بررسي برنامه سالن‌هاي نمايشي نشان مي‌دهد با وجود ماه‌ها تعطيلي قاطبه مديران هنري ايده‌هاي مدوني در سر ندارند؛ در عين حال اوضاع پيش‌آمده ناشي از شيوع ويروس كرونا بين سالن‌ها و مخاطبان فاصله جدي ايجاده كرده است. گزارش پيش رو به فعاليت امروز سالن‌هاي دولتي و غيردولتي نگاه انداخته و قصد دارد از اين رهگذر متوجه شود، مديران مجموعه‌هاي فرهنگي چطور با فضاي پيش و پس از قرنطينه مواجه شدند.
تئاترشهر بي برنامه مثل دولتي‌ها
مجموعه تئاترشهر مانند بسياري سالن‌هاي تئاتري ديگر به‌خصوص سالن‌هاي دولتي در زمره نخستين اماكني بود كه به پيشواز قرنطينه و تعطيلي رفت. حالا حدود 4 ماه از تعطيلي اين مجموعه تئاتري گذشته و ما در خبرها مي‌خوانيم گروه نمايش «يه گاز كوچولو» به كارگرداني فقيهه سلطاني تمرين‌هاي خود را براي ازسرگيري اجراي نمايش آغاز كرده‌اند. از زمان شروع قرنطينه تا امروز مديريت هم به يكي، دو مصاحبه با خبرگزاري‌ها و تدوين پروتكل داخلي نحوه حضور تماشاگر در تئاترشهر اكتفا كرده. سعيد اسدي 10 ارديبهشت 98 در گفت‌وگو با مهر ضمن اذعان به اين نكته كه «تئاترشهر يك هويت فرهنگي دارد كه مجموعه را به يكي از نقاط مركزي تئاتر ايران تبديل كرده است.» درباره برنامه‌هاي مدنظرش براي روشن شدن چراغ اين مركز فرهنگي مي گويد:«در حال تدوين يك طرح و برنامه هستيم كه بتوان در فرصت ايجاد شده اين طرح را با ۲ هدف پيش ببريم؛ اول بهبود و ايجاد فضاهاي داخلي خودمان است كه در اين فرصت تعطيلي مي‌توان آنها را بسامان كرد از جمله برخي تغييرات يا اتفاقات داخلي مجموعه و دوم اينكه فعاليت‌مان را در ارتباط با هنرمندان و مخاطبان توسعه دهيم. در حال تدوين يك برنامه مشخص هستيم كه آن را فازبندي كرده و گام به گام پيش ببريم كه البته مستلزم ايجاد برخي زيرساخت‌ها هم هست كه فكر مي‌كنيم اين فرصت بتواند اين زيرساخت‌ها را در تئاترشهر نهادينه كند تا در آينده هم اگر نياز شد، بتوان از اين زيرساخت‌ها استفاده كرد. فعلا در هماهنگي با اداره كل هنرهاي نمايشي اين ماجرا را پيش مي‌بريم.» با درنظر گرفتن آنچه پس از بازگشايي سالن‌هاي تئاتر نهايتا تا اين لحظه در مجموعه تئاترشهر رخ داده، خروجي برنامه‌هاي مدنظر مديريت بر رسانه‌ها پوشيده مانده و تنها خبر منتشر شده نشان مي‌دهد فعلا يكي از سالن‌هاي مجموعه فعال خواهد شد. بايد اين نكته را مدنظر قرار دهيم كه تئاترشهر از نظر سخت‌افزاري امكان بالقوه بسيار مناسبي جهت اجراي برنامه‌هاي فرهنگي، هنري و آموزشي دراختيار دارد اما ظاهرا از نظر نرم‌افزاري و ايده‌پردازي با مشكلاتي دست و پنجه نرم مي‌كند. سالن‌هاي دولتي مانند «هنر» «سنگلج»، «محراب» و «حافظ» همگي ظرف چند ماه گذشته تعطيل شدند و هيچ استراتژي و ايده
فوق برنامه‌اي براي حفظ ارتباط تماشاگر با اين مجموعه‌ها وجود نداشت.
