ايستاده در خط پايان فرضي

ايالات متحده امريكا جنگ با جامعه جهاني را آغاز كرد. بامداد يكشنبه به وقت تهران بود كه بازي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده با توافق هسته‌اي با ايران كه از ماه مه سال 2018 آغاز كرده بود به خط پايان رسيد. مايك پمپئو، وزير خارجه كابينه ترامپ با صدور بيانيه‌اي اعلام كرد كه تمام تحريم‌هاي سازمان ملل عليه جمهوري اسلامي ايران، از جمله محدوديت تسليحاتي احيا شدند. بيانيه ايالات متحده سرشار از نكته‌هاي متناقض بود.

 بر اساس ترجمه فارس از اين بيانيه، «مايك پمپئو» ايران را بزرگ‌ترين تهديد براي منطقه غرب آسيا خوانده و گفت: «امروز، امريكا از بازگشت عملا تمام تحريم‌هاي سازمان ملل بر ايران - كه پيش‌تر لغو شده بودند - استقبال مي‌كند. تحريم‌ها متعاقب فرآيند اسنپ‌بك ذيل قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت سازمان ملل بازگشته‌اند. در تاريخ 20 آگوست، ايالات متحده درباره عدم اهتمام ايران به تعهدات برجامي‌اش به رييس شوراي امنيت اطلاع داد. اين اطلاعيه، فرآيند ۳۰ روزه‌اي را آغاز كرد كه منجر به بازگشت تحريم‌هاي پيش‌تر لغو شده سازمان ملل شد كه در ساعت ۸ شب وقت تابستاني شرقي روز ۱۹ سپتامبر (30: 4 بامداد يكشنبه به وقت تهران) اجرايي شد. اين يعني كه از امروز، تمام مفاد قطعنامه‌هاي ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵ و ۱۹۲۹ كه ذيل قطعنامه ۲۲۳۱ ملغي شده بودند، دوباره فعال شده‌اند. ايالات متحده اين تصميم قاطع را گرفت زيرا علاوه‌ بر عدم اجراي تعهدات برجامي توسط ايران، شوراي امنيت هم محدوديت تسليحاتي بر ايران را تمديد نكرد، چيزي كه براي ۱۳ سال در جريان بود. انفعال شوراي امنيت مي‌توانست راه را براي ايران جهت خريد تمام انواع تسليحات متعارف در تاريخ هجدهم اكتبر هموار كند. جهان خوش‌شانس بود كه امريكا اقدام مسوولانه‌اي براي جلوگيري از رخ دادن چنين چيزي را انجام داد. ما، مطابق با حقوق خود ذيل قطعنامه ۲۲۳۱، فرآيند اسنپ‌بك را آغاز كرديم تا عملا تمام تحريم‌هاي ملغي ‌شده سازمان ملل از جمله محدوديت تسليحاتي را احيا كنيم. به تبع اين اقدام، جهان امن‌تر خواهد بود. 
