شعار شهرداري پايتخت در دوره جديد، شعاري است مبني بر «شهري براي همه»؛ شعاري كه برپايه يك اصل اجتماعي بنا شده است. اينكه شهرها بيشتر از رويكرد ماشيني خود، بايد به سمت كولوني‌هايي با شاخص‌هاي اجتماعي حركت كنند. با اين وجود به نظر مي‌رسد شهروندان تهراني هنوز هم پايتخت را شهري مناسب براي زندگي نمي‌دانند و رضايت چنداني از زندگي در اين كلان‌شهر ايران ندارند. اينها نتيجه آخرين نظرسنجي صورت گرفته توسط خود شهرداري تهران در مهرماه است. نظرسنجي صورت گرفته از بيش از 8 هزار شهروند تهراني كه برمبناي آن نه تنها شهروندان تهراني چندان از زندگي در تهران احساس رضايت نكرده‌اند كه از ديد آنها در دوره مديريت جديد شهري نيز، ميزان رضايت آنها از مديريت شهري هم چندان تغييري نكرده و همچنان تهران‌نشينان، از خدمات ارايه شده توسط شهرداري رضايت چنداني ندارند. اين گزارش نگاهي دارد به برخي ازاصلي‌ترين شاخص‌هاي مطرح شده در اين نظرسنجي و نتايج آنكه مي‌تواند مويد نكاتي ظريف براي شهروندان و البته مديريت شهري باشد.
تهران و محله‌ها: به كجا مي‌رود؟
يكي از اصلي‌ترين پرسش‌هاي مطرح شده در اين نظرسنجي به ديدگاه آنها در مورد زيست‌پذيري پايتخت برمي‌گردد. به زبان ساده در اين نظرسنجي از شهروندان سوال شده كه آيا زندگي در تهران را راحت مي‌دانند يا خير؟ اما از ديد پاسخگويان زندگي در تهران چندان راحت نيست. آنان به راحت بودن زندگي در تهران نمره 47/12 (از 20 نمره) داده‌اند. 25 درصد نمره 10 و كمتر داده‌اند. به بياني از ديد آنان تهران شهري نيست كه زندگي در آن راحت باشد و فقط از ديد 25درصد تهراني‌ها، پايتخت شهري راحت و خوب براي زندگي است كه آنان نيز به راحتي زندگي در تهران نمره 17/15 داده‌اند. شهروندان تهراني همچنين ديدگاه تقريبا مشابهي در مورد راحت بودن زندگي در «محلات» خود داشته‌اند. آنها در پاسخگويي خود نمره 5/13 به راحتي زندگي در محله فعلي‌شان داده‌اند و در مقابل 25 درصد محله خود را براي زندگي مناسب ندانسته‌اند يعني نمره‌اي معادل 10 يا كمتر به محله خود داده‌اند. در مقابل 25 درصد شهروندان مورد پرسش نيز نمره 16 و بالاتر به راحتي زندگي در محله خود داده‌اند. به بياني در اين مورد هم دو قطب نگرش وجود دارد كه ارزيابي متفاوتي از محله خود دارند. بخشي محله خود را محله مناسبي مي‌دانند و بخشي هم محله خود را براي زندگي مناسب نمي‌دانند.
مقايسه با گذشته، احساس نسبت به آينده
شايد يكي از جالب‌ترين موضوعاتي كه در نظرسنجي مربوطه به آن اشاره شده اين سوال بوده كه آيا به نظر شما زندگي در تهران قديم بهتر و راحت‌تر بوده يا در تهران امروز؟ پاسخي كه شهروندان به اين پرسش داده‌اند هم در نوع خود قابل تامل است. اينكه به گفته 48 درصد تهراني‌ها، در گذشته زندگي در تهران راحت‌تر بوده در حالي كه 31 درصد اعتقاد دارند زندگي در تهران امروز راحت‌تر از گذشته است. همين شاخصه نشان‌دهنده آن است كه مردم پايتخت در آرزوي روزهاي شيرين گذشته پايتخت هستند و براين باورند كه هر روز شرايط زندگي در تهران سخت‌تر و مشكل‌تر مي‌شود. اما به اعتقاد شهروندان تهراني، زندگي در تهران آينده بهتر از امروز خواهد بود يا تهران همچنان سير قهقرايي را براي زندگي طي خواهد كرد؟ پاسخ‌ها حكايت از آن دارد كه شهروندان تهراني، آينده روشني را براي زندگي در اين ابرشهر متصور نيستند. به اعتقاد 71 درصد آنها اگر تهران در همين مسير پيش برود، براي زندگي جاي بدتري خواهد شد. البته در مقابل، 14 درصد معتقدند كه اگر تهران در همين مسير پيش برود، در آينده جاي بهتري براي زندگي خواهد بود.
