سر زدن به خانه پدري

شايد بهترين پيشنهاد براي اين شب‌ها، يعني شب‌هايي كه به نام و ياد مولاست، خواندن كتاب‌هاي كهن باشد. كتاب‌هاي كهن و قديمي تاريخ اسلام نكات ريز و درشت و جذاب زيادي دارند؛ نكاتي كه برخلاف چيزي كه فكر مي‌كنيد، اغلب‌شان چندان هم براي ما شناخته ‌شده يا تكراري نيستند. هر يك  از مورخان معاصر در پژوهش خود به بخش يا نكته خاصي از اين آثار پرداخته و براي همين هنوز بخش‌هاي ناگفته زيادي در آنها پيدا مي‌شود. نمونه‌اش كتاب «وقعه صفين» كه يكي از اولين نمونه‌هاي تاريخ‌نگاري مسلمين و اختصاصا به جنگ صفين پرداخته  است. نويسنده، نصر بن مزاحم مِنقِري يك قرن بعد از جنگ صفين زندگي مي‌كرده و براي همين مطالب كتابش را با دو، سه واسطه از كساني كه خودشان در جنگ حاضر بودند، نقل كرده. اين سنديت، علاوه بر بحث اعتبار تاريخي، باعث شده تا كتاب به منبع درجه يكي براي فهم نكاتي مثل تاريخ سياسي اسلام يا نگاه حضرت امير به حكومتداري تبديل شود. براي من البته اين كتاب از جنبه ديگري جالب است و آن هم جزييات داستاني است كه در اين كتاب به حد وفور يافت مي‌شود. يعني اگر داستان‌نويسي بخواهد مقطع تاريخ صدر اسلام را براي نوشتن انتخاب كند، اين كتاب كمك بزرگي براي او خواهد بود. در متن كتاب، انبوهي از جزييات و تصاوير داستاني هست. اينجا براي نمونه، تصاوير داستاني را كه در صفحات ۴۴۷ تا ۴۵۰ كتاب (البته متن ترجمه) است مي‌آورم؛ جايي كه جنگ شدت گرفته و دو گروه كوفي‌ها و شامي‌ها حداكثر تلاش خود را مي‌كنند. در اين صفحات اين نمونه‌ها به گمانم بسيار بسيار داستاني هستند: 
- هاشم بن عتبه (پسرعموي مختار و از ياران امام) دو زره مي‌پوشد، امام سر همين با او شوخي مي‌كنند.
- هاشم سه‌تا نيزه را امتحان مي‌كند تا بالاخره نيزه مناسب را پيدا مي‌كند.
- دستور جنگي هاشم به افراد كه بعد از اينكه 
سه بار پرچم را تكان داد، حركت كنند.
- شوخي‌هاي عمار و هاشم در ميدان جنگ.
- هيچ‌كدام از دو سپاه ميدان را خالي نمي‌كند، يك گروه از شاميان پاهاي‌شان را به هم بسته‌اند تا كسي فرار نكند.
- شرح نبردي سخت براي تصرف يك تپه.
- شرح يك تاكتيك جنگي كه چون زره گروهي از لشكر حريف ساق‌پوش نداشت، گفتند پاهاي‌شان را هدف بگيريد. در مقابل تدبير دشمن اين است كه روي زانو بنشينند و دفاع كنند.
- يك گروه از جنگجويان سنگي را بين خودشان مي‌گذارند و قسم مي‌خورند تا وقتي كه سنگ نرفته، از ميدان جنگ نروند.
- امام حمله گروهي از سواره‌نظام دشمن را  از پشت سر دفع مي‌كنند.
مي‌بينيد كه هر يك از اين خرده‌روايت‌ها، چه منبع سرشاري از ايده براي خلق يك اثر تاريخي خوب و خواندني است. كتاب «وقعه صفين» را پرويز اتابكي با عنوان «پيكار صفين» به فارسي برگردانده است.