سارا معصومي
آزادي «گريس 1» و پايان نسبي يك گروگان‌گيري نيابتي در جبل‌الطارق. توقيف گريس 1 كه روز 13 تيرماه سال جاري در سواحل جبل‌الطارق رخ داد پاي بازيگران بسياري را به ميدان نبرد ميان ايران و امريكا كشيد. نام‌هايي چون جبل‌الطارق و بريتانيا كه از ابتدا نام آنها در پرونده توقيف «گريس 1» بر سر زبان‌ها افتاد در حقيقت پوششي بودند براي اتفاق‌هايي كه در پشت پرده رخ داد. ايالات متحده امريكا با رياست‌جمهوري دونالد ترامپ، سياست فشار حداكثري عليه ايران را ذنبال مي‌كند و در اين مسير متحدان خود را براي اعمال فشار بر ايران در منگنه قرار داده است. بريتانيا با توجه به وضعيت داخلي آن در روزهاي تقلا براي خروج از اتحاديه اروپا (برگزيت) بيش از ساير كشورهاي اروپايي نقطه ضعف دارد. نقطه ضعف‌هايي كه به نظر مي‌رسد تيم ايران ستيز نشسته در كاخ سفيد به خوبي شناسايي كرده‌اند. از همان روز 13 تير ماه تا 24 مرداد ماه كه دادگاهي در جبل‌الطارق دستور رفع توقيف از گريس 1 را صادر كرد همه مي‌دانستند كه لندن و جبل‌الطارق به عنوان موجوديت تحت حاكميت بريتانيا، عروسك‌گردان‌هاي نمايشنامه‌اي هستند كه جان بولتون، مشاور امنيت ملي دونالد ترامپ نوشته است. درست در نخستين ساعات انتشار خبر توقيف گريس 1 در حالي كه اسپانيا در افشاگري بي‌سابقه اعلام كرد دست امريكا در كار است و محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان از راهزني دريايي بريتانيا به نفع تحريم‌هاي امريكا سخن مي‌گفت، جان بولتون از شادي در پوست خود نمي‌گنجيد و توقيف گريس 1 را يك اتفاق خوب خواند. تطويل توقيف گريس 1 در حالي كه اقدام بريتانيا هيچ توجيه حقوقي نداشت و نه تنها به تندتر شدن ادبيات سياسي ميان تهران و لندن منتهي شد بلكه بر حجم تنش موجود در خليج فارس هم افزود. در نهايت زماني كه ايران يك نفتكش انگليسي را به دليل تخلفات دريانوردي توقيف كرد اين گمانه‌زني تقويت شد كه احتمالا معاوضه‌اي ميان بريتانيا و ايران صورت خواهد گرفت. مجموعه تحولاتي كه در 10 روز اخير صورت گرفت از سفر جان بولتون به لندن تا تقلاهاي امريكا براي تمديد توقيف گريس 1 يا مصادره نفت آن به نفع خود نشان داد كه از ابتداي اين بازي، مهره‌ها را واشنگتن چيد اما در نهايت آنكه مهره‌هاي بيشتري در مشت داشت، ايران بود.
خشم و هياهوي امريكايي
ديروز برابر با 24 مرداد ماه، مهلتي كه دادگاه محلي در جبل‌الطارق براي توقيف گريس 1 مشخص كرده بود به پايان رسيد. تحركات نشان‌دهنده آزادي «گريس 1» از چند روز پيش از پايان مهلت قانوني براي توقيف آن آغاز شده بود. سايت‌هاي ردياب حركات نفتكش‌ها ابتدا تغيير سيگنال مقصد از مديترانه به مراكش و مجددا از مراكش به نقطه‌اي در مديترانه را اعلام كردند كه همين مساله كنجكاوي خبرنگاران در اين پرونده را تحريك كرد. در نهايت روز پنجشنبه دادگاه جبل‌الطارق اعلام كرد كه نفتكش گريس 1 بايد فورا آزاد شود اما اين حكم پايان ماجرا نبود و درست در ساعاتي كه خبرنگاران از آزادي قريب‌الوقوع نفتكش حامل نفت ايران خبر مي‌دادند، خبر رسيد كه امريكا خواهان ادامه توقيف گريس ١ شده است. با اين همه قاضي ارشد دادگاه عالي جبل‌الطارق عصر پنجشنبه با بيان اينكه دادگاه درخواستي از طرف امريكا براي ادامه توقيف در دست بررسي ندارد، اعلام كرد كه گريس 1 مي‌تواند به مسير خود - كه البته گفته شده سوريه نيست - ادامه بدهد. با وجود آنكه خبرهاي منتشر شده در روز پنجشنبه حاكي از آن بود كه وزارت دادگستري ايالات متحده با تسليم دادخواستي به دادگاه عالي جبل‌الطارق خواستار توقيف و ضبط نفتكش گريس 1 شده اما هيچ مرجع مشخصي در واشنگتن اين خبر را تاييد يا تكذيب نكرد.
