روزنامه اعتماد در شماره روز يكشنبه خود گزارشي منتشر كرد درباره نمايش‌هايي كه قرار است به صورت اينترنتي در دسترس علاقه‌مندان تئاتر قرار بگيرد. امكاني كه به ويژه در زمانه تعطيلي كسب وكارهاي فرهنگي و سالن‌هاي تئاتري بين هنرمندان و مخاطبان موجي از دلگرمي به وجود آورد. گو اينكه پيش از اين تلاش بعضي گروه‌هاي تئاتري براي بهره‌گيري از چنين امكاني به ديوار سخت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي برخورد كرد اما آغاز دور تازه تبليغ‌ها نشان مي‌داد، مشكل برطرف شده است. شايد فقط 48 ساعت زمان لازم بود تا بار ديگر آب سرد بر پيكر همه فرود بيايد. ديري نگذشت كه چند كارگردان در اقدامي هماهنگ از طريق صفحه‌هاي شخص‌شان خبر دادند، جرياني داخل وزارت ارشاد- به احتمال زياد اداره كل هنرهاي نمايشي- بار ديگر طي تماسي با سايت پخش‌كننده، جلوي نمايش فيلم‌تئاترها را گرفته است. اما ماجراي پخش فيلم‌تئاتر تا اين اندازه موضوعي بغرنج است؟ آيا امكان ندارد بحث نمايش فيلم آثار كه پيش‌تر از وزارت ارشاد حداقل 2 مجوز «نمايشنامه» و «اجراي صحنه‌اي» گرفته‌اند زير نظر اداره كل هنرهاي نمايشي حل و فصل شود؟ موضوعي كه همزمان با كارگردانان و مديركل هنرهاي نمايشي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در ميان گذاشته‌ايم.
مدير كل در پيچ و خم وزارتخانه
قادر آشنا، مديركل هنرهاي نمايشي موافق است كه مساله چندان هم پيچيده نيست و بهتر است، صدور مجوز نمايش آنلاين فيلم‌تئاترها زير نظر اداره كل هنرهاي نمايشي يعني همان نهادي پيگيري شود كه باقي مجوزهاي مرتبط با فعاليت‌هاي نمايشي كشور را صادر مي‌كند. او در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد:«براساس قانون وقتي آثار نمايشي قرار است در فرمت فيلم عرضه شوند، صدور مجوز زير نظر سازمان سينمايي قرار مي‌گيرد. با توجه به مشكلات پيش آمده، هفته گذشته نامه‌اي از طرف اداره كل هنرهاي نمايشي به دوستان سازمان سينمايي ارسال شده و منتظر پاسخ هستيم تا مساله سريع‌تر برطرف شود. به ويژه با در نظر گرفتن وضعيت كنوني كسب وكارها در كشور تاكيد داريم هر چه بيشتر به سوي تسهيل فعاليت‌هاي هنري گام برداريم و ارسال نامه هم با اين هدف صورت گرفت كه كليه مسائل مرتبط با هنرهاي نمايشي زير نظر اين اداره كل انجام شود». در سوي ديگر ما با مواردي مانند آنچه در حوزه موسيقي در جريان است، مواجه هستيم. گروه‌هاي موسيقي كنسرت برگزار مي‌كنند و مخاطب بعدا مي‌تواند به تصوير اين كنسرت‌ها دسترسي پيدا كند. آنجا ديگر نه دفتر موسيقي وزارت ارشاد، نه دفتر شبكه نمايش خانگي و نه سازمان صداوسيما سد راه نمايش آنلاين تصوير كنسرت‌ها نمي‌شوند. در هر صورت مديركل هنرهاي نمايشي بيان مي‌كند:«از آنجا كه قانون در اين زمينه صراحت دارد، لازم است ماجرا در گفت‌وگوي بين دو نهاد حل و فصل شود و از ظرفيت‌هاي قانون استفاده كنيم.» به هر حال 90 درصد كار زير نظر اين اداره كل انجام مي‌شود پس چه بهتر كه مسووليت در نهايت برعهده همين نهاد باشد.