تماشاخانه ايرانشهر؛ مأيوس‌كننده
روزگاري گروههاي تئاتر براي اجرا در «تماشاخانه ايرانشهر» سرودست مي‌شكستند، گويي كه تجربه سال‌هاي اخير نشان مي‌دهد هنرمندان معمولا تابع احساسات هستند و در صورت آغاز فعاليت يك مجموعه نو نوار بلافاصله آدرس سالن‌هاي قديمي‌تر را فراموش مي‌كنند اما به هر حال اينكه مديريت تماشاخانه اعلام مي‌كند «سالن‌هاي تئاتر ايرانشهر تا دو ماه ديگر تعطيل مي‌شود» هم از آن اتفاق‌هاي عجيب و غريب روزگار است. سالن‌هاي تئاتر پس از 4 ماه تعطيلي با رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي و ۵۰ درصد ظرفيت فعاليت خود را از اول تير شروع كرده‌اند و در اين شرايط برخي گروه‌ها كه تمايلي به اجرا با ظرفيت ۵۰ درصد نداشتند، تمايل چنداني به ادامه كار ندارند؛ برخي ديگر نيز با پذيرفتن شرايط كنوني اجراهاي خود را در سالن‌ها ازسر گرفته‌اند. تماشاخانه ايرانشهر به عنوان يكي از مهم‌ترين مجموعه‌هاي تئاتري پايتخت در شرايط فعلي هنوز وضعيت آغاز فعاليت‌هايش در دوران جديد را مشخص نكرده و چنانكه اشاره شد، اين مجموعه همواره از تماشاخانه‌هاي محبوب گروههاي تئاتري بوده و هنرمندان متعدد خواستار به صحنه بردن نمايش‌هاي‌شان در سالن‌هاي «ناظرزاده كرماني» يا «سمندريان» بوده‌اند. حسين مسافرآستانه، دبير شوراي سياستگذاري تماشاخانه ايرانشهر درباره وضعيت فعاليت اين مجموعه گفته است: «وقتي اطلاعيه وزارت ارشاد درباره چگونگي ادامه فعاليت مكان‌هاي فرهنگي و هنري ازجمله تئاتر منتشر شد با گروه‌هايي كه در جدول اجرايي سالن‌هاي تماشاخانه قرار داشتند براي اجراي آثار تماس گرفتيم ولي هيچ‌كدام تمايلي به ادامه كار نداشتند. باتوجه به اينكه هيچ گروهي براي اجرا در تير و مرداد اعلام آمادگي نكرد، تعطيلي تماشاخانه ايرانشهر دست‌كم تا دو ماه ديگر ادامه خواهد داشت. مسافرآستانه درباره احتمال روي صحنه رفتن اجراهاي مناسبتي در مجموعه باتوجه به فرارسيدن ماه محرم و ازسرگيري فعاليت تماشاخانه با اين اقدام، گفته است:«ما در نوبت اجراها اثري براي به صحنه آمدن در آن مقطع زماني درنظر داشتيم ولي بايد ببينيم با شرايط فعلي آن كار آماده مي‌شود يا نه.» اينكه رييس شوراي سياستگذاري به همين سادگي اعلام كند «چون گروه‌ها تمايلي به ادامه كار نداشتند پس ما تا دو ماه ديگر تعطيل مي‌كنيم» چقدر قابل پذيرش است را به اذهان روشن خوانندگان گزارش واگذار مي‌كنم اما اينكه تعطيل كردن يك مكان فرهنگي و هنري به هيچ‌وجه راه‌حل مناسبي نيست هم به نظر طرفداران زيادي دارد. اينجا پرسش مطرح مي‌شود كه اگر حقيقتا شورايي در كار است پس قرار است نتيجه تجربه و توانايي و تصميم‌هاي اين جمع چه زماني جز امروز پيش روي ما قرار بگيرد؟ اصولا فلسفه تشكيل شورا چيست؟
«تئاتر مستقل تهران» آرام ندارد
