سارا معصومي
فرانسه به نمايندگي از اتحاديه اروپا در تلاش براي حفظ توافق هسته‌اي با ايران از طريق چانه‌زني با امريكا، تيم دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا در حال اضافه كردن بر ليست تحريم‌هاي ايران و تهران در تدارك اعلام جزييات گام سوم در مسير كاهش تعهدات برجامي.
مهلت 60 روزه دوم ايران به 1+4 كه البته عملا فرصت به تروييكاي اروپايي (فرانسه، بريتانيا و آلمان) بود هم به پايان رسيد و ايران اعلام كرده كه با وجود اصرارهاي اروپا، روند كاهش تعهدات برجامي را ادامه مي‌دهد. تفاوت پايان مهلت 60 روزه دوم با مهلت 60 روزه نخست در فضايي است كه در 60 روز گذشته ايجاد شده بود. امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه شخصا وارد ميدان نجات برجام شد و دومينويي از رايزني‌هاي تلفني با حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان و مذاكرات حضوري با محمد جواد ظريف، وزير خارجه را پيش برد. نمايش تلاش‌هاي مكرون به خصوص تماس‌هاي طولاني با فاصله نزديك با همتاي ايراني، فضاي مثبتي را ايجاد كرد و البته كه اين فضاي مثبت آفتي نيز داشت و آن‌هم تلاش تندروهاي نشسته در واشنگتن و تل‌آويو براي تخريب هرگونه گشايش در اين پرونده بود.
ايران در حالي گام سوم را برمي‌دارد كه رايزني‌ها در دو خط متفاوت تهران - پاريس و فرانسه - امريكا ادامه دارد. امانوئل مكرون مي‌گويد مذاكرات شكننده است و حسن روحاني مي‌گويد توفيق‌ها به اندازه‌اي نبود كه تهران را در مسير كاهش تعهدات برجامي متوقف كند.در اين ميان فضاي خبري مبهم و لبريز از گمانه‌زني‌هايي است كه هيچ‌كدام به تاييد يا تكذيب مقام‌هاي رسمي ايران، فرانسه يا امريكا نرسيده‌اند. در اين ميان تنها تحليل قابل اعتنا و استنادي كه براساس بررسي زنجيره حوادث در دو هفته اخير قابل توجه به نظر مي‌رسد اين است كه به زبان ساده ايران و فرانسه به فرمول مورد توافق و مشتركي دست يافته‌اند اما اين راه‌حل براي عملي شدن وابسته به مجوزهايي است كه دولت ترامپ بايد به اروپايي‌ها بدهد. تا اين لحظه مشخص نيست كه آيا رييس‌جمهور امريكا با پيشنهادهاي فرانسه موافقت كرده يا خير. سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه كه رايزني‌هاي سياسي و فني با پاريس را در 60 روز گذشته پيش برده، نخستين مقام ايراني است كه جزيياتي از بسته پيشنهادي پاريس و مورد توافق ايران را ارايه كرده است.
مختصات فرمول فرانسوي از زبان عراقچي
مطالبه‌هاي ايران از نيمه ارديبهشت‌ماه كه كاهش تعهدات برجامي را آغاز كرد تا همين امروز كه 120 روز از آن مي‌گذرد تغيير نكرده است: فروش نفت و دريافت درآمد حاصل از آن، عادي‌سازي روابط مالي و بانكي . با اين‌همه به نظر مي‌رسد كه تامين اين دو براي اروپا بدون اخذ مجوز از دونالد ترامپ آسان نيست. عباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه در رونمايي از روند طي شده ميان تهران و پاريس مي‌گويد: ايران بارها اعلام كرده است تنها در صورتي به اجراي كامل برجام بر مي‌گردد كه قادر به فروش نفت خود و دسترسي و عوايد ناشي از آن به صورت كاملا قابل استفاده و بدون هرگونه محدوديتي باشد . به رييس‌جمهور فرانسه گفته شده كه يا اروپا بايد از ايران نفت خريداري كند يا معادل فروش نفت را به صورت خط اعتباري، كه با درآمدهاي نفتي ايران تضمين مي‌شود و در حقيقت به نوعي به معناي پيش‌فروش نفت است، در اختيار ايران قرار دهد.
