سقوط آزاد بزرگ‌ترين هواپيماساز جهان

گروه اقتصادي

در فاصله حدود يك قرن پس از انجام نخستين پرواز مسافري جهان، بزرگ‌ترين شركت هواپيماساز كه در طول تمام دهه‌هاي گذشته بخش قابل توجهي از ظرفيت بازار را به خود اختصاص داده، با اما و اگرهاي قابل توجهي درباره آينده خود مواجه است. شركت هواپيماسازي بويينگ امريكا كه در سال‌هاي گذشته همواره در فهرست سودآورترين شركت‌‌هاي ايالات متحده قرار داشته، سال گذشته ميلادي را با ضرري 9 ميليارد دلاري پشت سر گذاشت و اگر نتواند تغييري در اين مسير ايجاد كند، احتمالا در سال جديد نيز چاره‌اي جز زياندهي و استقراض براي حفظ خطوط توليد خود نخواهد داشت.

هرچند نخستين پرواز انسان در سال‌هاي ابتدايي قرن 20 از سوي برادران رايت انجام شد و در سال‌هاي بعد تحقيقات بشر براي افزايش حضور خود را در آسمان ادامه پيدا كرد، اما نخستين پروازي كه مسافر جابه‌جا كرد، ميان لندن و پاريس در سال 1919 به ثبت رسيد. در سال‌هاي بعد شركت‌هاي هواپيماسازي تاسيس شدند كه اصلي‌ترين هدف‌شان، تجاري كردن صنعت هوايي و امكان‌پذير كردن جابه‌جايي مسافران در مسافت‌هاي طولاني و همزمان با كاهش زمان سفر بود. در چنين چارچوبي شركت هواپيماساز بويينگ در شهر سياتل ايالت واشنگتن امريكا تاسيس شد و براي دوراني طولاني، بخش قابل توجهي از هواپيماهاي مسافري ناوگان شركت‌هاي هواپيماسازي را تامين كرد.

بر اساس برآوردهاي صورت گرفته، امروز تعداد هواپيماهاي مسافري جهان از مرز 23 هزار فروند گذشته و از اين تعداد بيش از 70 درصد از كل اين هواپيماها يا از سوي بويينگ ساخته شده يا اين شركت‌ در طراحي و توليد آنها نقش داشته است. انحصار نسبي اين شركت و انحصار صنعت هوايي امريكا در صنعت جهان يكي از اصلي‌ترين عواملي بوده كه به دولت ايالات متحده در تحولات صنعت هوايي دست بالا را داده است. يكي از آخرين نمونه‌هاي اين اتفاق، خود را در فرآيند اجراي برجام نشان داد. جايي كه بر اساس متن توافق، ايران هيچ محدوديتي در خريد هواپيماهاي مسافرتي جديد نداشت، اما دولت امريكا اعلام كرد براي فروش هواپيما به ايران، هر هواپيمايي كه حداقل 10 درصد از تجهيزات آن از سوي شركت‌هاي امريكايي ساخته شده بايد مجوز وزارت خزانه‌داري اين كشور را دريافت كند و همين امر پس از خروج ترامپ از برجام، اجرايي شدن قراردادهاي خريد هواپيما از سوي ايران را به آينده‌اي نامعلوم موكول كرد.

رقيبان بويينگ

شركت هواپيماساز ايرباس فرانسه كه در سال‌هاي گذشته بخشي از سهام و شركت‌هاي زيرمجموعه آن را ديگر كشورهاي اروپايي در اختيار گرفته‌اند، اصلي‌ترين رقيب بويينگ در دهه‌هاي گذشته بوده است. هرچند ايرباس نيز براي توليد نهايي محصولات خود به بهره‌ گرفتن از برخي تجهيزات امريكايي نياز دارد، اما گسترش خطوط توليدي و متنوع كردن مدل‌هاي اين شركت، باعث شده اين كمپاني اروپايي به رقيبي جدي براي بويينگ تبديل شود. مدل باريك بدنه ايرباس 320، مدل پهن پيكر ايرباس 350 و سرانجام بزرگ‌ترين هواپيماي مسافري جهان ايرباس 380، بخشي از محصولاتي است كه در سال‌هاي گذشته از سوي اين شركت توليد و به بازار عرضه شده است.

