گروه اقتصادي
عبدالناصر همتي، رييس بانك مركزي روز گذشته در حاشيه جلسه هيات دولت از پذيرش پيشنهاد انجام مبادلات مالي از طريق سامانه مبادلات بانكي بين روسيه و ايران توسط پوتين خبر داد. دو روز قبل از اعلام اين خبر او از نهايي شدن ارتباط بانكي بين ايران و روسيه از طريق پيام رسان روسي وسپام بانك مركزي بدون نياز به سوييفت گفته بود.پس از خروج امريكا از برجام و بازگشت تحريم‌هاي نفتي، ايران به دنبال بازارهايي براي تبادل تجاري و استفاده از فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري بود. يكي از اين فرصت‌ها، استفاده از همسايگاني است كه با كشور مرز آبي و خشكي دارند. طبق آمارها ايران تنها دو درصد از نياز وارداتي 15 همسايه‌اش را رفع مي‌كند در حالي كه اين كشورها بازارهايي با ضريب جذب سرمايه، فرصت‌هاي مالي و بازرگاني بالايي دارند. همين امر سبب شد مقدمات الحاق ايران براي پيوستن به اتحاديه اقتصادي اوراسيا در ارديبهشت سال 97 شكل بگيرد.
از سويي ديگر گستردگي روابط سياسي ايران و روسيه سبب افزايش تمايل طرفين براي گسترش ابعاد فعاليت‌ها از سياسي به تجاري و بانكي شد. اما گسترش روابط تجاري في مابين دو كشور نيازمند روش‌هاي جايگزين سوييفت بود. همين امر سبب شد سامانه مبادلات بانكي ايران با روسيه، سپام با پيشنهاد ايران و پذيرش روسيه راه‌اندازي شود.گر چه دامنه روابط ايران با اين اتحاديه محدود به روسيه نمي‌شود و با اعضاي ديگر نيز موافقتنامه‌هايي در خصوص سرمايه‌گذاري، بازرگاني و... نيز به امضا رسيده است، اما حضور ايران در اين اتحاديه علاوه بر افزايش زمينه حضور كالاهاي ايراني در بازارهاي بين‌المللي مي‌تواند بسترهاي افزايش سرمايه‌گذاري در كشور توسط اعضا را پديد آورد.
ايجاد فرصت براي كشور با پيوستن به اوراسيا
در ماه مه سال 2018، كشورهاي عضو اتحاديه اقتصادي اوراسيا و ايران، طي موافقتنامه‌اي موقت، ايجاد منطقه‌اي آزاد را بين ايران و اين اتحاديه به امضا رساندند. در واقع با اين موافقتنامه قرار است عوارض گمركي برخي كالا كاهش يايد يا به صفر برسد. هدف از اين توافق علاوه بر افزايش حجم تجارت متقابل، ايجاد راهكارهاي مالي براي تبادلات بانكي نيز هست.
چندي پس از امضاي توافقنامه و در ماه بهمن مجلس با تصويب قانوني با پيوستن ايران به اين اتحاديه موافقت كرد. بر اساس اين قانون ايران به مدت سه سال به صورت آزمايشي به عضويت اين اتحاديه در مي‌آيد و پس از آن در صورت توافق انجام شده با ذي‌نفعان، امكان عضويت دائمي ايران در اين منطقه آزاد تجاري فراهم خواهد شد
پيوستن ايران به منطقه اوراسيا با اهداف مشخصي انجام مي‌شود. استفاده از تعرفه‌هاي ترجيحي، دسترسي به بازار حدود 184 ميليون نفري با 753 ميليارد دلار ارزش صادرات و واردات، همچنين امكان جذب سرمايه‌گذاري و مشاركت در بخش‌هاي مختلف توليدي، از جمله برخي امتيازاتي است كه براي ايران به دست مي‌آيد. اما يك مزيت مهم ديگر در افزايش روابط تجاري و مالي با قدرتمندترين كشور اين اتحاديه، يعني روسيه است. اين مزيت علاوه بر اينكه فرصت‌هاي بيشتري را براي صادرات به روسيه فراهم مي‌كند، مي‌تواند در پايه‌ريزي مناسبات جديد مالي نيز موثر واقع شود؛ مواردي كه تاكنون از آنها استفاده‌اي نشده است. طبق آمارهاي رسمي، تجارت ايران با كشورهاي عضو اين اتحاديه در چند سال اخير و به خصوص پس از بازگشت تحريم‌ها و قطع ارتباط ايران با سوييفت، كمتر شده به گونه‌اي كه سهم ايران از بازارهاي روسيه تنها 0.1 درصد بوده است.
استفاده از كانال مالي با اوراسيا
تيرماه سال جاري و پس از موافقت مجلس براي الحاق ايران به اوراسيا، مقدمات حضور ايران در منطقه اوراسيا براي بهره‌مندي از فرصت‌هاي مختلف سرمايه‌گذاري و تجاري فراهم شد.