به عبارتي اين شاخصه‌ها ميزان بدبيني شهروندان به آينده و نبود چشم‌انداز روشن براي آينده را نشان مي‌دهدو مي‌تواند بيشتر نبود چشم‌اندازي براي آينده و احساس هراس از آن را تداعي كند. به عبارت ديگر، آينده حالت نويدبخشي ندارد كه احساسي از اميد را برانگيزد. اين هراس زماني بيشتر نمايان مي‌شود كه نگاهي به ديدگاه شهروندان در مورد اميدواري به بهبود وضعيت كنوني در آينده داشته باشيم. براساس اين نظرسنجي حدود 11 درصد اميد زيادي به بهبود وضعيت دارند ولي اكثريت، نسبت به بهبود مشكلات در يكي، دو سال آينده اميدي ندارند گرچه با اين وجود، بيش از يك‌سوم تقريبا اميدوارند كه مشكلات تهران در يكي، دو سال آينده كمتر شود. اما گذشته از اين شاخص‌هاي عام، بخش‌هايي از اين نظرسنجي نيز به معضلات شهري تهران برمي‌گردد؛ معضلاتي مانند دستفروشي، مناسب‌سازي و....
دستفروشي
سال‌هاست كه دستفروشي به عنوان يكي از اصلي‌ترين دغدغه‌هاي شهروندان پايتخت‌نشين و البته مديران شهري بدل شده است. براساس يك تصورعمومي، بيكاري مهم‌ترين دليل افزايش تعداد دستفروش‌هاست و نبايد مانع فعاليت آنان شد. اين نگرش نشان مي‌دهد كه احساس همدلي گسترده‌اي با دستفروشان وجود دارد به‌طوري‌كه 70 درصد پاسخگويان نظرسنجي شهرداري نيزچنين نظري را دارند. گرچه درمقابل، 23درصد با اين نظر مخالفند و بر اين باورند كه بايد جلوي اين بي‌انضباطي شهري گرفته شود. در چنين شرايطي، مسلما سوال بعدي بايد به نحوه برخورد با دستفروش‌ها برگردد و اينكه آيا بايد اين فروشندگان خياباني از سطح شهرها جمع شوند يا خير؟ در پاسخ به اين سوال مخاطبان اين نظرسنجي معتقد بوده‌اند كه اگر دستفروش‌ها جمع نشوند، شهر پر از دستفروش مي‌شود. اين جواب البته به نظر مي‌رسد با پاسخ قبلي شهروندان چندان تناسبي نداشته باشد. يعني نمي‌شود هم مخالف جمع‌آوري دستفروش‌ها بود و هم حضور آنها را باعث بي‌نظمي شهري دانست! برهمين اساس بيش از 55 درصد پاسخگويان به جمع‌كردن دستفروشان اعتقاد داشته و تنها 35درصد با جمع كردن دستفروشان مخالفت كرده‌اند. اين تناقضي است كه مي‌تواند مديريت شهري را با چالشي جدي روبه‌رو كرده وآنها را در مورد جمع‌آوري يا مسامحه با دستفروش‌ها سرگردان كند.
جداسازي زن و مرد در اتوبوس و مترو
از جمله ديگر محورهاي جذاب اين نظرسنجي، به پرسشي در خصوص جداسازي زن و مرد در مراكز عمومي مانند اتوبوس و مترو مي‌توان اشاره كرد. سال‌ها قبل و در دوره مديريت شهري پيشين شهرداري تهران به دنبال طرحي بود تا در ادارات شهرداري و همچنين پارك‌ها و.... زنان و مردان را از هم جدا كند. ولي با لو رفتن زود هنگام اين طرح و واكنش‌هاي بسيار شديدي كه از سوي جامعه نسبت به آن شد، اين طرح عملا مسكوت ماند. حالا شهرداري تهران يكي از شاخص‌هاي نظرسنجي خود را تفكيك زنان و مردان در اتوبوس‌ها و متروها قرار داده است. سوالي كه خيلي‌ها آن را نشانه‌اي از تمايل شهرداري تهران براي احياي دوباره طرح تفكيك جنسيتي دانسته‌اند. اما در اين ميان پاسخ پرسش شوندگان نيز قابل تامل بوده است، چرا كه براساس گزارش تيم نظرسنجي، اكثريت شهروندان از طرح جداسازي زن و مرد در اتوبوس و مترو رضايت داشته‌اند به‌طوري كه 66 درصد آنها با آن موافق بوده‌اند و تنها در مقابل 15 درصد از اين طرح ناراضي‌اند. در اين ميان البته حدود 20 درصد از شهروندان هم «تاحدودي» با اين جداسازي موافق بوده‌اند. معابر و پياده‌روهاي تهران گزينه بعدي براي سوال از شهروندان در اين نظرسنجي بوده كه به نظر مي‌رسد از ديد شهروندان در اين مورد نيزاختلاف‌نظرهايي بين آنها وجود دارد. براساس داده‌هاي منتشر شده از اين نظرسنجي 48 درصد پرسش‌شوندگان تهراني ارزيابي منفي از ميزان امنيت و راحتي پياده‌روهاي محله خود داشته‌اندودر مقابل 52 درصد هم اعلام كرده‌اند كه از وضعيت پياده‌روهاي محله‌هاي خود راضي هستند. به اعتقاد كارشناسان اين نظرسنجي، اين تفاوت ديدگاه حاكي از تفاوتي است كه در محله‌ها وجود دارد كه موجب دو نوع تجربه و نظر شده است.