در نتيجه سوالي كه در اين ميان وجود دارد اين است كه آيا اين دادخواست امريكا به دادگاه عالي جبل‌الطارق تسليم شده و دادگاه آن را نپذيرفته يا به دلايلي كه مخفي مانده دادگاه از رسيدگي به آن خودداري كرده است؟ انتشار خبر درخواست امريكا از جبل‌الطارق براي تمديد توقيف گريس 1 و پس از آن اصرار دادگاه محلي بر حكم اوليه مبني بر رفع توقيف، موجي از تحليل‌ها درباره موفقيت سياسي، حقوقي و نظامي ايران در اين پرونده را در فضاي رسانه‌اي بين‌المللي به راه انداخت. آزادي گريس 1 به ليست شكست‌هاي جان بولتون در مواجهه با ايران و پيشبرد سياست فشار حداكثري عليه تهران اضافه شد. همين فضا باعث شد واشنگتن دست به اقدام‌هاي تهاجمي بيشتر با توهم جبران شكست بزند. تنها ساعاتي پس از اعلام رفع توقيف رسمي از گريس 1، امريكا خدمه هندي نفتكش را تهديد به تحريم كرد. پس از اين اقدام نيز واشنگتن كه بازي را باخته ترجيح داد از پشت پرده‌اي كه در يك ماه گذشته مخفي شده بود خارج شده و موضع خود در قبال گريس 1 را علني كند. بر همين اساس صبح جمعه، وزارت خارجه امريكا در بيانيه‌اي اعلام كرد: «ارزيابي ايالات متحده اين است كه نفتكش گريس۱ با انتقال نفت خام از ايران به سوريه درصدد كمك به سپاه پاسداران انقلاب اسلامي بود.» اين بيانيه هشدار مي‌دهد كه «چنين اقدامي مي‌تواند باعث عواقب جدي براي تمام كساني باشد كه با گريس۱ مرتبط هستند.»
در ادامه اين اطلاعيه، وزارت خارجه امريكا ادعاهاي هميشگي را تكرار و اعلام كرد: ايالات متحده «سپاه پاسداران انقلاب اسلامي را سازمان تروريستي خارجي عنوان داده است و خدمه كشتي‌هايي كه با انتقال نفت ايران به سپاه پاسداران كمك كنند، ممكن است بر اساس مقررات عدم اجازه ورود به افراد مظنون به ارتباط با سازمان‌هاي تروريستي مندرج در ماده ۲۱۲ قانون مهاجرت و مليت از دريافت ويزاي ورود به ايالات متحده محروم شوند.»
بيانيه وزارت خارجه امريكا همچنين هشدار داده است كه «جامعه ناوبري جهاني بايد آگاه باشد كه دولت ايالات متحده در نظر دارد ويزاي خدمه چنين شناورهايي را لغو كند.» اين بيانيه افزوده كه «در مورد نفتكش گريس۱، ما در انطباق با سياست‌هاي جاري خود در قبال كساني كه كمك مادي در اختيار سپاه پاسداران انقلاب اسلامي قرار مي‌دهند، عمل خواهيم كرد.» در پايان اين بيانيه آمده است كه «ايالات متحده همچنان به استفاده از تمامي ابزاري كه در اختيار دارد براي جلوگيري از دستيابي ايران و گروه‌هاي نيابتي آن به منابع مورد نيازشان براي ارتكاب فعاليت‌هاي مخرب و بي‌ثبات ساز در سوريه و ساير نقاط ادامه خواهد داد كه از جمله شامل اعمال تحريم عليه ايران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامي است.»
همزمان در توييتر وزارت خارجه امريكا هم
چنين هشداري با اين مضمون منتشر شده است: «پيامي به دريانوردان؛ اگر شما در كشتي‌هاي مرتبط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامي يا سازمان‌هاي تروريستي خارجي ديگر خدمت كنيد، سفر آتي شما به امريكا به مخاطره خواهد افتاد.»