چندي پيش ورونيكا نيكيشينا، عضو هيات‌مديره كميسيون اقتصادي اوراسيا در امور تجارت در گفت‌وگو با اسپوتنيك در خصوص همكاري اين اتحاديه با ايران نكاتي را مطرح كرد. او درباره معاملات و عمليات بانكي در شرايط افزايش فشار تحريمي امريكا بر ايران خاطرنشان كرد: مهم‌ترين نكته در پيوستن ايران به اتحاديه اوراسيا در اين است كه اين اتحاديه صلاحيتي در بررسي و ايجاد كانال مالي ويژه‌اي براي مبادلات مالي با ايران ندارد بلكه اين امر در حيطه سياست‌ها و خط مشي هر كشور است. هر چند نيكيشينا تاكيد كرد كه براي استفاده از ارزهايي به جز دلار در روابط اتحاديه اوراسيا با ايران پيشرفت‌هايي حاصل شده است و پرداخت‌ها را مي‌توان با ارز ملي انجام داد و ريسك‌ها را به روش‌هاي ديگر به حداقل رساند.
رييس كل بانك مركزي نيز در خصوص پيوستن ايران به اتحاديه اقتصادي اوراسيا گفت: اين اتحاديه نه تنها به نفع توسعه مبادلات تجاري است بلكه مي‌تواند گسترش روابط بانكي بين دو كشور را نيز در بر داشته باشد. همتي در بخش ديگري از صحبت‌هاي خود ضمن اشاره به سفر اخير رييس‌جمهور به آنكارا و شركت در پنجمين دور اجلاس سه‌جانبه سران ايران، روسيه و تركيه گفت: طرفين حاضر در اين اجلاس به سقوط تدريجي نقش دلار در روابط اقتصادي جهان به‌خاطر سياست‌هاي امريكا اشاره و بر انجام مبادلات تجاري بر مبناي پول ملي دو كشور تاكيد كردند.
ارتباط مالي با 6 كشور به وسيله سامانه مبادلات بانكي
همتي روز گذشته و در حاشيه جلسه هيات دولت از پذيرش پيشنهاد انجام مبادلات بانكي با 6 كشور عضو اتحاديه اوراسيا توسط روسيه خبر داد. رييس كل بانك مركزي معتقد است نتيجه تلاش‌هاي دولت امريكا و اعمال تحريم‌ها و فشارها حذف دلار از مبادلات بين‌المللي است. او در ادامه گفت: افزايش فشار بيشتر از جانب امريكا و قطع دسترسي ايران به سوييفت باعث شد كه ما به دنبال دور زدن سوييفت و انجام مبادلات از طريق پيام‌رسان‌هاي مالي بانك‌هاي دو كشور ايران و روسيه باشيم. او با اشاره به مذاكرات روحاني در حاشيه پنجمين اجلاس سران سه كشور ايران، روسيه و تركيه افزود: در اين مذاكرات بحث اصلي اين بود كه اين دو كشور تلاش دارند تا از مبادله از طريق سوييفت و دلار اجتناب كنند و مبادلات براساس بانك‌هاي دو كشور انجام شده و سوييفت دور زده شود. اكنون بخش قابل توجهي از مبادلات با روسيه و تركيه از طريق پول ملي است. مبادلات با عراق نيز از طريق پول ملي انجام مي‌شود. اين روند را مي‌توانيم توسعه دهيم.
همتي معتقد است با شكل‌گيري سامانه مبادلات بانكي با 6 كشور عضو اتحاديه اوراسيا، شرايط جديدي در روابط بانكي كشورهاي منطقه شكل مي‌گيرد و به تدريج مبالات پول ملي از طريق پيام‌رسان‌هاي داخلي انجام شده و سوييفت در آن نقشي نخواهد داشت.
به اينستكس اميدي نداريم
بخش ديگري از سخنان همتي در حاشيه دولت به اينستكس اختصاص داشت. به اعتقاد او اينستكس پيشرفتي نداشته و به آن اميدي نيست. رييس كل بانك مركزي در اين خصوص گفت: ما براي اينكه اعلام كنيم آماده تجارت با اروپا هستيم، پيشنهاد اينستكس را پذيرفتيم و نهاد آن را هم در ايران ايجاد كرديم. با وجود اينكه مسوولان خارجي آن به ايران مي‌آيند، اما اتفاق خاصي رخ نمي‌دهد. بنابراين برنامه‌هاي‌مان را براساس توانمندي خود طراحي مي‌كنيم. به اين معنا كه اگر اينستكس نتيجه داد از آن استفاده مي‌كنيم و اگر جواب نداد علاقه نداريم فشار وارد كنيم تا اينستكس اجرايي شود. با وجود تجربه ايران و كشورهاي باقي مانده در برجام در خصوص اينستكس بايد منتظر نحوه عملياتي شدن سامانه مبادلات بانكي ايران و روسيه ماند اما نبايد از اين مهم غافل شد كه اين اتحاديه علاوه بر افزايش روايط اقتصادي و تجاري مي‌تواند بر افزايش روابط ديپلماتيك بينجامد.