میراث بلندمدت‌ترین دوران نخست‌وزیری ژاپن به چه کسی خواهد رسید؟
ژاپن بعد از آبه
شهاب شهسواري
آبه شينزو، نخست‌وزير ژاپن بعد از هفت سال و هشت ماه، روز جمعه اعلام كرد كه از مقام خود براي هميشه كناره‌گيري مي‌كند. نخست‌وزير ژاپن كه ركورددار طولاني‌ترين دوران نخست‌وزيري در اين كشور است و از زمان جنگ جهاني دوم تاكنون تنها سياستمداري است كه در دو دوره غيرمتوالي براي نخست‌وزيري انتخاب شده است، يك سال پيش از پايان رسمي چهارمين دوره نخست‌وزيري‌اش اعلام كرد كه به دليل مشكلات سلامتي از اين مقام كناره‌گيري مي‌كند. آبه از نوجواني به دليل يك بيماري مزمن روده، دچار ناخوشي‌هاي دايمي بود. گفته مي‌شود كه آبه شينزو به بيماري مزمن گوارشي كوليت زخمي يا كوليت اولسروز مبتلا است. بعد از اينكه هفته پيش براي دومين‌بار در يك ماه كار آبه به بيمارستان كشيد، گمانه‌زني‌ها در مورد وضعيت سلامتي او و احتمال كناره‌گيري‌اش افزايش يافت. عاقبت روز جمعه اعلام شد كه او از مقامش كناره‌گيري مي‌كند. جانشيني آبه شينزو يك مساله سرنوشت‌‌ساز براي سياست ژاپن است. در طول يك قرن گذشته هيچ نخست‌وزيري به اندازه آبه در اين جايگاه دوام نياورده‌بود. سبك مديريت اقتصادي آبه، با ديدگاه‌هاي خاص او در مورد دخالت دولت در اقتصاد، از جمله مشوق‌هاي مالي و اصلاحات ساختاري با عنوان آبه‌نوميكس (Abenomics) به عنوان يك الگوي موفق مديريت سياسي مشهور شده است. هر چند كه به‌رغم سه دوره انتخاب متوالي او به عنوان رهبر حزب ليبرال دموكرات ژاپن به عنوان نخست‌وزير، سياست‌هاي او در توكيو بدون منتقد هم نيست. روز جمعه، آبه در يك نشست خبري ناتواني‌اش را براي استمرار نخست‌وزيري اعلام كرد. او از خبرنگاران و مردم ژاپن به دليل ناتواني‌اش در رسيدن به همه اهداف اعلام شده‌اش به دليل كناره‌گيري زودرس عذرخواهي كرد. اما آبه حاضر نشد در پاسخ به سوال خبرنگاران از فرد خاصي براي جانشيني خودش در مقام رهبري حزب ليبرال دموكرات حمايت كند. قرار بود انتخابات داخلي حزب ليبرال دموكرات ژاپن، شهريورماه سال آينده برگزار شود، اما با استعفاي زودهنگام آبه، قرار است به زودي كنگره اين حزب براي انتخاب رهبر جديد برگزار شود. آبه گفته است كه تا زمان انتخاب رهبر جديد حزبش براي خدمت در مقام نخست‌وزير ادامه خواهد داد. با توجه به اكثريت قابل توجه حزب ليبرال دموكرات در پارلمان ژاپن، رهبر جديد حزب به صورت خودكار به نخست‌وزيري ژاپن انتخاب خواهد شد.