برنامه‌هاي «تئاتر مستقل تهران» حتي پيش از آنكه گروههاي نمايشي براي اجرا در اين مجموعه اعلام آمادگي كنند به جريان افتاد. جلوگيري از اكران آنلاين نمايش‌هاي پيش‌تر به صحنه رفته در اين سالن موجب شد، ايده دوم مبني بر اكران فيلم‌تئاتر در كافه مستقل در دستور كار قرار گيرد؛ تصميمي كه با استقبال كارگردانان مواجه شد. بلافاصله بعد از شروع اين پروژه هم جلسه‌هاي نمايشنامه‌خواني هنرجويان مستقل در كافه بام مستقل اجرايي شد كه همچنان ادامه دارد. پس از رفع محدوديت‌ها و فراهم شدن امكان ادامه اجراها هم دو نمايش «است» به كارگرداني پرنيا شمس (كه قبل از تعطيلي سالن‌ها روي صحنه بود) و «يازده جريحه روح» به كارگرداني فرزاد اميني در تئاتر مستقل روي صحنه رفت. اين مجموعه همچنين با انتشار خبري برنامه اجراي ماه مرداد خود را نيز اطلاع‌رساني كرد. برپايي كارگاه‌هاي آموزشي و برنامه‌ريزي براي شروع طرح آموزشي «آي با كلاه» ازجمله ديگر برنامه‌هاي تئاتر مستقل به‌شمار مي‌رود. مصطفي كوشكي در گفت‌وگو با خبرگزاري ايسنا درباره ميزان استقبال مخاطب در اولين روزهاي بازگشايي تئاتر گفته است:«وضعيت حضور مخاطب نسبت به شرايط بد نبوده و با دو نمايشي كه داشتيم تقريبا ظرفيت 50درصد را پُر كرديم ولي براي هفته جديد آمار كمي ضعيف است. در حالي كه اگر اطلاع‌رساني شده بود و تبليغات بيشتري از طرف اداره كل هنرهاي نمايشي انجام مي‌شد، مخاطب بيشتري را مي‌توانستيم جذب كنيم. در اين بين بچه‌هاي تئاتر و كمي هم پيشكسوت‌ها نسبت به حضور در سالن تئاتر براي اهالي اين حوزه و هم مخاطب بي‌اعتمادي ايجاد كردند، از آن سو اطلاع‌رساني هم اتفاق نيفتاد تا براي برگرداندن مخاطب به سالن‌ها فكري شود. اينها همه ضرر بزرگي به تئاتر و فرهنگ كشور است. اين خيلي دردناك و ترسناك است كه بين مخاطب و تئاتر و ساحت فرهنگ فاصله بيفتد. همه چيز از خود ما شروع مي‌شود اما متاسفانه هيچ‌كس كاري براي تبليغ تئاتر انجام نداده است. اداره كل هنرهاي نمايشي و خانه تئاتر به هر حال قدرت اجرايي دارند اما به نظر مي‌رسد همه كنار ايستاده‌اند و ما هم در حال غرق شدن هستيم. كلا انگار تعدادي پيرمرد هستيم كه فقط براي همه چيز غُر مي‌زنيم، وقتي تئاتر بسته است غُر مي‌زنيم، وقتي باز مي‌شود غُر مي‌زنيم. بهتر است كاري كنيم.»
تئاتر شهرزاد؛ بلاتكليف
تا لحظه تنظيم اين گزارش هيچ اطلاع دقيقي از برنامه‌هاي سالن تئاتر شهرزاد يا آن‌طور كه مسوولان مي‌پسندند «پرديس تئاتر شهرزاد» در رسانه‌ها و خبرگزاري‌ها منتشر نشده است. طبق اطلاعات دريافتي همه چيز به تصميم محمد رحمانيان، نمايشنامه‌نويس و كارگردان تئاتر بستگي دارد كه بخواهد نمايش خود را به صحنه بياورد يا نه. اين هنرمند چندي قبل در اظهارنظري پيرامون بازگشايي سالن‌هاي سينما و تئاتر همچنين بازگشت گروه‌ها به صحنه گفت: «مهم نيست اگر اجراي نمايش ما و هر نمايش ديگري حتي به مدت يك‌سال به تعويق بيفتد؛ آنچه اهميت دارد، اين است كه مردم ما دچار حادثه و اين بيماري نفرت‌انگيزي كه روز و شب را بر ما حرام كرده، نشوند.» حال بايد ديد تصميم جديد اين كارگردان چيست؟ الهام پاوه‌نژاد نيز هنرمند ديگري است كه از احتمال اجراي دوباره «كافه پولشري» خبر داده؛ بنابراين با در نظر گرفتن استقبال تماشاگران سالن تئاتر شهرزاد از نمايش مي‌توان پيش‌بيني كرد، كار براي اجرا در اين مجموعه آماده مي‌شود اما اينكه او دقيقا در چه تاريخي شروع به اجرا مي‌كند همچنان در هاله‌اي از ابهام است. شنيده‌ها اينچنين حكايت مي‌كند كه راي‌گيري از تماشاگران و انتخاب تئاترهاي پرمخاطب سال 98 توسط آنها يكي از راه‌هاي گزينش و دعوت گروه‌ها به اجرا بوده. به نظر مي‌رسد اينجا نيز بخشي از برنامه‌ريزي در خصوص شروع اجراها در فرداي پايان قرنطينه بر دوش مردم قرار داشته. تنها تمهيد اتخاذ شده برنامه‌ريزان براي روشن نگهداشتن اين محل به ارديبهشت ماه بازمي‌گردد كه روابط عمومي «پرديس تئاتر شهرزاد» فراخواني با عنوان «خاطره‌بازي تئاتر در اين روزهاي كرونايي» منتشر كرد: «پرديس تئاتر شهرزاد از تماشاگران تئاتر دعوت كرده كه با انتشار متن و عكس از خاطره‌هاي تئاتري و دلتنگيهايشان براي تئاتر در ايام كرونا بگويند. با شيوع ويروس كرونا سالن‌هاي تئاتر هم با شروع قرنطينه خانگي دست از كار كشيدند و تا اطلاع ثانوي تئاتر تعطيل هستند. اما اين تعطيلي‌هاي ضروري نبايد باعث شود كه تماشاگران تئاتر ارتباط‌شان با سالن‌هاي تئاتري قطع شود. پرديس تئاتر شهرزاد در رويكردي جديد بنا دارد با چالش خاطره‌بازي با تئاتر، اين ارتباط را محكم نگه دارد. در اين چالش جديد قرار است كه مخاطبان از دلتنگي براي تئاتر و خاطره‌هاي‌شان از سالن‌هاي تئاتر بگويند. در اين اطلاعيه از تماشاگران خواسته شده كه با انتشار عكس و متن‌هاي‌شان در اينستاگرام به اين چالش بپيوندند.» به اين ترتيب بايد گفت پرديس تئاتر شهرزاد تا اين لحظه در فهرست سالن‌هايي قرار مي‌گيرد كه همچنان بلاتكليف پيش مي‌رود.
مركز تئاتر مولوي؛ حفظ ارتباط با مخاطب
اجراها در مركز تئاتر مولوي زماني متوقف شد كه گروه تئاتر پلاتو، نمايش «... و هميشه پاييز» نوشته و كارگرداني مهيار جوادي‌ها را در سالن اصلي روي صحنه داشت. نمايشي كه با پشت سر گذاشتن ۴ ماه تعطيلي از ۶ تيرماه بار ديگر روي صحنه رفته است. مولوي هم از جمله سالن‌هاي تئاتري بود كه دوران قرنطينه و تعطيلي را باري به هر جهت طي نكرد و برنامه‌هايي در نظر گرفت. براي نمونه مي‌توان به برگزاري برنامه تخصصي با عنوان «پاراگراف» اشاره كرد كه طي 5 دوره به مرور فعاليت‌ها و آثار بعضي نامداران جهاني تئاتر پرداخت. اين برنامه كه از طريق پلتفرم لايو اينستاگرام و به صورت رايگان در اختيار مخاطبان قرار مي‌گرفت، امكاني بود براي آشنايي بيشتر دانشجويان با چهره‌هاي سرشناس هنرهاي نمايشي از طريق مستندهاي پژوهشي كه در نمونه «تادئوش كانتور» به كوشش صادق سرور عليشاهي تهيه شد و در آن جنبه‌هاي مختلف تئاتر كانتور مورد بررسي قرار گرفت. همچنين بخش‌هايي از اجراها و گفت‌وگوهاي اين كارگردان برجسته معاصر نيز به تصوير كشيده شد. اين پروژه حدود دو هفته پس از آن فعال شد كه اميرحسين حريري، مدير مركز تئاتر مولوي از ايده‌هايي با هدف ادامه ارتباط بين مخاطب و اين مركز فرهنگي خبر داد: «طي جلساتي كه در هفته‌هاي اخير داشته‌ايم و با توجه به پيش‌بيني‌ها و اينكه شرايط خاص كرونايي براي فعاليت‌هاي حضوري فرهنگي و هنري همچنان ادامه دارد در حال برنامه‌ريزي طرحي هستيم تا برنامه‌هاي مختلف هنري و پژوهشي را در مركز تئاتر مولوي به صورت غيرحضوري و با ظرفيت فضاي مجازي برگزار كنيم.»
