته گذشته مايك پمپئو، وزير امور خارجه امريكا به هند سفر كرد تا در خصوص ادامه روند خريد نفت از ايران با هندي‌ها مذاكره كند. به نظر مي‌رسد آورده اين سفر براي هندي‌ها افزايش تقاضاي نفت و گاز از امريكا باشد. چرا كه پمپئو در پايان سفر خود، هند را كشوري براي دوستي‌هاي بيشتر معرفي كرد و از عزم كشورش براي فروش نفت و گاز بيشتر به هند خبر داد. وزير امور خارجه امريكا اين اقدام را به دليل كاهش وابستگي هند به كشورهايي مانند ايران و ونزوئلا اعلام كرده بود.
هر چند هند به دلايلي همچون ادامه حضور و سرمايه‌گذاري در بندر چابهار و ترانزيت كالا به آسياي مركزي از طريق ايران، علاقه‌مند به ادامه مراودات با ايران است. اما آمارهاي ورود و خروج نفتكش‌ها به اين كشور نشان ميدهد از نوامبر سال گذشته تا مي‌سال 2019 كه دوره معافيت‌هاي 6 ماه براي هشت كشور خريدار نفت ايران بود، پالايشگاه‌هاي هندي تحت فشار تحريم‌ها، روزانه حدود 184 هزار بشكه نفت از امريكا خريداري مي‌كردند. اين رقم افزايش روزانه 40 هزار بشكه‌اي را نسبت به دوره نوامبر2017 تا مي 2018 نشان ميدهد. از آغاز تحريم‌هاي امريكا تا پايان معافيت‌هاي خريداران نفت ايران، واردات نفت هند از ايران 275هزار بشكه در روز كاهش يافت كه نسبت به سال گذشته و بدون تحريم‌ها، 48درصد پايين‌تر بود.
بيژن زنگنه، وزير نفت روز گذشته در هيات دولت در‌خصوص افزايش خريد نفت امريكا توسط هند، گفت: بايد منتظر ماند و رويه هند را در قبال نفت ايران ديد.
خطر حذف در كمين روسيه و عربستان
اما بازار انرژي هند تنها به نفت محدود نشده و گاز طبيعي را نيز شامل مي‌شود و آن‌گونه كه از شواهد برمي‌آيد، قرار است گاز طبيعي سهم بيشتري را در سبد انرژي هندي‌ها به خود اختصاص دهد. چندي پيش رهبران هند از افزايش سهم گاز طبيعي در سبد اين كشور از 7درصد كنوني به 14 درصد خبر دادند. نقش امريكا در دو برابر كردن سهم گاز طبيعي براي هند، بسيار پر رنگ خواهد بود. چرا كه در واقع شركت‌هاي امريكايي به هند كمك مي‌كنند كه سيستم انرژي خود را با استفاده از گاز طبيعي مايع امريكا بسازند. اتفاقي كه مي‌تواند مهره‌هاي مهم صادركننده LNG را در عرصه‌هاي جهاني تغيير دهد.
همه چيز در گرو تصميم اخير اوپك است. فارغ از گزينه‌هاي روز ميز مذاكره اوپك، نقش امريكا به واسطه اقدامات غيرقانوني نظير تحريم، لغو معافيت‌هاي نفتي و افزايش تنش تجاري با چين و هند در بازار انرژي رو به افزايش است. اگر جلوي بلندپروازي‌هاي امريكا گرفته نشود، چه بسا كارتل مهم اوپك قدرت خود را در مناسبات نفتي از دست بدهد.