اين بازي امريكا با داستان گريس 1 در حقيقت آخرين تقلاهاي واشنگتن پس از يك ماه و نيم تلاش براي تبديل كردن گريس 1 به نقطه ضعفي از ايران است.
سناريوي انگليسي براي فرار از بن‌بست
«سوريه مقصد محموله نفتي ايران نبوده است». اين جمله‌اي بود كه مقام‌هاي متفاوت جمهوري اسلامي از نخستين لحظات توقيف گريس 1 اعلام كردند. با اين همه بريتانيا كه عملا بزرگ‌ترين بازنده اين پرونده به حساب مي‌آيد براي فرار از وضعيت بغرنجي كه حتي رسانه انگليسي گاردين نيز به آن اشاره مي‌كند، تلاش كرد مساله تعهد ايران را پررنگ‌تر از مساله آزادي نفتكش حامل نفت ايران جلوه بدهد. مقام‌هاي بريتانيا از ابتدا براي توجيه استقلال اين تصميم از فشارهاي امريكا ادعا كردند كه مقصد نفتكش گريس 1، سوريه بوده و جبل‌الطارق براي رعايت تحريم‌هاي اتحاديه اروپا عليه سوريه در آب‌هاي داخل اتحاديه، نفتكش ايران را توقيف كرده است. لندن از همان ابتدا ادعا كرد كه اگر محموله گريس ١ به پالايشگاه سوري داده نشود، اين نفتكش تحريم‌هاي اتحاديه اروپا را نقض نكرده و تنها تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا عليه تجارت نفتي ايران را نقض كرده است. بريتانيا كه هنوز عضوي از اتحاديه اروپاست و در برجام با ايران شريك است، مي‌گويد تحريم‌هاي امريكا عليه ايران را به رسميت نمي‌شناسد. با اين همه روز پنجشنبه مقام‌هاي انگليسي همچنين مقام‌هاي محلي جبل‌الطارق ادعا كردند كه ايران در پيامي كتبي متعهد شده كه مقصد گريس 1، سوريه نخواهد بود. وزارت خارجه كشورمان ساعتي پس از اين ادعا متن فارسي و انگليسي نامه سفارت ايران به وزارت خارجه بريتانيا را منتشر و البته محمدجواد ظريف نيز تصاويري از اين نامه‌ها را در توييتر خود منتشر كرد. متن اين يادداشت به شرح زير است:
«سفارت جمهوري اسلامي ايران در لندن با اظهار تعارفات خود به وزارت امور خارجه و مشتركالمنافع كشور پادشاهي بريتانياي كبير و ايرلند شمالي و پيرو ملاقات مورخ ۲۶ تيرماه ۱۳۹۸ با آقاي فابيان پيكاردو، سروزير جبل‌الطارق و آقاي ريچارد مور، مدير سياسي وزارت خارجه بريتانيا، احتراما اشعار مي‌دارد: جمهوري اسلامي ايران توقيف غيرقانوني سوپر تانكر گريس ۱ كه حامل نفت ايران بوده به شدت محكوم مي‌نمايد و خواستار آزادي فوري آن است. همان‌گونه كه جمهوري اسلامي ايران قبل از اين هم اعلام كرده است مقصد سوپرتانكر گريس ۱ نهاد تحت تحريم اتحاديه اروپا نبوده و نخواهد بود. هر چند اعلام اين مطلب هيچ خدشه‌اي بر اين موضع اصولي حقوق مورد پذيرش جهاني كه تحريم‌هاي اتحاديه اروپا نمي‌تواند بر كشورهاي ثالث اعمال گردد، وارد نمي‌سازد. فرصت را مغتنم شمرده احترامات فائقه خود را به وزارت امور خارجه و مشتركالمنافع كشور پادشاهي بريتانياي كبير و ايرلند شمالي را تجديد مي‌نمايد.»
بر اساس اين متن، ايران همچنان مخالفت خود را با تعميم تحريم‌هاي داخلي به كشورهاي غيرعضو در اتحاديه اروپا اعلام كرده است اما همچنان بر موضع اوليه خود پافشاري كرده كه مقصد اين نفتكش سوريه نبوده است. سيدعباس موسوي، سخنگوي وزرات خارجه نيز در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره فضاسازي بريتانيا و جبل‌الطارق درباره آنچه تعهد كتبي خوانده‌اند، گفت: هيچ تعهدي مبني بر نرفتن نفتكش گريس ۱ به سوريه نداده‌ايم. ايران از سوريه در همه حوزه‌ها از جمله نفت و انرژي حمايت مي‌كند اما نفتكش گريس 1 از ابتدا هم قرار نبود به سوريه برود.