چه كسي نخست‌وزير ژاپن خواهد شد؟
به گزارش رويترز، سوگا يوشيهيده، دبير كابينه و نفر دوم دولت آبه، اصلي‌ترين نامزد براي جانشيني او در مقام رهبري حزب ليبرال دموكرات ژاپن است. هرچند سوگا هنوز رسما براي رهبري حزب نامزد نشده است، اما گفته مي‌شود كه آبه از اين نامزدي حمايت مي‌كند. در برابر سوگا، ايشيبا شيگه‌رو قرار دارد؛ يك عضو ارشد حزب ليبرال دموكرات كه منتقد سياست‌هاي آبه محسوب مي‌شود. او در گذشته وزارت دفاع ژاپن را بر عهده داشت و در دوران آبه به مدت دو سال به مقام وزارت مبارزه با كاهش جمعيت و احياي اقتصادي منصوب شد. با اين حال او همواره از سياست‌هاي اقتصادي آبه شينزو انتقاد كرده است. كيشيدا فوميو، وزير پيشين خارجه ژاپن هم از ديگر نامزدهاي جانشيني آبه محسوب مي‌شود. كيشيدا و سوگا، هر دو چهره‌اي هستند كه از آنها با عنوان حافظان وضع موجود ياد مي‌شود، در برابر ايشيبا شيگه‌رو كه خواهان تغيير در سياست‌هاي كنوني است، بخت كمتري براي رهبري حزب دارد. كويزومي شينيجيرو، وزير محيط زيست و فرزند نخست‌وزير پيشين ژاپن كويزومي جونيچيرو، از جمله نامزدهايي بودند كه نام‌شان براي اين پست مطرح شده‌بود. آقاي كويزومي گفته است كه براي اين مقام نامزد نمي‌شود، اما اگر وزير دفاع و خارجه پيشين دولت آبه، كونو تارو براي رهبري حزب نامزد شود از او حمايت مي‌كند.
رسوايي‌هاي آبه
دوران نزديك به هشت‌ساله نخست‌وزير آبه بدون جنجال و رسوايي نبود. كوييچي ناكانو، استاد علوم سياسي دانشگاه سوفياي توكيو در نيويورك‌تايمز مي‌نويسد: سياست‌هاي او هر چند ركود و انقباض اقتصادي ژاپن را تاحدي كنترل كرده است اما نتوانسته است به احياي صنايع اين كشور منجر شود و بدهي‌هاي دولت را با اعطاي مشوق‌هاي مالي و دست و دل‌بازي‌هاي بودجه‌اي بسيار بالا برده است. همزمان دولت آبه به فساد در اعطاي قراردادها به دوستان و نزديكان نخست‌وزير متهم است. در پرونده موريتيمو گاكوئن، دولت آبه به فروش بسيار ارزان يك قطعه زمين به يك كمپاني تجاري متهم شده است.
وزارت دارايي دولت ژاپن در اين معامله اقدام به جعل سند و لاپوشاني كرده است، با اين حال آبه شينزو هر گونه دخالت در اين معامله توسط خودش يا همسرش را نفي كرده‌بود. نهايتا آقاي آبه از طرف دولت به خاطر اقدام وزارت دارايي به جعل سند از مردم ژاپن عذرخواهي كرد. يكي ديگر از پرونده‌هايي كه آبه در آن به فساد متهم شده، مراسم سالانه بازديد از شكوفه‌هاي گيلاس است؛ يك مراسم دولتي سالانه كه با اموال عمومي برگزار مي‌شود و در طول دوران نخست‌وزيري آبه به يك مراسم پرزرق و برق تبديل شده است.
به گفته منتقدان دعوت به اين مهماني به يك امتياز براي اشخاصي بدل شده بود كه از شخص آبه يا سياست‌هاي حزب حمايت كنند. سال گذشته هيات دولت ژاپن نه‌تنها در پاسخ به منتقدان حاضر به انتشار فهرست مدعوين نشد، بلكه بر خلاف قوانين، فهرست مذكور را از بين برد.