وياوديها زير نظر سازمان صداوسيما فعاليت مي‌كنند و از اين سازمان مجوز پخش مي‌گيرند اما چرا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي وارد مي‌شود؟ پاسخ اين پرسش همچنان مشخص نيست درحالي كه سخنگوي كميسيون فرهنگي مجلس حدود دو سال قبل در تشريح مصوبه مرتبط با بحث انتشار محتواي تصويري در فضاي مجازي اعلام كرد:«براساس ماده قانوني مورد نظر مسووليت صدور مجوز و تنظيم مقررات صوت و تصوير فراگير در فضاي مجازي و نظارت بر آن منحصرا بر عهده سازمان صداو سيماست كه در صورت تصويب در جلسه علني مجلس، اجرايي مي‌شود.» قانوني كه در صورت تصويب اساسا كنترل انتشار هر گونه ويديو و صوت در هر بستر آنلايني را در حدود اختيارات صداوسيما قرار مي‌داد. به اين ترتيب مدتي پس از آنكه ماجراي VODها به يكي از موضوعات بحث‌انگيز رسانه‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي تبديل شد، مسووليت صدور مجوز توليد آثار در VODها(مثل فيليمو و نماوا) برعهده معاونت فضاي مجازي صداوسيما قرار گرفت. علي‌اكبر محمودي‌مهريزي، مدير اداره كل تامين و توليد تلويزيون تعاملي معاونت فضاي مجازي، آبان سال گذشته در گفت‌وگو با مهر به صورت رسمي تاييد كرد كه مجوز محتواي پخش شده از VODها به صداوسيما واگذار شده است. از طرفي اين اداره فراخواني براي دريافت فيلمنامه نيز داده و قرار است سريال‌هايي را به صورت تعاملي و با نظارت كامل صداوسيما بسازد. او در پاسخ به اين پرسش كه دريافت مجوز براي پخش محتوا در سامانه‌هاي ويديوي آنلاين درخواستي يا همان VODها شامل نظارت صداوسيما بر چه بخش‌هايي مي‌شود و اينكه افراد پيش از توليد بايد به چه كسي مراجعه كنند، مي‌گويد:«در مورد نظارت بر سامانه‌هاي ويديويي و وياوديها، سازمان تنظيم‌گر صوت و تصوير فراگير مسوول است كه مجوزهاي متعددي را هم صادر كرده اما اين اداره كل، بازبيني پيش از توليد فيلمنامه‌ها براي پخش در سامانه‌هاي VOD را بر عهده دارد».
در دوران كرونا انتظار حمايت داشتيم اما ...
محمد عمرآبادي، مدير سامانه تيوال كه پس از دريافت مجوز VOD از «ساترا» تصميم داشت، فيلم‌تئاترها را به نمايش بگذارد درباره مشكلات پيش آمده، مي‌گويد:«ماجرا دو بخش دارد؛ اول اينكه ما با يك‌سري فيلم‌تئاتر مواجه هستيم كه پيش‌تر به صحنه رفته‌‌اند و فيلمبرداري و ضبط‌شان هم همان مقطع صورت گرفته است. دوم نمايش‌هايي هستند كه به صورت زنده در فضاي مجازي اجرا مي‌شود. در خصوص نمونه دوم هيچ مشكلي نداشتيم و به محض در ميان گذاشتن با مسوولان اداره كل هنرهاي نمايشي و مسوولان «ساترا» همكاري داشتند و مجوزهاي لازم صادر شد. در بحث اول چه اتفاقي افتاد؟ اين دو مرحله داشت، نخست اينكه سايت تيوال بايد مجوز VOD دريافت مي‌كرد كه انجام شده و هيچ منعي نيست؛ در شرايطي كه همه چيز خوب پيش مي‌رفت از وزارت ارشاد تماس گرفتند و گفتند ما حق پخش فيلم‌تئاترهايي كه مجوز شبكه نمايش خانگي ندارند را نداريم و اين يعني تقريبا هيچ فيلم‌تئاتري امكان پخش نداشت چون اكثر گروه‌ها مجوز شبكه نمايش خانگي نداشتند. فقط نمايش‌هايي كه قبلا در فرمت دي‌وي‌دي وارد بازار شده بودند چنين مجوزي داشتند. من نمي‌دانم ماجرا چقدر به بحث كشمكش بين وزارت ارشاد و صداوسيما بازمي‌گردد ولي مساله اينجاست كه صداوسيما اصلا با ما مشكل نداشت».