پيروزي تبحر حقوقي و اقتدار منطقه‌اي
در حالي كه تا لحظه تنظيم اين خبر، گريس 1 هنوز سواحل جبل‌الطارق را ترك نكرده و به نظر مي‌رسد كه نفتكش انگليسي در توقيف ايران نيز تحرك خاصي ندارد اما مجموعه تحليل‌ها در فضاي بين‌المللي در 72 ساعت گذشته نشان از پيروزي ايران در اين پرونده داشت. ايران در اين پرونده مستقيما سيستم تحريم‌هاي امريكا با قابليت تنبيه اعمال فرامرزي و البته همراهي بريتانيا با اين مساله را نشانه گرفت. در اين ميان بزرگ‌ترين اشتباه استراتژيك را بريتانيا انجام داد. لندن در فضاي انتخاباتي پيش از پيروزي بوريس جانسون با تحريم‌هاي فرامرزي امريكا عليه ايران همراه شد و تصور مي‌كرد ويترين تحريم سوريه مي‌تواند برگ برنده را در اين پرونده به لندن اختصاص بدهد. اين توهم با پيگيري‌هاي حقوقي، فضاسازي رسانه‌اي و البته مقاومت ايران در خليج فارس بسيار زودتر از آنچه انگليس فكرش را مي‌كرد رنگ باخت و همان طور كه رسانه انگليسي گاردين نوشت لندن از مدت‌ها پيش با اثبات ادعاي ايران مبني بر اينكه مقصد نفتكش سوريه نبوده عملا با اتهام همراهي با امريكا در تحريم‌هاي فرامرزي روبه‌رو شد. در اين ميان توقيف نفتكش انگليسي توسط ايران با اتهام تخلف‌هاي دريايي معادله‌هاي سياسي لندن در دلبري از واشنگتن در روزهاي سخت برگزيت را برهم زد. در چنين شرايطي مي‌توان گفت كه آزادي نفتكش حامل نفت ايران نتيجه پيگيري همزمان دو روند حقوقي و سياسي بود. تبحر حقوقي، پيگيري سياسي و اقتدار منطقه‌اي آزادي گريس۱ را رقم زد.
تغيير نام «گریس۱»
به گزارش برخی منابع خبری ، نام سوپرتانکر «گریس۱» به «آدریان دریا» تغییر کرد.مقصد ادریان یکی از کشورهای اروپایی درمدیترانه است. ادریان از ریشه ادریانوس نام یکی از امپراطورهای رم باستان‌ست که شورش یهودیان را سرکوب کرد و با مذاکره با خسروشاه اشکانی از جنگ در شرف انجام با ایرانیان جلوگیری و با ایران درصلح به‌سربرد.
ظريف: توقيف نفتكش گريس1 صد درصد غيرقانوني بود
«محمدجواد ظريف» وزير امور خارجه كشورمان روز پنجشنبه در دو نوبت نسبت به پرونده گريس 1 و رفع توقيف از آن واكنش نشان داد. وي در نخستين توييت روز پنجشنبه‌اش در اين باره نوشت: «امريكا كه در تحقق اهدافش از طريق تروريسم اقتصادي (از جمله با محروم كردن بيماران سرطاني از دارو) شكست خورده، تلاش كرد تا از نظام قضايي براي دستبرد به اموال ما در آب‌هاي آزاد سوءاستفاده كند. اين تلاش براي راهزني دريايي، نشانه‌اي از بي‌اعتنايي ترامپ به قانون است.»
در توييت دوم «محمدجواد ظريف»، ضمن انتشار تصويري از نامه مورخ ۷ مردادماه سفارت ايران در لندن به وزارت خارجه انگليس درباره توقيف ابرنفتكش حامل نفت خام ايران، اين اقدام را ۱۰۰ درصد غيرقانوني توصيف كرد. وزير خارجه ايران در توضيح درباره اين نامه نوشته، ايران مراتب اعتراض خود درباره توقيف غيرقانوني گريس1 را اعلام كرده و ضمن تكرار اظهارات علني درباره مقصد اين نفتكش تاكيد كرده كه تحريم‌هاي اتحاديه اروپا براي ايران لازم‌الاجرا نيست. او همچنين نوشته است: «هيچ چيز حقيقت را تغيير نمي‌دهد: توقيف [نفتكش گريس۱] صد درصد غيرقانوني بوده است.»