نوفل‌لوشاتو؛ رهايي از اجاره سنگين
عمارت نوفل‌لوشاتو وقتي با عبارت «تعطيلي» مواجه شد كه پذيراي 4 نمايش بود. «اپراي ۹۰» به نويسندگي و كارگرداني عباس عبدالله‌زاده از ۲۲ بهمن در سالن ۱ عمارت نوفل‌لوشاتو اجراهاي خود را آغاز كرد و قرار بود تا ۲۳ اسفند ۹۸ بر صحنه باشد. نمايش «يك گفت‌وگوي عاشقانه در صبح دل‌انگيز سرد زمستاني» به نويسندگي جعفر غلامپور و كارگرداني حميد رحيمي قرار بود از اول تا ۲۵ اسفند ۹۸ در سالن ۲ به صحنه برود. «حاد» به نويسندگي عليرضا اجلي و كارگرداني ابراهيم عبدي و «مجهول» به نويسندگي و كارگرداني سيروس كهوري‌نژاد ديگر نمايش‌هاي مجموعه بودند كه در يك روال منطقي بايد بعد از پايان تعطيلي بار ديگر به صحنه مي‌رفتند اما يك عامل روال منطقي مجموعه را برهم زد؛ اجاره‌بهاي سنگين. به همين دليل مديريت مجموعه از فرصت شيوع ويروس كرونا به بهترين وجه بهره‌برداري كرده تا مكاني تازه براي استقرار مهيا كند. بنابراين تا اينجاي كار به نظر مي‌رسد عمارت نوفل‌لوشاتو از مهلكه اجاره‌بهاي سرسام‌آور بناهايي با مالك حقيقي جسته است، املاكي كه مبلغ اجاره‌بهاي‌شان به‌واسطه زدوبند مالكان تعيين مي‌شود.
تئاتر هامون؛ تعطيل
پيش از شيوع كرونا و در ماه‌هاي پاياني سال كه اداره كل هنرهاي نمايشي درگير برگزاري جشنواره تئاتر فجر بود، تئاتر «هامون» هم تلاش‌هايي براي برگزاري يك جشنواره خصوصي صورت داد. مديران مجموعه با دعوت از چهره‌هاي تئاتري تركيب هيات داوران را چيدند و در پايان هم با حضور خواننده و چهره‌هاي سينمايي اختتاميه‌اي برگزار كردند. به هر حال عده‌اي از فضاي پيش آمده، استقبال كردند و عده‌اي هم نه. در نظر موافقان برپايي جشنواره خصوصي به هرحال براي در صف ماندگان فجر امكان عرض اندام به وجود مي‌آورد، از نظر مخالفان هم سازوكار تعيين شده با فرآيندهاي موجود در جشنواره دولتي پر از ايراد و خطا تفاوت چنداني نداشت. هيات انتخاب و گزينش و رقابت و جايزه و اختتاميه و غيره. گويي اگر بودجه و سالن اصلي تئاترشهر در اختيار برگزار‌كنندگان قرار مي‌گرفت، يك جشنواره تئاتر فجر ديگر برگزار مي‌كردند با همان مختصات. با عبور از مقطع جشنواره‌هاي فجر در ماه بهمن و تعطيلي سالن‌هاي دولتي و خصوصي، تمام فعاليت و برنامه سالن تئاتر هامون نيز متوقف شد. توقفي كه همچنان ادامه دارد، ظرف اين مدت نه مثل سالن مولوي و تئاتر مستقل برنامه خاصي ديده شد و نه از انتشار برنامه‌هاي جديد خبري هست. به قولي بايد گفت تئاتر هامون فعلا تعطيل است.
نتيجه؛ آفتاب لب بوم
10 روز از آغاز به كار سالن‌هاي تئاتر مي‌گذرد اما همچنان چراغ بعضي مجموعه‌ها خاموش مانده، ظاهرا هيچ برنامه‌اي هم در كار نيست. با در نظر گرفتن شرايط اقتصادي شكننده موجود، ادامه چنين روندي نگران‌كننده است و در صورتي‌كه سالن‌هاي خصوصي فكري نداشته باشند در ماه‌هاي آينده قطعا با مشكل جدي اقتصادي مواجه مي‌شوند. سالن‌هاي دولتي نيز با ايجاد فاصله و از دست دادن مخاطب مواجهند كه در آينده به همين سادگي قابل ترميم نيست. به‌طور كل مي‌توان نتيجه گرفت كه اوضاع كنوني سالن‌هاي تئاتري به آفتاب لب بوم شباهت پيدا كرده، آفتابي كه به قول معروف «خورشيد صلات ظهر نمي‌شود».