عراقچي درباره جزييات خط اعتباري 15 ميليارد دلاري كه اين روزها اخبار ضد و نقيضي درباره آن شنيده مي‌شود، گفت: ميزان اين خط اعتباري حدود ۱۵ ميليارد دلار براي مدت چهار ماه يعني تا پايان آخر سال ميلادي است. بدين‌ترتيب در صورت حصول توافق ايران در چهار ماه آينده معادل صددرصد نفت خود را يا خواهد فروخت يا به صورت خط اعتباري دريافت و پيش‌فروش مي‌كند. بعد از دريافت ۱۵ ميليارد دلار جمهوري اسلامي آمادگي گفت‌وگو با كشورهاي 1+4 را دارد، اما واقعيت آن است كه هنوز در خصوص دستور كار اين گفت‌وگوها اختلاف نظرهاي جدي بين طرفين وجود دارد.ايران به هيچ عنوان در رابطه با خطوط قرمز خود با كسي مذاكره نخواهد كرد. هيچ مذاكره مجددي در خصوص برجام صورت نخواهد گرفت، اما اجراي مطلوب برجام مي‌تواند موضوع گفت‌وگوها باشد با توجه به اينكه طرف مقابل كوتاهي‌هاي جدي در اين زمينه داشته است. همچنين امنيت در كليه آبراه‌هاي بين‌المللي مي‌تواند موضوع گفت‌وگو باشد. جمهوري اسلامي ايران به شرط تامين امنيت و آزادي كشتي‌هاي خود در تمامي آبراه‌ها آمادگي دارد در خصوص امنيت و آزادي كشتيراني در خليج فارس و تنگه هرمز وارد گفت‌وگو شود.
معاون سياسي وزير خارجه افزود: اينكه اروپايي‌ها نفت ايران را مي‌خرند، يا پيش خريد مي‌كنند، يا خط اعتباري مي‌دهند، خودشان مي‌دانند و امريكا. از نظر ما بازگشت به اجراي كامل برجام منوط به دريافت ۱۵ ميليارد دلار براي يك دوره چهار ماهه است و در غير اين صورت روند كاهش تعهدات ايران ادامه خواهد يافت.
فرانسه وابسته به مشورت با امريكا
با وجود توضيحات عراقچي، همچنان فضاي رسانه‌اي مملو از ابهامات درباره خط اعتباري 15 ميليارد دلاري است كه گفته مي‌شود به توافق ايران و فرانسه رسيده است. ايران توپ را به زمين اروپا و امريكا انداخته و تاكيد دارد كه مطالبه ما مشخص است: نفت خود را بفروشيم و عايدي آن را هم دريافت كنيم.
در حالي كه خبر رسمي از دلايل سفر «برونو لي مايير»، وزير دارايي فرانسه به واشنگتن آن هم 24 ساعت پس از رايزني‌هاي هيات فرانسوي با هيات ايراني در پاريس منتشر نشده و برخي خبرگزاري‌هاي داخلي نيز به اشتباه توييت وي درباره سازنده بودن مذاكره با همتاي امريكايي درباره «ماليات ديجيتال» را به اعلام نتيجه از سوي وي درباره رايزني‌ها پيرامون خط اعتباري 15 ميليارد دلاري ترجمه كردند، اما ناگفته پيداست كه يكي از سوژه‌هاي رايزني وي در واشنگتن طرح فرانسه بوده است. به نظر مي‌رسد كه فرانسه تا غروب چهارشنبه موفق به جلب رضايت امريكا در اين باره نشده بود.ناگفته پيداست كه يكي از راه‌هاي تخصيص چنين اعتباري از سرگيري صادرات نفت ايران خواهد بود و برهمين اساس برخي در گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي اعلام كردند پاريس از واشنگتن خواسته معافيت‌هاي تحريمي خريد نفت ايران براي چين، ژاپن و هند را احيا سازد.
بهزاد صابري، دستيار وزير خارجه و عضو تيم مذاكره‌كننده روز چهارشنبه در تبيين وضعيت ميان ايران و فرانسه درباره برجام در توييترش نوشت: «تحليل‌هاي متعارض زيادي در رسانه‌ها درباره گفت‌وگوهاي ايران و فرانسه مطرح شده است. «سناريو»هاي مختلف بين ايران و فرانسه مورد بحث قرار گرفت.ايران خطوط قرمز خود را صراحتا تبيين كرد. هيچ رقم دقيق يا برنامه قطعي مورد توافق قرار نگرفته چرا كه فرانسه نياز داشت تا با سايرين مشورت كند. تا زماني كه گفت‌وگوها به نتيجه برسد، ايران به گام‌هاي خود در زمينه توقف جزيي اجراي تعهدات هسته‌اي خود وفق برجام، منطبق با حقوق ايران در پاراگراف 36 اين توافق، ادامه مي‌دهد. ديپلماسي سازنده، و مقاومت قوي، تداوم خواهد داشت. خواهيم ديد كه در آينده چه روي خواهد داد.»