مناسب‌سازي براي معلولان
سال‌هاست كه شهرداري تهران شعار «تهران، شهري براي همه» را سرداده و مدعي تلاش براي مناسب‌سازي معابر و خيابان‌ها و ساختمان‌هاي عمومي است، اما به‌نظر مي‌رسد شهروندان چندان رضايتي از عملكرد شهرداري در اين حوزه ندارند. بر اين اساس 57 درصد شهروندان مورد پرسش معتقدند كه امكانات شهري براي استفاده معلولان مناسب نيست و آنان از اماكن عمومي نمي‌توانند استفاده كنند در حالي كه 38 درصد برخلاف اين گروه فكر مي‌كنند و معتقدند امكانات شهر تا «حدودي» براي تردد اين قشر از اقشار جامعه مناسب يا خيلي مناسب است. گرچه در عمل، به نظر مي‌رسد اين نكته از ديد بخش بزرگي از مردم به دور مانده است و شناخت و تجربه‌اي از آن ندارند تا بتوانند در مورد آن اظهارنظري داشته باشند.
مناسب‌سازي براي سالمندان
در مورد مناسب بودن شهر براي سالمندان هم به نظر مي‌رسد شهروندان ديدگاه مشابهي را داشته باشند، چرا كه براساس نتايج نظرسنجي ياد شده 58 درصد پاسخگويان معتقدند كه وضعيت پياده‌روهاي شهر براي رفت و آمد افراد مسن مناسب نيست و در مقابل، 42 درصد معتقدند كه پياده‌روها براي افراد مسن مناسب است.
احساس امنيت در شب
زيست شبانه و جريان داشتن زندگي در شب‌هاي تهران، طي يك سال گذشته بارها از سوي مديران شهري و شوراي شهر تهران مطرح شده است ولي در عمل با مخالفت‌هايي كه از سوي برخي نهادهاي بالادست و امنيتي با آن شده، به نظر مي‌رسد تا اطلاع ثانوي عملا به بايگاني تاريخ پيوسته باشد. شايد به‌همين دليل هم باشد كه شهرداري تصميم گرفته يكي از شاخص‌هاي نظرسنجي خود را همين موضوع قرار دهد و ببيند كه آيا شهروندان موافق اين موضوع هستند يا خير؟ اما براي آنكه حساسيتي دوباره در مورد آن ايجاد نشود، ترجيح داده شده تا با سوالي انحرافي اما مرتبط، سراغ شهروندان بروند و از آنها سوال كنند: آيا به نظر شما تهران در شب‌ها مكان امني براي شهروندان است يا خير؟
سوالي كه در پاسخ به آن اكثريت شهروندان، تهران را شهري امن دانسته‌اند. به بياني 44 درصد پرسش شوندگان از رفت و آمد شبانگاهي و در تاريكي معابر احساس امنيت زيادي داشته و 37 درصد نيز بيان كرده‌اند كه شب‌هاي تهران را براي تردد، «ناامن» مي‌دانند.
بدين‌ترتيب اگر آمار حدود 19 درصدي افرادي كه بيان كرده‌اند «تاحدودي» شب‌ها احساس امنيت مي‌كنند را نيز به آن اضافه كنيم، به نظر مي‌رسد تامين امنيت شب‌هاي تهران نياز به بازنگري جدي دارد. مساله‌اي كه شايد يكي از راهكارهاي آن همان اجراي طرح زيست شبانه و جريان يافتن رويه زندگي در جاي‌جاي پايتخت باشد.