حالا پرسش اينجاست كه اگر يك گروه نخواست فيلم نمايش پخش خانگي داشته باشد چه اتفاقي مي‌افتد؟ عمرآبادي در اين باره توضيح مي‌دهد:«شبكه نمايش خانگي سازمان سينمايي حتي پخش كوتاه‌مدت از طريق اينترنت را شامل توزيع در شبكه خانگي مي‌داند در حالي كه معتقدم اينجا درباره دو چيز متفاوت صحبت مي‌كنيم. فيلم‌تئاتر با سريال و فيلم سينمايي تفاوت دارد. اول به اين دليل كه وي‌او‌دي است و دوم مخاطب و جريان‌هاي توليدي فيلم‌تئاتر زمين تا آسمان با سريال و سينما متفاوت است. پشت توليد يك فيلم يا سريال تهيه‌كننده و چند ميليارد تومان بودجه در جريان است. به همين علت معتقدم مسوولان بايد توزيع فيلم‌تئاترها را تسهيل كنند. ما اميدوار بوديم، دوستان در دوره شيوع كرونا و ضرر و زيان هنرمندان توجيه باشند چون تمام اين نمايش‌ها پيش‌تر از اداره كل هنرهاي نمايشي چند مجوز دريافت كرده‌اند و قرار نيست اتفاق خاصي رخ دهد، اما...».
وزارت ارشاد جاي تسهيل، دخالت مي‌كند!
در خلال نگارش گزارش، اين پرسش پيش آمد كه وقتي مهريزي در رابطه با زمان عملياتي شدن نظارت انحصاري صداوسيما بر فرآيندهاي توليد محتواي حرفه‌اي براي انتشار در سرويس‌هاي VOD و IPTVها اعلام مي‌كند:«اين اتفاق از همين الان مقدور است و به طور معمول اين نوع فعاليت در فضاي مجازي بر عهده سازمان صوت و تصوير فراگير در سازمان صداوسيماست» چرا همچنان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با سايت‌هاي داراي مجوز پخش VOD تماس گرفته و جلوي نمايش اينترنتي فيلم‌تئاترها را مي‌گيرد؟ آنچه بر سايت «تيوال» كه هفته قبل اقدام به تبليغ پخش فيلم‌تئاترها كرده بود، گذشت مصداق بارز دخالت وزارت ارشاد در اموري است كه قانون برعهده سازمان صداوسيما گذاشته چراكه نظارت بر فرآيندهاي توليد محتواي حرفه‌اي براي انتشار در سرويس‌هاي VOD و IPTVها نيز به طور انحصاري در اختيار صداوسيما قرار دارد نه «دفتر شبكه نمايش خانگي» سازمان سينمايي. وقتي اين موضوع اعلام و ابلاغ شد، مجموعه‌هايي كه در اين زمينه فعاليت مي‌كردند بايد زير نظر نظارت سازمان صداوسيما هدايت شوند. گرچه يكي از مديران سازمان سينمايي در گفت‌وگو با خبرنگار اعتماد به اين نكته اشاره مي‌كند كه تمام مشكلات ايجاد شده با يك تماس تلفني از سوي مديركل هنرهاي نمايشي و تفاهم بين دو طرف قابل حل است.
توهين‌آميز است
نام امين ميري در ميان كارگرداناني قرار داشت كه براي نمايش آنلاين اجراي خود آماده مي‌شدند. او كه سخت از اتفاق رخ داده متعجب شده، پرسشي دارد كه در نوع خود جالب به نظر مي‌رسد:«اين طور كه من كسب اطلاع كرده‌ام، سامانه پخش فيلم‌‌تئاترهاي ما از طرف «ساترا» كه زير نظر سازمان صداوسيما فعاليت مي‌كند، مجوز دريافت كرده است. اين به كنار، نكته بسيار عجيب اينجاست كه دو مركز زير نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي يكديگر را قبول ندارند. وقتي اداره كل هنرهاي نمايشي وجود دارد و يك گروه نمايشي هفت‌خوان رستم را پشت سر گذاشته و در نهايت 30 يا 40 شب روي صحنه رفته و قاعدتا در مورد مجوز مشكل نداشته پس در زمينه نمايش فيلم هم نبايد با مانع مواجه شود. وقتي تمام ضوابط رعايت شده چرا نبايد بتوانيم فيلم يك تئاتر را به نمايش بگذاريم؟ تازه جالب آنكه صداوسيما با ماجرا مشكلي ندارد بلكه زيرمجموعه ارشاد مشكل پيدا كرده است! از طرفي مگر با سينما مواجه هستيم كه سازمان سينمايي مجوز نمايش فيلم‌تئاتر صادر كند؟ تمام اين اتفاق بايد زير نظر اداره كل هنرهاي نمايشي باشد. وقتي نمايشي مجوز گرفته و روي صحنه رفته بسيار مضحك است كه به ما گفته شود، اجازه پخش فيلم نداريد. به خصوص در شرايطي كه تا پايان سال اميد چنداني به اجراي دوباره نمايش‌ها نيست. چنين امكاني براي ما نور اميد بود؛ تازه مگر چند نفر قرار است، فيلم‌تئاتر تماشا كنند؟ چرا اين امكان را از بچه‌هاي شهرستان‌ها و ديگر شهرهاي ايران سلب مي‌كنند؟ اين سنگ‌اندازي و بهانه‌هاي واهي خسته كننده شده است. اگر دو بخش در وزارت ارشاد يكديگر را قبول ندارند لااقل مرجع تازه‌اي معرفي كنيد كه ما يك بار براي هميشه از همان جا مجوز بگيريم. اداره كل هنرهاي نمايشي را هم تعطيل كنيد كه بودجه بي‌خود مصرف نشود. اين رفتار توهين سازمان سينمايي به اداره كل هنرهاي نمايشي است».