هم گام سوم، هم ادامه مذاكره
محمدجوادظريف، وزير خارجه كه در سفر به بنگلادش به سر مي‌برد در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره فرجام مذاكرات برجامي ايران و فرانسه به عنوان نماينده تروييكاي اروپايي گفت: ما از روز اول اعلام كرديم آمادگي مذاكره را داريم، اما گام‌هاي خود را برمي‌داريم، اگر مذاكرات به نتيجه برسد، گام‌ها مي‌توانند متوقف شود، حتي مي‌تواند به عقب برگردد.ولي اگر مذاكرات به نتيجه نرسد، يعني اروپايي‌ها نتوانند تعهدات‌شان را لااقل در رابطه با فروش نفت ايران و بازگشت پول نفت به ايران به شكل‌هاي مختلف اجرا كنند، آن وقت است كه ايران گام‌ها را ادامه مي‌دهد.در فاصله دو روز آينده گام سوم را برخواهيم داشت و بعد از آن هم به مذاكره ادامه خواهيم داد. بعد از ۲ ماه طبق رويه خودمان، اگر مذاكرات به نتيجه نرسد، گام چهارم اتخاذ خواهد شد، باز هم مذاكرات را متوقف نمي‌كنيم و مذاكرات را ادامه خواهيم داد. مذاكره كه قسمتي از وظايف وزارت خارجه است ادامه مي‌يابد، ما وظايف‌مان را تعطيل نمي‌كنيم، ضمن اينكه سياست ما اتخاذ اقدامات لازم در كنار مذاكره است.مذاكره به معناي كوتاه آمدن نيست، به معناي قبول شرايط طرف مقابل نيست و تاكنون هم مذاكره به اين معنا نبوده است. مذاكره يك ضرورت است، حتي مقاومت هم از طريق مذاكره به نتيجه مي‌رسد.
طعنه‌هاي وزير به اروپا
وزير خارجه در مصاحبه ديگري به انتقاد از ناتواني اروپا در برابر مكانيسم‌هاي امريكا پرداخته و گفت: اروپايي‌ها تقريبا نتوانستند هيچ يك از تعهدات‌شان را اجرا كنند.اينكه فرانسه يا اتحاديه اروپا نياز دارند كه از امريكا براي انجام اقدامات‌شان مجوز بگيرند، البته قابل فهم است، ولي از نظر ما باعث تأسف است و از نظر حقوقي هم اقدام امريكا نمي‌تواند مانع از اجراي تعهدات اروپايي باشد. اين را هم ما بايد به آنها يادآوري كنيم و هم وكلاي‌شان به آنها بگويند كه اقداماتي كه بايد انجام دهند مستقل از فشارهاي امريكاست و اينكه آنها مي‌خواهند از اوفك يا از جاهاي ديگر امريكا مجوز بگيرند، واقعا مشكل ما نيست، موضوعي است كه خود آنها بايد انجام دهند.
وزير خارجه با بيان اينكه هنوز براي آنكه بخواهيم از مرگ برجام صحبت به ميان بياوريم، بسيار زود است، خاطرنشان كرد: «متاسفانه هنوز كشورهاي اروپايي نتوانسته‌اند به وعده‌هاي خود عمل كنند و هنوز آماده نيستند كه براي حفظ اين دستاورد بزرگ ديپلماسي خطر و سرمايه‌گذاري كنند. كشورهاي اروپايي به جز صدور بيانيه‌هاي كلي و حمايت لفظي از برجام، براي سرمايه‌گذاري كردن براي حفظ اين توافق هسته‌اي آمادگي ندارند. امريكا تا زماني‌كه عزم و اراده كشورهاي اروپايي را براي حفظ برجام مشاهده نكند، متقاعد نخواهد شد. درست است كه كشورهاي اروپايي نمي‌توانند شركت‌هاي امريكايي را به تجارت با ايران وادار كنند اما آنها بايد قوانين خود را اجرا كنند.»