در كنار اين دو شركت بزرگ، در سال‌هاي گذشته ديگر كشورها نيز شانس خود را براي ورود به عرصه ساخت هواپيماهاي مسافري امتحان كرده‌اند. سوخو روسيه، كماك چين، امبرائر برزيل، بمبارديه كانادا و ميتسوبيشي ژاپن تعدادي از شركت‌هايي هستند كه به اين حوزه ورود كرده‌اند. تعدادي از اين شركت‌ها در سال‌هاي گذشته محصولات خود را به بازار عرضه كرده‌اند و تعدادي از آنها هنوز در مرحله توليد تجاري يا مطالعات فني قرار دارند كه احتمالا در سال‌هاي آينده نتايج كارشان به بازار خواهد رسيد. با اين وجود همچنان اصلي‌ترين تامين‌كننده هواپيما در جهان شركت بويينگ است و تعداد زيادي از هواپيماهاي اين شركت در اختيار تعداد زيادي از ايرلاين‌ها در نقاط مختلف جهان قرار دارد.

شوك به بويينگ

افزايش رقابت ميان ايرباس و بويينگ در سال‌هاي گذشته باعث شده اين شركت‌ها در كنار تلاش براي طراحي مدل‌هاي جديد و جذاب‌تر هواپيماهاي مسافري، شرايط محصولات خود از نظر اقتصادي را نيز تغيير دهند. كاهش آلايندگي، كاهش هزينه‌هاي نگهداري و كاهش مصرف سوخت بخشي از برنامه‌ريزي‌هايي است كه در سال‌هاي گذشته در مدل‌هاي جديد هواپيماهاي مسافري اجرايي شده است. بويينگ كه نخستين فروند از هواپيماهاي مسافري خود را با سري 707 به بازار عرضه كرد، در سال‌هاي گذشته تعداد زيادي از هواپيماهاي خود در خانواده 727، 737 و 747 را به بازار عرضه كرده است. بويينگ 727 كه در زمان توليد خود در اواسط قرن 20 يكي از پرطرفدارترين هواپيماهاي جهان بود، از حدود 20 سال پيش پروازهايش متوقف شد و بويينگ 747 نيز كه براي دوراني طولاني به عنوان يك جت قاره‌پيما و بزرگ‌ترين هواپيماي مسافري وقت جهان فعاليت مي‌كرد، در سال‌هاي گذشته در بسياري از خطوط هوايي جهان جاي خود را به نمونه‌هاي جديدتر داده است.

در اين ميان سرنوشت خانواده بويينگ 737 متفاوت بود. اين هواپيما كه در همان سال‌هاي نخست توليد خود با تغييراتي در طراحي بدنه مواجه شد، در سال‌هاي گذشته در چند مدل در بازار حضور داشت كه يكي از اصلي‌ترين مدل‌هاي آن، بويينگ 800 – 737 است.

برآوردها نشان مي‌دهد كه تا پايان سال 2018 ميلادي، تعداد سفارش‌ شركت‌هاي هواپيمايي براي دريافت بويينگ 737 از مرز 15 هزار فروند گذشته و بويينگ در طول اين سال‌ها بيش از 10 هزار فروند از اين هواپيما را در اختيار مشتريانش قرار داده است. اين مدل از بويينگ در سال‌هاي گذشته تعدادي سانحه هوايي و سقوط را تجربه كرده، اما با توجه به عملكردش همواره در ميان هواپيماهايي كه بيشترين تقاضا را داشته‌اند، باقي مانده است.

