اسطوره كارگرداني در ميان ما

اين روزها نمايش «آشپزخانه» به نويسندگي آرنولد وسكر و ترجمه اميرحسين بيات و كارگرداني حسن معجوني در سالن اصلي تالار مولوي روي صحنه است. نكته بسيار مهم اين نمايش حضور سه گروه از بازيگران جوان شهرهاي شيراز، رشت و تهران است. معجوني در چند سال اخير در تئاتر ايران تاثير شگرفي گذاشته و در حال تجربه‌هايي است كه در تاريخ تئاتر ايران سابقه ندارد. هدف اصلي او در كارگرداني «دراماتورژي گروهي» است و البته كه دراماتورژ اصلي گروه هم مهدي چاكري است ولي معجوني نظرات و ايده‌هاي تمام گروه را در اجراهاي خود دخيل مي‌كند. به نظر مي‌رسد روشي كه معجوني در پيش گرفته است با ديگر گروه‌ها متمايز باشد. او به راحتي مي‌تواند از بازيگران چهره و سلبريتي‌هاي مشهور بهره بگيرد ولي به اين رويه غلط نه مي‌گويد و آموزش و پژوهش و اجرا را با يكديگر مي‌آميزد و نتيجه حيرت‌برانگيزي را هم شاهد هستيم. معجوني در ابتداي سال جديد نمايش «شهر ما» به نويسندگي تورنتون وايلدر را روي صحنه برد و از «دراماتورژي سوسياليستي» بهره گرفت و همان روش را هم در قبال متن به‌شدت راديكال و انتقادي «آشپزخانه» در نظر گرفته است. نمايشنامه «آشپزخانه» از نظر ساختار و محتوا شباهت عجيبي به «خاطره دو دوشنبه» به نويسندگي آرتور ميلر دارد كه در سال ۱۹۵۵ اجرا شد. به نظر مي‌رسد رئاليسم انتقادي ميلر و اعتراض او نسبت به جامعه سرمايه‌داري روي نويسندگان بريتانيايي مشهور به جوانان معترض هم مشهود است. ما در هر دو نمايشنامه با كارگراني طرف هستيم كه روياهاي خود را مرور مي‌كنند ولي گويا قرار است تا آخر عمر برده كارفرماهاي‌شان باشند و راهي جز روياپردازي، عصبانيت و خشم پيش پاي آنان نيست. اجراي چنين نمايشنامه‌هايي پرسش درباره «اكنونيت» اجراي تئاتر را پيش مي‌كشند. معجوني تنها كارگردان اين روزهاي ايران است كه به «تاريخ اكنون» و «اكنونيت» توجه دارد و به راحتي با تمام طبقات و اقشار مختلف مردم ارتباط مي‌گيرد زيرا كه به متن‌ها نگاهي اجتماعي و سياسي دارد. «فرانسين هدر كانلي» در نقد خود بر نمايشنامه «آشپزخانه» كه در ژورنال تئاتر دانشگاه جان هاپكينز منتشر شد متن مذكور را به مثابه مجاز جز از كل سرمايه‌داري در نظر مي‌گيرد كه در آن كارگران آشپزخانه‌اي به منظور دستيابي به سطح معقولي از زندگي مبارزه مي‌كنند. اين منتقد به اجراي «آرين منوشكين» از نمايشنامه «آشپزخانه» در تئاتر دو سوله در سال ۱۹۶۷ اشاره مي‌كند كه در حقيقت از رئاليسم دور شده و بازيگران هم از تكنيك «مايم» استفاده مي‌كنند و حتي از غذاهاي واقعي روي صحنه خبري نيست. اجراي معجوني هم از نظر بازيگري رئاليستي است ولي در طراحي‌ها به سوي مينيماليسم مي‌رود و البته كه غذاهاي واقعي هم حذف شده است. گروه تئاتري «جون لون» هم در سال ۱۹۸۴ نمايشنامه «آشپزخانه» را در ميدان باتلر مينياپوليس امريكا در ميان رستوران‌ها و فروشگاه‌ها اجرا كرد. اگر راديكال فكر كنيم شايد مخاطبان واقعي اين نمايشنامه با كمي مسامحه كارگران رستوران‌ها هستند.