خبري از معافيت تحريمي نيست
«برايان هوك»، نماينده ويژه دولت امريكا در امور ايران اعطاي معافيت‌هاي تحريمي به خريداران نفت ايران را رد كرد. هوك گفت كه كشورش مايل به استفاده از قدرت نظامي در خاورميانه نيست، اما به اعمال فشار عليه ايران ادامه خواهد داد. برايان هوك تصريح كرد كه ايالات متحده براي تثبيت پيشنهاد فرانسه مبني بر ارايه خط اعتباري 15 ميليارد دلاري به ايران، هيچ گونه معافيت تحريمي صادر نخواهد كرد. او همچنين تاكيد كرد كه پيشنهاد مشخصي در اين خصوص دريافت نشده است.
او كه با خبرنگاران سخن مي‌گفت، افزود: ما امروز تحريم‌هايي اعمال كرده‌ايم و تحريم‌هاي بيشتري نيز در راهند. بيش از اين لازم نيست شفاف كنيم كه ما به كارزار فشار حداكثري عليه ايران پايبنديم و قرار نيست استثنايي قايل شده يا معافيتي اعطا كنيم.
برايان هوك همچنين از جايزه تا سقف 15 ميليون دلار براي هر گونه اطلاعاتي خبر داده كه منجر به اختلال در مكانيسم‌هاي مالي مرتبط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامي ايران شود.
تكرار ناتواني اروپا
با پايان مهلت 60 روزه دوم ايران به اروپا، تهران امروز بازهم در انطباق كامل با متن توافق هسته‌اي، بخش‌هايي از تعهدات خود را به حالت تعليق درخواهد آورد. تعليقي كه ايران مي‌گويد هم مي‌تواند متوقف شود و هم به گام‌هاي بعد توسعه يابد. تكليف امريكا در اين ميدان مشخص است اما برداشته‌شدن گام‌هاي بيشتر از سوي ايران به معناي «تكرار تجديدي‌هاي اروپا» در آزمون برجام است. برجام توافقي چندجانبه و مصوب شوراي امنيت سازمان ملل است كه در جولاي سال 2015 ميان ايران و شش كشور به سرانجام رسيد. از ارديبهشت ماه سال 1397، دونالد ترامپ از اين توافق خارج شد و 1+4 از ايران خواست با باقي‌ماندن در توافق به ديپلماسي فرصتي دوباره بدهد. اكنون 16 ماه از آن تاريخ گذشته و همچنان ناتواني اروپا براي انجام تعهدات برجامي ادامه دارد. هرچند كه تا لحظه تنظيم اين گزارش، نتيجه رسمي و قطعي رايزني‌هاي فرانسه با تيم دونالد ترامپ اعلام نشده و اخبار در حد گمانه‌زني رسانه‌اي است اما مقام‌هاي متفاوت در ايران از رييس‌دولت تا وزير خارجه تاكيد دارند كه تهران گام سوم كاهش تعهدات برجامي را برمي‌دارد. در شرايطي كه اروپايي‌ها اصرار داشته‌باشند براي انجام تعهدات خود همچنان از امريكا مجوز بگيرند، بايد شاهد تكرار تجديدي‌هاي بروكسل در پرونده برجام باشيم. ايران چه در روزهاي خروج امريكا از برجام و اتخاذ سياست صبر راهبردي و چه در 120 روز
گذشته و انتخاب مسير استفاده از حق خود در برجام براي كاهش از تعهدات در برابر كاهش تعهدات طرف مقابل، ميز مذاكره را ترك نكرده است. تهران در اين بازه زماني گزينه‌هاي بسياري را پيشنهاد كرده و پيشنهادهاي بسياري را هم مورد بررسي و جرح و تعديل قرار داده با اين‌همه به نظر مي‌رسد كه جان برجام به تبديل شعار سياسي اروپا به رفتار عملي وابسته است و اين به معناي همان نياز به سرمايه‌گذاري و هزينه كردن است كه ظريف مي‌گويد اروپايي‌ها تاكنون از انجام آن سرباز زده‌اند. همان‌گونه كه قبلا هم نوشته بودم رييس‌جمهور فرانسه دست به قمار زده و در اين ميان تلاش مي‌كند رضايت دونالد ترامپ را هم جلب كند. قماري كه با توجه به موضع ايران درباره عدم مذاكره با امريكا تا زماني كه تحريم‌ها برقرار هستند از شانس آنچناني براي پيروزي برخوردار نيست.
