به بهانه تولد فرهاد مهراد فقيد
پيوند اعتراض و عرفان در صداي بي‌صدا
بهنام ناصري
فردا زادروز فرهاد مهراد است. خواننده، نوازنده و آهنگساز پاپ‌راك اهل ايران. اگر بنا باشد براي يك هنرمند در رشته و سبك كاري‌اش، ويژگي‌هايي بربشماريم كه وجه مشخصه او از ديگر همتايانش باشد، در مورد فرهاد مهراد، يكي از آن ويژگي‌‌ها به وجه سياسي، اجتماعي ترانه‌هايي كه او خوانده برمي‌گردد. از «گنجشكك اشي مشي» تا «جمعه» و «مرد تنها» و «شبانه‌ها»ي شاملو، گواه برجستگي مضامين سياسي و اجتماعي در ترانه‌هايي است كه فرهاد در كارنامه هنري خود بر جاي گذاشته. ترانه‌هايي كه عمده آنها در سال‌هاي منتهي به انقلاب 57 و در كوران مبارزات بخش فرهنگ و هنر ايران عليه رژيم پهلوي توليد و منتشر شد. سال‌هايي كه فرهاد و يكي، دو نفر ديگر از خوانندگان آن‌سال‌ها، برجسته‌ترين نمايندگان موسيقي پاپ ايران در جمعيت مبارز هنر و ادبيات عليه شاه بودند. با اين‌همه، بعد از انقلاب، 15 سال طول كشيد تا فرهاد بار ديگر بتواند كار كند. در بيان ويژگي‌هاي فرهاد مهراد، جداي از سليقه شعري او كه همواره با حال و هواي سياسي و اجتماعي همراه بود، مي‌توان به دقت نظر و حساسيت حرفه‌اي او در باب انتخاب موسيقي آثارش اشاره كرد. او كه خود نوازنده و آهنگساز هم بود، همواره دغدغه آن را داشت كه موسيقي قطعاتي كه مي‌خواند با صداي خاصش تناسب داشته باشد. از اين منظر مي‌توان او را نمونه خوانندگاني دانست كه مساله همپوشاني و همخواني موسيقي و كلام براي‌شان بسيار اهميت داشت. اين دغدغه بجا و قابل‌تامل حتي در ترانه‌هايي هم كه فرهاد از زبان‌هاي ديگر بازخواني مي‌كرد، ديده مي‌شود. او در مقام خواننده‌اي كه آثار غيرفارسي هم خوانده و حتي اولين آلبوم راك‌اند رول انگليسي ايران هم از آن اوست، زماني كه مي‌خواست ترانه‌هاي انگليسي خوانندگان غيروطني را بازخواني و اجرا كند، همان حساسيت‌‌هاي آثار فارسي‌اش را در كارها اعمال مي‌كرد. به اين صورت كه ملودي و حتي سبك قطعات را تغيير مي‌داد تا به سليقه، زيبايي‌شناسي و حتي مهارت‌هاي خود نزديك كند و نتيجه كار حاصل رضايت او باشد. چراكه مي‌دانست پيش‌شرط تاثيرگذاري اثر هنري، رضايت خود هنرمند از اثري است كه توليد مي‌كند.
در بعد فردي شخصيت فرهاد هم بايد به تفاوت او با هم‌انديشانِ عمدتا چپگرايش اشاره كرد. فرهاد از آن دسته هنرمندان معترض بود كه اگرچه نشانه‌هاي پيدا و پنهان در ترانه‌هايش او را در كنار مخالفان چپگراي حكومت شاه قرار مي‌داد اما در بعد فردي و در زندگي شخصي‌اش، هم به گواه بعضي از ترانه‌ها مانند «وحدت» و هم بنا به آنچه دوستان، نزديكان و در راس آنها همسرش بارها گفته، عقايدي عرفاني و حتي مذهبي داشت. فرهاد اگرچه برخلاف خيلي از همتايانش، بعد از يك‌ونيم دهه به عرصه موسيقي برگشت و باز اگرچه تلويزيون و راديوي ايران صداي او را با قطعه «وحدت» (والا پيامدار محمد) در مناسبت‌‌هايي تقويمي مانند 17ربيع‌الاول (زادروز پيامبر اسلام) يا 27 رجب (عيد مبعث پيامبر) پخش مي‌كند اما زماني كه از دنيا رفت، همين سازمان چنان به خبر مرگش بي‌اعتنا بود كه حتي از اعلام خبر مرگش هم دريغ كرد. دريغي كه همسرش، پوران گلفام بارها در گفت‌وگوها و معاشراتش از آن با رنجش ياد كرده است.