دوگانه اعتدال- افراط
محمد ذاكري
هفته منتهي به ميلاد مسعود حضرت ختمي مرتبت محمدمصطفي(ص) در يك نامگذاري هوشمندانه به نام هفته وحدت نام نهاده شده و ساده‌ترين پيام ضمني اين نامگذاري آن است كه وجود مقدس نبي‌مكرم و قرآن‌كريم مهم‌ترين محورها و مشتركاتي هستند كه وحدت و همگرايي و همدلي امت اسلامي مي‌تواند حول آن شكل بگيرد. وحدتي كه نه لزوما به معناي يكي شدن و ناديده گرفتن تفاوت در عقايد (كه نه ممكن است و نه لازم) بلكه به معني پرهيز از پافشاري بر اين تفاوت‌ها و تبديل تفاوت به اختلاف و اختلاف به خصومت است. اين امر به ويژه در كشور ما كه اكثريتي شيعي دارد اما اقليت قابل توجهي از اهل سنت نيز در بسياري از استان‌ها در همزيستي با شيعيان هستند و نيز همسايگاني مسلمان با اكثريت اهل سنت در كنار مرزهاي زميني و هوايي ما هستند اهميتي دوچندان دارد. همه‌ساله در اين هفته مجالس و كنفرانس‌هايي نيز با مضامين تقريبي و تلاش براي برجسته‌سازي مشتركات و رفع زمينه‌هاي اختلافي با حضور نمايندگان و انديشمندان ساير فرق و مذاهب اسلامي در تهران برگزار مي‌شود اما خروجي همه اينها در نهايت با برآمدن و نضج گرفتن جريان‌هاي تندرو در منطقه چندان مطلوب نبوده است. به نظر مي‌رسد جايگزين كردن دوگانه اعتدالي- افراطي به جاي دوگانه شيعه- سني تصوير بهتري از وضع موجود مرزبندي‌هاي امت اسلامي به دست دهد. در واقع وجود اكثريتي از مسلمانان معتدل و ميانه رو كه در عين پايبندي به باورهاي مذهبي خود، دل در گرو وحدت امت اسلامي و به ويژه همزيستي و همجواري مطلوب با هموطنان يا همسايگان خود با مذهب ديگر دارند و مشتركاتي همچون قبله مشترك و وجود مقدس پيامبر رحمت و قرآن كريم در نظرشان پررنگ‌تر از هر عامل تفاوت‌آفرين ديگري است و اقليتي در هردو سوي ماجرا كه از هر فرصت و ابزاري براي دميدن در آتش اختلاف و عداوت بهره مي‌برند قابل تامل است.
در كشورما با وجود اهتمام مقام معظم رهبري و برخي از روحانيون و مسوولان در حفظ وحدت امت اسلام به ويژه مردم مسلمان ايران و هزينه‌هاي مختلفي كه براي تحقق اين امر داده‌اند، مع‌الاسف برخي جريانات فكري، فقهي و محفلي در جاي جاي كشور مانع از تحقق كامل اين هدف هستند. فارغ از باور هريك از طرفين به حقانيت عقيده و باور خود، گاه از اين واقعيت چشم‌پوشي مي‌شود كه در بسياري از نقاط كشور مردان و زنان شيعه و سني در همسايگي يكديگر در يك محله و كوچه زندگي و كسب و كار مي‌كنند، در يك اداره يا سازمان همكارند، فرزندان‌شان در مدرسه در يك ميز و نيمكت كنار هم مي‌نشينند و گاه در اثر وصلت‌هاي صورت گرفته در يك خانواده يا فاميل در كنار هم زندگي مي‌كنند. از اين رو از آثار و تبعات منفي برخي سخنان و حركات و مجالس تحريك‌آميز و موهن غفلت شده. گذشته از آن، برخي كژسليقگي‌ها در برخي نهادهاي عمومي روا داشته مي‌شود از ديگر نمودهاي عيني وجود يا ايجاد موانعي براي تحقق وحدت است. در بعضي از فرآيندهاي استخدامي، انتصاب و ارتقاء در جايگاه‌هاي سياسي و اداري، و اشتغال به مشاغل كليدي و حساس شواهدي از تبعيض و عدم شايسته‌سالاري مشاهده مي‌گردد. حتي گاه در دريافت خدماتي كه دستگاه‌هاي اجرايي مكلف به ارايه آن به عموم شهروندان ايراني هستند اصل برابري در مقابل قانون و استحقاق عمومي دريافت خدمت ديده نمي‌شود. محروميت فراگير و پايدار در استان‌هاي سني‌نشين با وجود ظرفيت‌هاي متعدد طبيعي و انساني (كه البته و متاسفانه لزوما محدود به استان‌هاي با اكثريت اهل سنت نيز نيست) و گستردگي نگاه امنيتي بر مردم اين استان‌ها، باعث شده است با وجود تلاش خالصانه‌اي كه بسياري از نهادهاي عمومي و انقلابي به ويژه سپاه و ارتش و ناجا و دستگاه‌هاي اجرايي براي محروميت‌زدايي و تامين امنيت و رفاه مردم در اين استان‌ها انجام مي‌دهند مزه برخورداري از حقوق برابر توسط بسياري از هموطنان اهل سنت احساس نشود و از اين رو واقعيت و عينيت فعاليت‌هاي تقريب مذاهب اسلامي و رويكردهاي وحدت‌گرا كمرنگ شود. به نظر مي‌رسد همان‌گونه كه تمايل به تقريب و وحدت پيروان مذاهب اسلامي در راس نظام و دلسوزان كشور وجود دارد به فعاليت‌هاي آموزشي و ترويجي و فرهنگ‌سازي بيشتري براي نهادينه شدن اين رويكرد در لايه‌هاي پايين‌تر و عملياتي اجرايي و امنيتي و متوليان امور ديني كشور هم وجود دارد؛ اگر افراطي‌ها بگذارند.