موج نگراني و ادامه انصراف تئاتري‌ها از اجرا در سالن‌هاي نمايش
در پيشگاه قانون همه با هم برابرند؟
بابك احمدي
الهام پاوه‌نژاد، آتيلا پسياني، الهام شعباني و حميدرضا نعيمي چهار كارگرداني هستند كه تا امروز خبر انصراف آنها از اجرا در سالن‌هاي تئاتر منتشر شده است. براساس برنامه‌هاي از پيش اعلام شده قرار بود پسياني نمايش «قهوه قجري» را در سالن اصلي مجموعه تئاترشهر روي صحنه داشته باشد اما آن‌طور كه شواهد نشان ميدهد و موضع‌گيري دستيار كارگردان مي‌گويد، رايزني‌هاي گروه براي دريافت حمايت مالي از اداره كل هنرهاي نمايشي به سرانجام نرسيده و به همين دليل گروه نيز از اجرا چشم‌پوشي كرده است: «در پروتكل اعلام شده از سوي دولت نيمي از ظرفيت سالن بايد خالي بماند ولي هيچ كس مسووليت زياني را كه به گروه‌ها وارد مي‌شود، بر عهده نمي‌گيرد. پيش‌تر مذاكراتي در مورد كسر بخشي از ۲۰ درصد سهم انجمن هنرهاي نمايشي از فروش اين نمايش، كمك هزينه اجرا و خسارت كرونا برقرار بود ولي هنوز در اين موارد به نتيجه قطعي نرسيده‌اند، اگر و اماهاي بسيار دارند. از آنجا كه با تصميمات قطعي اداره كل هنرهاي نمايشي درباره جبران خسارت گروه‌هاي تئاتري رو به رو نيستيم، بهتر ديديم اجراي خود را به زماني ديگر كه شرايط بهتري وجود داشته باشد، موكول كنيم.»
نمايش «قهوه قجري» نوشته و كار آتيلا پسياني اسفند سال گذشته بعد از 20 سال كه از نخستين اجراي آن مي‌گذشت، دوباره بر صحنه رفت كه گسترش ويروس كرونا، اجراي آن را نيمه‌تمام گذاشت. اما برخلاف نمونه «قهوه قجري» گروه‌هاي ديگر چندان درباره مسائل مالي ابراز نگراني نكرده و سلامت مخاطبان و دست‌اندركاران نمايش را اولويت قرار داده‌اند.
به عنوان مثال الهام پاوه‌نژاد كه براي اجراي دوباره «كافه پولشري» در پرديس تئاتر شهرزاد آماده مي‌شد به يك باره از اين تصميم صرف‌نظر كرد. او در گفت‌وگو با خبرگزاري دانشجويان ايران در اين باره توضيح ميدهد: «همه‌چيز براي اجراي نمايش ما آماده و قرار بود پيش فروش بليت‌مان را آغاز كنيم كه ديديم دوباره آمار مبتلايان به كرونا بالا رفته و فكر كرديم بهتر است مدتي دست نگه داريم. با خودمان فكر كرديم كه اگر امروز اجراي‌مان را آغاز كنيم، هيچ بعيد نيست هفته آينده ناچار به تعطيلي آن بشويم و دوباره همه‌چيزمان بر هم مي‌ريزد. پس خوب است دو هفته‌اي صبر كنيم و اگر وضعيت بهتر شد، از اواخر تير ماه اجراي‌مان را آغاز كنيم. شرايط اصلا طوري نيست كه بتوان برنامه‌ريزي كرد. از سوي ديگر قرار نبود با اين اجرا درآمدي كسب كنيم چون تعداد تماشاگران آنقدر پايين است كه اصلا نمي‌توان گوشه چشمي هم به فروش گيشه داشت ولي به لحاظ رواني، مي‌خواستيم حال خودمان كمي بهتر شود. حالا در اين ميان اگر كسي دچار مشكلي شود، چگونه مي‌توانيم مسووليتش را بر عهده بگيريم. مسلما خود را نمي‌بخشيم. بنابراين نه تنها حال‌مان بهتر نمي‌شود كه بدتر هم خواهد شد.»
الهام شعباني نيز يكي ديگر از انصراف‌دهندگان به شمار مي‌رود. دومين موردي كه از اجرا در مجموعه تئاترشهر چشم پوشي كرده و احتمالا برنامه‌ريزي براي مديريت اين مجموعه را دشوار كرده است. فراموش نكنيم كه پيش از اين حسين مسافر آستانه در مقام مدير مجموعه ايرانشهر چراغ تعطيلي سالن‌هاي تئاتري را روشن كرد و در گفت‌وگويي از تعطيلي اين مجموعه تا دو ماه آينده خبر داد. شعباني قصد داشت نمايش «به وقت تهران» نوشته ليلي عاج را به عنوان نخستين تجربه كارگرداني‌اش در سالن قشقايي روي صحنه بياورد كه تا اطلاع ثانوي از اين مهم چشم پوشيد. او اعلام كرده «براي حفظ امنيت جاني بازيگرانش در شرايط گسترش موج مجدد كرونا» انصراف ميدهد.