مجوز پخش آنلاين به وزارت ارشاد ارتباط ندارد
مصطفي كوشكي نيز ظرف هفته‌هاي اخير دو بار تلاش كرد، فيلم نمايش «روياي يك شب نيمه تابستان» را از طريق اينترنت به دست علاقه‌مندان برساند ولي هر بار با مانع مواجه شد به همين دليل هم در مقايسه با ديگران برخورد تندتري دارد:«ماجرا از اين قرار است كه سازمان سينمايي مي‌گويد، فيلم‌تئاترها بايد از من مجوز دريافت كنند. از طرف ديگر VODها زير نظر ساترا و سازمان صداوسيما قرار دارند، آنجا هم خودش ناظر جداگانه دارد. حتي پيش از اينها هر نمايشي در چند مرحله بايد مجوزهاي اداره كل هنرهاي نمايشي را دريافت كند. از مجوز نمايشنامه و اجرا گرفته تا مجوز پوستر و تيزر و غيره. اين رفتار شرايطي به وجود آورده كه گروه‌ها بيش از پيش در دوران كرونا و تعطيلي با مشكل مواجه شده‌اند. جالب آنكه همزمان مي‌بينيم بعضي فيلم‌تئاترها از سازمان سينمايي مجوز ندارند ولي در وي‌او‌دي‌هاي رسمي كشور پخش مي‌شوند. دقيقا مساله اين است كه تكليف سازمان سينمايي و صداوسيما مشخص نيست. اگر همه چيز زير نظر سازمان صداوسيماست پس وزارت ارشاد چه مي‌گويد؟ تئاترها وقتي زير نظر وزارت ارشاد هستند كه بخواهند روي صحنه بيايند، وقتي بحث نمايش آنلاين پيش مي‌آيد طبق قانون همه چيز زير نظر صداوسيما تعريف مي‌شود. مگر توليدات صداوسيما از وزارت ارشاد مجوز دريافت مي‌كنند؟»
مجموع اظهارنظرها نشان مي‌دهد، اتفاقات رخ داده به ويژه در شرايط كنوني موجبات رنجش هنرمندان را به دنبال داشته و مسوولان بايد هر چه سريع‌تر فكر چاره باشند. تعطيلي كسب‌وكارها به دليل شيوع ويروس كرونا و خانه‌نشيني گروه‌هاي تئاتري همچنين سكوت مسوولان در خصوص ميزان حمايت از هنرمندان وقتي به چنددستگي‌ها و موازي‌كاري‌هاي داخلي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ضميمه مي‌شود جز افزايش تنش به چيز ديگري دامن نمي‌زند. گرچه مديركل هنرهاي نمايشي در گفت‌وگو با «اعتماد» تاكيد داشت ظرف روزهاي پيش‌رو با تمام توان براي حل مساله تلاش مي‌كند اما مشخص نيست سازمان سينمايي يا هر نهاد ديگري كه خود را در اين زمينه محق مي‌داند، حاضر به همكاري مي‌شود يا خير.
در خلال نگارش گزارش، اين پرسش پيش آمد كه وقتي مهريزي (مدير اداره كل تامين و توليد تلويزيون تعاملي معاونت فضاي مجازي)در رابطه با زمان عملياتي شدن نظارت انحصاري صداوسيما بر فرآيندهاي توليد محتواي حرفه‌اي براي انتشار در سرويس‌هاي VOD و IPTها اعلام مي‌كند:«اين اتفاق از همين الان مقدور است و به طور معمول اين نوع فعاليت در فضاي مجازي بر عهده سازمان صوت و تصوير فراگير در سازمان صداوسيماست» چرا همچنان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با سايت‌هاي داراي مجوز پخش VOD تماس گرفته و جلوي نمايش اينترنتي فيلم‌تئاترها را مي‌گيرد؟