دستاوردهاي ديپلماتيك
سياست خارجي آبه شينزو، از جمله نقاط برجسته كارنامه او محسوب مي‌شود. او كه در دوران رياست‌جمهوري دونالد ترامپ در امريكا توانسته‌بود روابط شخصي نزديكي با او برقرار كند، در پرونده‌هاي ديگر از جمله روابط با چين و رابطه با ايران هم گام‌هاي قابل توجهي برداشت. آبه معتقد بود كه بايد با بازنگري در قانون‌اساسي ژاپن، اجازه داشت نيروي نظامي تهاجمي كه بعد از جنگ جهاني دوم از اين كشور سلب شده بود به ژاپن بازگردد. او بعد از ۷ سال نتوانست اين بازنگري را در قانون اساسي انجام دهد. ناتواني در حل مناقشات ارضي با روسيه و برطرف كردن تهديد كره شمالي نيز از ديگر ناكامي‌هاي او در دوران نخست‌وزيري‌اش بود.
او با رويكردي مسالمت‌جويانه نسبت به پكن و عدم مداخله در دعواهاي سياسي غرب با چين، توانست اندكي از تنش‌ها ميان پكن و توكيو كم كند و به نسبت روابط گرم‌تري ميان اين دو قدرت اقتصادي آسيا برقرار كند. در عوض سياست او در مقابل كره جنوبي باعث احياي دعواهاي بازمانده از جنگ جهاني دوم و دوران استعماري امپراتوري ژاپن در شبه‌جزيره كره شد. هرچند كه اختلاف يك سال گذشته ميان توكيو و سئول كم‌كم در حال فروكش كردن است و دو طرف از تحريم‌ها و تهديدها عليه يكديگر دست برداشته‌اند. سفر آبه به تهران و تلاش او براي ميانجي‌گري ميان تهران و واشنگتن از ديگر تلاش‌هاي بين‌المللي آبه شينزو بود. او به عنوان نخستين نخست‌وزير ژاپن كه بعد از انقلاب به تهران سفر مي‌كند، خردادماه سال گذشته با رهبر معظم انقلاب و رييس‌جمهور اسلامي ايران ديدار و گفت‌وگو كرد. گفته مي‌شد كه آبه در اين سفر حامل پيام‌هايي از دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا براي ايران بود. هر چند سفر آبه به تهران به حل مسائل ناشي از خروج امريكا از برجام كمك نكرد، اما با استقبال و قدرداني مقام‌هاي تهران مواجه شد.
سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در واكنش به انتشار خبر كناره‌گيري آبه شينزو گفت: «دو كشور جمهوري اسلامي ايران و ژاپن از روابط دوستانه و تاريخي برخوردارند و شينزو آبه در هر دو دوره فعاليت به عنوان نخست‌وزير، كمك‌هاي ارزنده‌اي به توسعه روابط دو ملت انجام داده است.» اما تهران تنها پايتختي نبود كه پيام گرم و صميمانه براي آبه ارسال كرد. دونالد ترامپ رييس‌جمهور امريكا هم گفت: «احساس خيلي بدي از اين موضوع دارم، آبه يك دوست خيلي خوب براي من بود، بيشترين احترام‌ها را براي او قائلم.» ژائو لي‌جيان، سخنگوي وزارت خارجه چين هم با اشاره به بازگشت روابط پكن و توكيو به «مسير درست» در سال‌هاي اخير از تلاش‌هاي آبه تشكر و براي او آرزوي بهبود سريع كرد. بوريس جانسون نخست‌وزير بريتانيا نيز با صدور پيامي ضمن آرزوي سلامتي براي نخست‌وزير مستعفي ژاپن گفت: «آبه دستاوردهايي بسيار زياد براي كشورش و براي جهان به جا گذاشت.» آنگلا مركل، صدراعظم آلمان از كناره‌گيري آبه اظهار تاسف كرد و گفت: «با يكديگر همكاري خيلي خوبي داشتيم.» كرملين روابط پوتين و آبه را «عالي» توصيف كرد و روساي جمهوري تايوان، كره جنوبي و نخست‌وزير نيوزيلند هم در پيام‌هايي جداگانه ضمن آرزوي سلامتي و بهبود سريع براي آبه شينزو دستاوردهاي او را به عنوان نخست‌وزير ژاپن تحسين كردند.