همه دانشمندان بد

جورج لوكاچ، منتقد سرشناس ماركسيست در كتاب «مطالعاتي بر فاوست» از علاقه بي‌حدوحصر گوته به مسائل علمي مي‌گويد. اينكه شاعر مشهور آلماني از ساخت سدها و كارخانجات به وجد آمده و انقلاب صنعتي و رشد آن- كه محصول دانش‌افزايي بشر است- به چه نحوي بر نوشتار او تاثير گذاشته است. بدون ‌شك فاوست گوته، آن عالم همه ‌چيزدان با آنكه روح خويش را به مفيستو، شيطان اهريمني نمايشنامه‌ مي‌فروشد؛ اما او يك دانشمند است كه مي‌داند و از دانش و آگاهي‌اش چنين بي‌محابا پيش مي‌رود.

شايد اگر لوكاچ اين روزها زنده بود و نگاهي به آثار علمي- تخيلي مي‌انداخت گوته را شماتت مي‌كرد كه چنين به دانشمند همه چيزدانش بها داده است. دانشمندي كه روزگاري روح خويش را به شيطان فروخته بود تا بيش از آنكه مي‌داند بداند، اين روزها خود شيطاني است كه در تلاش است، جهان را به سخره خويش درآورد و آن را از انسانيت محبوب ما تهي كند.

3 سريال «تاريكي»، «چيزهاي شگفت‌انگيز» و «آينه سياه» هر 3 متعلق به شركت نتفليكس، تابستان امسال به بخش مهمي از پروژه داغ اين شركت پرحاشيه بدل شده است. هر 3 سريال تصويري از دانشمند فاوست‌گونه‌اي است كه روح‌شان را به شيطان امروزي فروخته‌اند. اين شيطان به نظر فناوري است. آنچه براي همه ما جذابيت‌هايي دارد؛ اما براي سازندگان 3 سريال فاجعه‌آفرين بوده‌اند. در «تاريكي» تلاش‌هاي هسته‌‌اي منجر به ايجاد يك دروازه زمان مي‌شود كه طي آن اتفاقات ناگوار بشري در تضارب زماني رخ مي‌دهند. يك مكان آرام در ميانه جنگلي بي‌هياهو، بدل به بستري براي جنايت‌هاي تاريخي مي‌شود و مقصر اين وضعيت دانشمنداني هستند كه دست در دست قدرت- چه اقتصادي و سياسي- روح خويش را به فروش مي‌رسانند.

در «چيزهاي شگفت‌انگيز» نيز آزمايش‌هاي علمي يك موسسه تحت ‌لواي توليد برق منجر به ايجاد دروازه‌هاي زمان مي‌شود و هيولاهاي اهريمني به جهان مملو از صلح ما راه مي‌يابند. همه چيز به زياده‌خواهي يك دانشمند ختم مي‌شود، دانشمندي كه در نقش «پدر» ظاهر مي‌شود. گويي اين پدر در نقش اسطوره‌اي خويش، كرونوس، آمده تا فرزندانش را ببلعد. به ياد داشته باشيم كه نسبت كرونوس و زمان يك نسبت عميق است.در «آينه سياه» اما همه چيز به آينده مرتبط مي‌شود. جايي كه فناوري به چيزي فراتر از ذهن ما رسوخ كرده است. دنياي پر زرق‌وبرق IT كه هر روز براي ما ارمغاني عرضه مي‌كند در سريال پرطرفدار «آينه سياه» به بحراني براي آينده بدل مي‌شود. جايي كه ما ديگر حريم شخصي نداريم و به جاي انديشيدن و تفكر، عنان كار خود را به دست هوش مصنوعي سپرده‌ايم. ما سرسپردگان فناوري شده‌ايم، فناوري‌اي كه محصول دانشمندان است.به نظر مي‌رسد تابستان داغ امسال حداقل براي نتفليكس كمي رو به سياهي است. شركتي كه خود محصول فناوري است چنين بدبينانه به فناوري مي‌نگرد و دانشمندان را مورد شماتت قرار مي‌دهند. دانشمنداني كه روزگاري ناجي بشريت به حساب مي‌آمدند، اين روزها بدل به نيروهاي دژخيمي شده‌اند كه در آن چون فاوست كلان و كلان‌تر مي‌شوند. جهان را در چنته خود مي‌گيرند و ما را به برده‌هاي مطيع بدل مي‌كنند؛ اما حداقل قهرمانان «چيزهاي شگفت‌انگيز» با همان دانش اندك‌شان بدل مي‌زنند و بر دانشمند اهريمني چيره مي‌شوند.