دوباره خواندن محل زندگي
زهرا نژادبهرام
تغييرات سه دهه اخير در تغيير بافت جمعيتي جهان از روستا به شهر و پيش‌بيني‌هاي مديراني براي سكونت انسان در شهرها كه مي‌تواند بيش از 70درصد جمعيت جهان را در خود جاي دهد تصوير تازه‌اي از شهرها را در دنياي امروز به نمايش گذاشته است. شهرها اكنون كانون و محل سكونت انسان‌هاي بسياري شده‌اند كه فضاي زندگي جديدي را براي آنها ايجاد كرده است. مگاشهرها (كلانشهرها)، مادرشهرها و شهرهاي جديد و شهرك‌ها همه مصاديقي از شهرنشيني است كه روز به روز بر تنوع آنها افزوده مي‌شود، ضمن آنكه سبك زندگي نيز در شهرها تغييرات چشمگيري پيدا كرده است. با وجود آنكه شهرها سابقه‌اي بيش از 7000 سال در تاريخ بشريت دارند، اما نمودار شهرهاي جديد در اين دوران فارغ از برج و باروهاي گذشته است. دروازه‌اي به نام حصار براي بشر متصور نيست و شهرها با دروازه‌هاي آزاد و بدون حصار مأمن زندگي انسان‌ها شده‌اند. اما شهرهاي جديد ويژگي‌هاي متفاوتي پيدا كرده‌اند. سازمان اجتماعي در شهرها بستري براي انجام مسووليت‌هاي جديد را فراهم كرده؛ مسووليت‌هايي كه تا پيش از اين نهادهايي چون خانواده‌ها، كانون‌هاي ديني و... آنها را انجام مي‌دادند و اكنون اين مسووليت‌ها در شهرها ساري و جاري شده است. انسان‌ها در شهرها تربيت مي‌شوند، تربيت مي‌كنند، راه‌هاي ارتباطي با همديگر را پيدا مي‌كنند و اوقات فراغت خود را طي مي‌كنند، اقتصادي مي‌شوند و... و درنهايت سياسي مي‌شوند. به بياني، در اين برهه، شهرها مضموني فراتر از گذشته را به نمايش گذاشته‌اند. اكنون شهرها در معادلات قدرت صاحب عله شده‌اند و با اتكا به قدرت كه ناشي از روابط اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي است، تصاوير نويني از ارتباطات را به دست آورده‌اند. قدرت حاصل از شهرها موقعيت ويژه‌اي را براي ساكنان آنها و ارتباط با ديگر شهرها فراهم كرده است. به عبارتي شهرها به كانون منحصر به فردي از روابط سياسي بدل شده‌اند كه مردمان، با اتكا به اين قدرت‌ها مي‌توانند روابط خود را با ديگر شهرها تنظيم كنند و جايگاهي استثنايي را در روابط ميان اين اثرها به دست آورند. به‌طور خلاصه مي‌توان گفت، شهرهاي امروز، شهرهاي ديروز نيست، بلكه مكاني براي تكثر و تبادل است. شهرهاي امروزي، شهرهايي هستند انسان‌محور و مبتني بر تكنولوژي و فناوري. ديروز بيشتر شهرهاي امروز، فقط در مركزي براي زيستن خلاصه نمي‌شود، بلكه مكان تنوع و تكثر و تبادل است و بالاخره آنكه شهرهاي امروز شهرهاي انسان‌محور مبتني بر تكنولوژي و فناوري است.
شهرهاي امروز شهرهايي است كه تكنولوژي را در رقابتي تنگاتنگ كه سعي بر تفوق بر انسان دارد، ايجاد كرده است. اما اين رقابت هنوز پيروزي نداشته است. در اين ميان دو شاخصه سياسي و فناوري، دو عامل مهم در تعيين آينده شهرهاي جديد هستند، لذا با نگاهي به دو عامل مي‌توانيم تصويري سه‌گانه از شهر ايجاد كنيم كه مركزيت آن با انسان است، چنانچه انسان بتواند -كه مي‌تواند- اين عوامل را در خدمت بگيرد، شهرهاي آينده شهرهايي مهم براي رشد، ارتقا و توسعه انساني است. سه‌گانه كالبد اقتصاد سياسي، فناوري كه كانون آن انسان است، مي‌تواند رابطه‌اي تعامل‌برانگيز در آينده جهان متعادل، منصف و عادلانه ترسيم كند. «روز جهاني شهرها» فرصتي براي تبادل تجارب شهرها با يكديگر و تحقق شعار اين روز كه همان «شهر بهتر، زندگي بهتر» است.