اما حميدرضا نعيمي كارگرداني است كه به نوعي نقطه تلاقي نگاه صرفا اقتصادي گروه «قهوه قجري» و سلامت‌محور دو گروهي كه شرح اظهارات‌شان در بالا رفت به نظر مي‌رسد. اين هنرمند همزمان به هر دو جنبه توجه دارد. نعيمي قصد داشت «فردريك يا تئاتر بولوار» را در سالن اصلي تئاترشهر به نمايش بگذارد كه از اين امر منصرف شد. البته زمان تعيين شده براي او فروردين 99 بود ولي شيوع بيماري كوويد19 تمام برنامه‌ريزي‌ها را به هم ريخت. او با اشاره به روزهاي ابتدايي شيوع ويروس در كشور مي‌گويد: «سكوت و سكون. اضطراب و انتظار. اخبارِ ضد و نقيض. راست و نادرست. بالا رفتنِ آمار مبتلايان و مرگِ غريبانه هم‌وطنان، و براي نخستين‌بار، درِ اماكنِ مقدس و زيارتگاه‌ها بسته و برگزاري نماز جمعه تعطيل شد. كارِ مجلس و دانشگاه و مدارس، هتل‌ها، رستوران‌ها، كافي‌شاپ‌ها، باشگاه‌ها و ليگ‌هاي مسابقه، بازارها و مراكز خريد، لوكس‌فروشي‌ها و... براي مدت زمان نامعلومي به تعطيلي كشيد. هر آن كس كه حقوق‌بگير و مواجب‌بگيرِ دولت بود با خيالِ راحت‌تر در خانه نشست، كاري نكرد و ماهيانه حقوقش را گرفت. هر آن كس كه در تمام اين سال‌ها از آب گِل‌آلود ماهي گرفت و حساب‌هاي دلالي‌ا‌ش بيشتر و بيشتر شد، به ويلاهايش پناه برد. موضوع «سلامت و اقتصاد» مبحث جدي اين روزهاي زندگي اهالي تئاتر شده بود. موافقان و مخالفان در فضاي مجازي و در خبرگزاري‌ها و روزنامه‌ها قلم‌فرسايي كردند و وضعيتِ تئاتر در ايران را با كشورهاي آلمان و فرانسه و انگليس و ايتاليا و امريكا مقايسه و تحليل مي‌كردند. آقاي قادر آشنا، مديركل مركز هنرهاي نمايشي به‌صورت رسمي اعلام كرد كه از دولت و شخصِ وزير فرهنگ، تقاضاي بودجه‌اي براي جبرانِ خسارت‌هاي وارده به گروه‌هاي نمايشي و تئاترهاي خصوصي كرده‌اند كه موردِ موافقت هم قرار گرفته است. اما تا اين لحظه جز بودجه پرداختِ ديون و بدهي‌هاي گذشته كه به‌طور تمام و كمال پرداخت شده، پولي براي كمك به راه‌اندازي تئاتر در اختيار ندارند.»
اظهارات نعيمي با موضوع قديميِ بي‌توجهي مسوولان و شغل محسوب نشدن تئاتر به پايان مي‌رسد. به عقيده او مجموعه‌اي از بي‌توجهي‌ها موجب شده هنرمندان تئاتر از امنيت شغلي لازم در شرايط دشوار كنوني برخوردار نباشند. صحبت‌هاي اين كارگردان با ايسنا نشان ميدهد كه با تدوين پروتكل‌هاي بهداشتي و طرح فاصله‌گذاري در سالن‌هاي نمايش كه موجب كاهش درآمد گروه‌هاي نمايشي مي‌شود موافق است ولي در صورتي‌كه انجمن هنرهاي نمايشي و اصولا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي نيز خود را در حمايت از گروه‌ها متعهد بدانند. وضعيتي كه اگر به شرايط سالن‌هاي نيمه دولتي و غيردولتي دقت كنيم بسيار تاسف‌آور است و تمام هزينه‌ها روي دوش مردم و گردانندگان اين مجموعه‌ها گذاشته شده، رويكردي كه حداقل در خصوص سالن‌هاي دولتي وجود ندارد. به اين معني كه سالن‌هاي غير دولتي ناچارند حتي امكانات بهداشتي كاركنان و تماشاگران را از جيب خود تهيه كنند، در صورتي‌كه سالن‌هاي دولتي چنين گرفتاري ندارند و در عين‌حال ميزاني حمايت مالي دولتي نيز به حساب‌شان واريز مي‌شود. ظواهر امر نشان ميدهد با همان گزاره مشهور مواجه هستيم كه در برابر قانون همه با هم برابرند، اما بعضي برابرترند!