بن‌بست نگران‌كننده عراق
محمد صالح صدقيان
به گمان من مسائلي كه در عراق مطرح است، پيچيده‌تر از هر زمان ديگر شده است، قرائت بيانيه آيت‌الله سيستاني در نماز جمعه كربلا، نشان داد كه كمتر اميدي به دولت باقي مانده است. گزارشي كه مرجعيت نجف از عادل عبدالمهدي، نخست‌وزير در مورد عاملان كشتار معترضان در سراسر عراق خواسته‌بود، سه روز پيش منتشر شده است. محتواي اين گزارش، تقريبا هيچ طرف سياسي و مدني را در عراق راضي نكرد و تقريبا همه طرف‌ها يكصدا آن را ناكافي و فاقد جزييات لازم توصيف كردند. در اعتراضاتي كه از ابتداي ماه جاري ميلادي در عراق شروع شد، 140 معترض شهيد شدند و نزديك به 7 هزار نفر زخمي به جا ماند. دو هفته پيش آيت‌الله سيستاني، مرجعيت عالي شيعه در عراق، در بيانيه‌اي از دولت خواسته‌بودند تا گزارشي كامل از دلايل اين خشونت‌ها و مسوولان بروز آن ارايه دهد تا عاملان خشونت‌ها به دست عدالت سپرده شوند. سه روز پيش اين گزارش منتشر شد، اما خيلي ابهامات زيادي در اين گزارش وجود داشت، جزيياتي كه در گزارش دولت مورد اشاره قرار گرفته‌بود، تقريبا هيچ‌يك از گروه‌هاي سياسي و مدني را راضي نكرد. از سه روز پيش تاكنون، همه منتظر بودند كه روز جمعه واكنش مرجعيت عالي نجف را به اين گزارش بشنوند. شيخ عبدالمهدي كربلايي، نماينده آيت‌الله سيستاني، بيانيه مرجعيت را در خطبه دوم نماز جمعه كربلا قرائت كرد. در اين بيانيه، آيت‌الله سيستاني تاكيد كرده‌بودند كه «گزارش منتشر شده درباره نتايج تحقيقات درخصوص ريخته شدن خون و تخريب دارايي‌هاي عمومي در جريان تظاهرات گذشته هدف مورد نظر را برآورده نكرده و همه حقايق و واقعيت‌ها را به طور روشن براي افكار عمومي تبيين نكرده است.» موضع‌گيري مرجعيت شيعه نجف در مورد گزارش تحقيقات دولت در مورد خشونت‌ها عليه معترضان، سوالات تازه‌اي را در مورد جايگاه دولت و ادامه كار آن پديد آورده است. دولت نتوانست روشن كند كه خون 140 عراقي در اعتراضات اخير بر عهده كيست. در بيانيه مرجعيت چندين نكته مورد اشاره قرار گرفته است. ايشان تحقيقات دولت را ناكافي دانسته‌اند و از دستگاه قضايي عراق خواسته‌اند تا براي بررسي مقصران حادثه هياتي را تشكيل دهد. نكته ديگر اين است كه از دولت، دستگاه‌هاي امنيتي و پليس خواسته است كه از تعرض به تظاهرات كنندگان و اعمال خشونت در مقابل آنها خودداري كنند. اين نكته نشان مي‌دهد كه مرجعيت، ادامه اعتراضات را مشروع دانسته است و تلويحا براي ادامه اعتراضات مجوزي داده است.
نكته سوم هم اين است كه براي چندمين بار مرجعيت عالي عراق از حاكميت خواسته‌اند تا با مساله فساد برخورد كنند.
من به عنوان يك تحليلگر مسائل سياسي عراق، شخصا دچار ترديد بزرگي شده‌ام. اينكه مرجعيت شيعيان عراق از ادامه اعتراضات حمايت كرده است و از مردم نخواسته كه به خانه‌هاي‌شان بازگردند، اين سوال را ايجاد مي‌كند كه ديگر چه اميدي براي دولت باقي مانده است؟ مشخص نيست كه ديگر چه منبعي براي دولت وجود دارد، زماني كه مردم در خيابان‌ها خواهان كناره‌گيري دولت هستند، مرجعيت هم از اعتراضات حمايت كرده‌اند و ضرب‌الاجل‌هاي گروه‌هاي سياسي براي اصلاح امور هم يكي بعد از ديگري منقضي شده‌اند. وضعيت دولت عادل عبدالمهدي بسيار بد است. سخنراني تلويزيوني عادل عبدالمهدي، روز پنج‌شنبه نشان از شدت اضطراب و ناراحتي او داشت. من تصور مي‌كنم كه وضع دولت عبدالمهدي به‌شدت شكننده است. تقريبا براي همه تحليلگران سياسي عراق مشخص شده است كابينه عبدالمهدي كه اغلب كرسي‌هاي آن در اختيار فهرست‌هاي فتح و سائرون است، در اداره امور ناتوان است. اما مسيري كه عراق گرفتار آن شده است، مسيري است كه مشخص نيست به كجا خواهد رسيد و به لحاظ سياسي كشور در شرايط خطرناكي قرار گرفته است. من شنيده‌ام كه برخي از گروه‌هاي سياسي پارلمان، از جمله نوري‌المالكي، نخست‌وزير پيشين، جلساتي را براي هماهنگي ميان گروه‌هاي سياسي و احزاب براي پيدا كردن راهكاري براي آينده سياسي عراق انجام شده است. اما من چنين جلساتي را كافي نمي‌دانم و معتقدم كه خيلي براي اين رايزني‌ها دير شده است، چرا كه وضع خيابان‌هاي عراق خيلي بحراني است. بعيد است كه گروه‌هاي سياسي عراق در اين بحبوحه بتوانند به نتيجه مثبت و سازنده‌اي برسند.
نبايد فراموش كرد كه امريكا، اسراييل و بعثي‌هاي عراقي، كم‌كم در حال ورود به ميدان براي گسترده‌تر كردن بحران هستند. امروز شبكه تلويزيون الحره عراق كه با بودجه دولت امريكا از واشنگتن پخش مي‌شود، تمام عيار وارد ميدان شده است تا نفاق و چنددستگي ميان مردم و حكومت را دامن بزند. بعثي‌ها هم در شبكه‌هاي اجتماعي به‌ويژه فيس‌بوك براي تحريك مردم تلاش مي‌كنند تا بتوانند از شعله‌ور شدن بيشتر بحران و هرج و مرج براي به قدرت رساندن نيروهاي نزديك به خود استفاده كنند. لازم است كه گروه‌هاي سياسي عراق، با از خودگذشتگي، در يك حركت مشترك در هماهنگي با مرجعيت يك راهكار عملي براي حل و فصل مسائل در قالب يك ائتلاف ملي پيدا كنند، وگرنه اوضاع در عراق به‌شدت مي‌تواند خطرناك شود و بار ديگر عراق را به كام هرج و مرج بكشاند.