ظريف: فقط مانده امريكايي‌ها خودشان را تحريم كنند
همزمان با تلاش‌هاي فرانسه براي رسيدن به راهكاري ولو موقتي و چندماهه براي نجات توافق هسته‌اي، قطار تحريم‌هاي امريكا عليه ايران به حركت خود ادامه مي‌دهد. شامگاه سه‌شنبه به وقت ايران بود كه وزارت خزانه‌داري امريكا در بيانيه‌اي از تحريم نهادهاي مرتبط با برنامه فضايي ايران خبر دارد. براين اساس پژوهشگاه هوافضا، سازمان فضايي و مركز تحقيقات فضايي ايران در فهرست تحريم‌ها قرار گرفته‌اند. به گزارش خبرگزاري فارس، «مايك پمپئو»، وزير خارجه امريكا در بيانيه‌اي مدعي شده ايران از سازمان‌هاي فضايي خود براي پيشبرد برنامه موشك‌هاي بالستيك خود استفاده مي‌كند. مايك پمپئو نوشته اين نخستين‌بار است كه ايالات متحده سازمان فضايي ايران را به دليل انجام فعاليت‌هاي مرتبط با برنامه موشكي ايران در فهرست تحريم‌ها قرار مي‌دهد.
در اقدام هم‌راستاي‌ديگري، وزارت دادگستري امريكا هم در بيانيه‌اي اعلام كرد يك تاجر تركيه‌اي را به بهانه تلاش براي دور زدن تحريم‌هاي امريكا عليه ايران به ۲۷ ماه زندان محكوم كرده است. طبق اين بيانيه «رزيت تاوان»، تاجر تركيه‌اي و مالك شركت «رامور» در استانبول در دادگاه فدرال منطقه‌اي شهر «ميلواكي» به تحمل ۲۷ ماه حبس محكوم شده است. «رزيت تاوان» از سوي امريكا به تلاش براي ارسال تجهيزات پيشرفته دريايي از ايالات متحده به ايران بين سال‌هاي ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ متهم شده است.
اين رويه روز گذشته نيز ادامه پيدا كرد و دفتر كنترل دارايي‌هاي خارجي وزارت خزانه‌داري امريكا شركت‌هاي كشتيراني و نفتي و تعدادي نفتكش به فهرست تحريم‌هاي امريكا عليه ايران اضافه شده‌اند. براين اساس يك شبكه انتقال نفت ايران، شامل ۱۶ شركت، ۱۰ فرد و ۱۱ نفتكش به فهرست تحريم‌ها عليه ايران اضافه شده‌اند. به گزارش فارس، «استيو منوشين»، وزير خزانه‌داري امريكا با تكرار ادعاهاي بي‌پايه و اساس قبلي درباره ايران گفت: «اقدام خزانه‌داري عليه شبكه نفت خام ايران اين را روشن مي‌كند كه خريداران نفت ايران مستقيما از بازوي شبه‌نظامي و تروريستي ايران يعني نيروي قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامي حمايت مي‌كنند.اقدامات امريكا در دو هفته گذشته بايستي «هشدار محكمي» به كساني باشد كه در انديشه تسهيل فروش نفت ايران هستند. جامعه بين‌المللي بايد نفت ايران را همانطور كه با اقدامات خشونت‌آميز سازمان‌هاي تروريستي مخالف است، رد كند.
محمدجواد ظريف، وزير خارجه روز گذشته در واكنش به اين تحريم‌هاي جديد امريكا گفت: «امريكايي‌ها به تحريم معتاد شدند، اين تحريم‌هاي امريكا هيچ تاثيري ندارد و كم‌كم دنيا امريكا را مسخره مي‌كند، فقط مانده خودشان را تحريم كنند، چون همه را تحريم كردند و هر روز اقدامي عليه اين دولت يا دولت ديگري انجام مي‌دهند. استفاده امريكا از اهرم اقتصادي به حدي افراطي شده كه كم‌كم توان اقتصادي امريكا را به تحليل مي‌برد.» لازم به ذكر است كه نام وزير خارجه نيز بيش از يك‌ماه قبل از سوي دولت ترامپ در ليست تحريم‌هاي امريكا قرار گرفت.