بويينگ چند سال قبل اعلام كرد در راستاي بهبود عملكرد بويينگ 737 و كاهش هزينه‌ها و مصرف سوخت آن، هواپيمايي جديد از اين خانواده را با نام مكس توليد خواهد كرد. اين هواپيما پس از عبور از مراحل فني از حدود سه سال قبل در اختيار ايرلاين‌ها قرار گرفت و پروازهايش آغاز شد. يكي از مسائلي كه بويينگ آن را در دسته كاهش هزينه‌ها قرار داده بود، حذف نياز خلبانان براي كار با شبيه‌ساز پرواز بود كه بعدها حواشي قابل توجهي براي اين مدل به وجود آورد. در ماه‌هاي بعد، دو فروند هواپيماي بويينگ مكس در اندونزي و اتيوپي سقوط كرد كه به كشته شدن 346 مسافر آن منجر شد و از اين‌رو بسياري از شركت‌هاي هواپيمايي اعلام كردند كه اين هواپيما را زمين‌گير خواهند كرد، موضوعي كه در ماه‌هاي بعد، به اقدامي جهاني تبديل شد و در نهايت بويينگ اعلام كرد اين مدل از هواپيماهايش تا زمان انجام تحقيقات جديد و مشخص شدن شرايط ايمني‌شان پرواز نخواهند كرد.

خسارت 9 ميليارد دلاري

هرچند بويينگ پيش‌بيني مي‌كرد تا ماه‌هاي پاياني سال گذشته ميلادي تحقيقات در اين زمينه به پايان رسيده و امكان پرواز دوباره اين مدل فراهم شود، اما با ورود به سال 2020 نيز همچنان اين مشكل برطرف نشده و تصوير روشني از آينده اين مدل پر سر و صدا و پرهزينه مشخص نيست. چند روز قبل، وال‌استريت ژورنال گزارش داد شركت هواپيماسازي بويينگ امريكا قصد دارد در آستانه يك‌ساله شدن بحران زمين‌گير ماندن هواپيماهاي 737 مكس و براي سر پا ماندن استقراض كند. همچنين در كنار استقراض كه احتمالا به 5 ميليارد دلار افزايش بدهي اين شركت منجر مي‌شود، بويينگ مي‌خواهد بخشي از سرمايه‌گذاري‌هاي خود را كنار گذاشته و هزينه تحقيق و توسعه را نيز كم كند. به نظر مي‌رسد اين شركت به دليل عدم توانايي در فروش هواپيماهاي توليد شده و دريافت پول آنها از شركت‌هاي سفارش‌دهنده با بحران مالي روبه‌رو شده و از طرف ديگر شاهد آن است كه شركت‌هاي سفارش‌دهنده نيز يكي‌يكي در حال شكايت از اين شركت براي دريافت غرامت زمين‌گير ماندن و ديركرد تحويل سفارش هستند كه همه اينها در حال دود كردن منابع مالي بويينگ است و ارزيابي‌هاي اوليه حاكي از آن است كه بويينگ از محل زمين‌گير ماندن هواپيماهاي 737 مكس تاكنون 9.2 ميليارد دلار ضرر كرده است. در كنار آن، مشكلات مالي بويينگ به ديگر ابعاد اقتصادي اين شركت نيز سرايت كرده است. جان پلوگر، مدير ارشد اجرايي شركت هواپيماسازي بويينگ امريكا به تازگي از احتمال كاهش توليد هواپيماي غول‌پيكر بويينگ ۷۸۷ دريم‌لاينر خبر داده و خاطرنشان كرده است كه اين تصميم تحت تاثير رسوايي سقوط هواپيماهاي بويينگ ۷۳۷ مكس و كاهش تقاضاي چين كه بدون شك يكي از بزرگ‌ترين خريداران و مشتريان هواپيما در جهان به شمار مي‌رود، گرفته شده است. اين غول هواپيماسازي تصميم گرفته است توليد بويينگ ۷۸۷ دريم‌لاينر را در اواخر سال ۲۰۲۰ ميلادي از ۱۴ فروند در ماه به ۱۲ فروند كاهش دهد. از خط خارج شدن يكي از پرسر و صداترين هواپيماهاي جديد بويينگ و نبود تقاضا براي دريافت نمونه‌هاي ساخته شده باعث شده اين غول امريكايي، سال جديد ميلادي را با ابهام‌هاي جدي آغاز كند. در ماه‌هاي گذشته نام بويينگ با سقوط عجين شده و همين امر مي‌تواند پس از نزديك به يك قرن، آغاز‌گر سقوط بزرگ‌ترين هواپيماساز جهان باشد.