ايالات متحده از تمام اعضاي سازمان ملل انتظار دارد به صورت كامل به الزامات خود براي اجراي اين اقدامات پايبند باشند. علاوه بر محدوديت تسليحاتي، محدوديت‌هايي مانند تعامل با ايران در فعاليت‌هاي مرتبط با غني‌سازي و بازفرآوري، ممنوعيت ساخت و آزمايش موشك بالستيك توسط ايران و تحريم‌ها بر انتقال فناوري‌هاي مرتبط با فناوري هسته‌اي و موشكي به ايران را شامل مي‌شود. اگر اعضاي سازمان ملل الزامات خود براي اجراي اين تحريم‌ها را اجرا نكنند، ايالات متحده آماده است از اختيارات داخلي براي اعمال عواقبي بر آنها استفاده كند و مطمئن شود ايران از عوايد فعاليت‌هاي ممنوع‌‌شده توسط سازمان ملل بهره‌مند نمي‌شود. توافق هسته‌اي ۲۰۱۵، ايران را آن‌‌طوركه وعده داده شده بود، به پيوستن به جامعه ملل تهييج نكرد. اگر به خاطر اقدام امريكا در احياي محدوديت‌هاي سازمان ملل نبود، رژيم ايران به زودي مي‌توانست با آزادي بيشتر به خريد و فروش سلاح در سراسر جهان بپردازد. به دليل عيوب برجام، ايران تقريبا ۵ سال به انقضاي محدوديت‌ها بر برنامه غني‌سازي اورانيوم و فعاليت‌هاي مرتبط با بازفرآوري نزديك شده كه به طرز غيرقابل قبولي اين كشور را به ظرفيت خطرناك طغيان هسته‌اي نزديك كرده است. به لطف بازگشت تحريم‌هاي سازمان ملل، ايران اكنون ملزم به تعليق فعاليت‌هاي مرتبط با غني‌سازي، بازفرآوري و آب‌ سنگين است. ما هرگز به اولين كشور حامي تروريسم دولتي اجازه دستيابي به مرگبارترين سلاح جهان را نمي‌دهيم. در روزهاي آينده، ايالات متحده گستره‌اي از اقدامات بيشتر براي تقويت اجراي تحريم‌هاي سازمان ملل و همچنين پاسخگو كردن ناقضان آنها را اعلام مي‌كند. كارزار فشار حداكثري ما بر رژيم ايران ادامه دارد تا زماني كه ايران به توافق فراگير با ما جهت مهار كردن تهديدات اشاعه و توقف آشوب‌پراكني برسد».
به گزارش «اعتماد»، بيانيه وزارت خارجه ايالات متحده را مي‌توان جمع‌بندي از ادعاهاي بي‌پايه و اساس دولت ترامپ عليه توافق هسته‌اي و ايران در قريب به 4 سال اخير دانست. بلافاصله پس از صدور اين بيانيه بود كه بازماندگان در برجام در بيانيه‌هاي سه‌جانبه (بريتانيا، فرانسه و آلمان) يا انفرادي مانند چين و روسيه اين اقدام امريكا را محكوم و تاكيد كردند كه برخلاف ادعاي وزير خارجه ايالات متحده، تحريم‌هاي شوراي امنيت عليه ايران بازنگشته‌اند چرا كه توافق هسته‌اي با ايران همچنان زنده است. آنچه صبح روز يكشنبه از سوي ايالات متحده اعلام شد در حقيقت هدفي بود كه تيم ترامپ از نخستين روز حضور در كاخ سفيد براي خود تعريف كرده اما انتظار داشت كه حركت مهره‌هايش در شطرنج سياسي، اقتصادي و امنيتي با ايران به خروج تهران از توافق منجر شود كه با عدم تحقق اين سناريو راهي جز  ادعاي فعالسازي مكانيسم ماشه و فضاسازي بيهوده پيرامون آن براي واشنگتن باقي نماند. 
اقدام اخير ايالات متحده در طرح ادعاي بازگشت تحريم‌هاي برداشته شده شوراي امنيت عليه ايران از چند منظر كارشناسان را درگير خود كرده است. در حالي كه كارشناسان حقوقي و آشنا به قواعد جاري در سازمان ملل تقريبا متفق‌القول تاكيد دارند كه اقدام امريكا غيرقانوني و از همين حيث فاقد اثر است اما كارشناسان سياسي اين سوال را مطرح مي‌كنند كه اصولا رفتار دولت دونالد ترامپ را نمي‌توان با قوانين حقوقي سنجيد و بر همين اساس از چهل و پنجمين رييس‌جمهور ايالات متحده هر كاري در ادامه مسير رويارويي با تهران برمي‌آيد خاصه آنكه اكنون موقعيت خود را هم در آستانه انتخابات نوامبر متزلزل مي‌بيند. از سوي ديگر هر چند كه بازماندگان در برجام همزمان با حمايت از اين توافق تاكيد دارند كه ايالات متحده نمي‌تواند اقدام به اعمال تحريم‌هاي پيشين شوراي امنيت عليه ايران بكند چرا كه اين قطعنامه‌ها در سايه قطعنامه 2231 مصوب تابستان سال 2015 ملغي شده‌اند اما تهديد دونالد ترامپ به استفاده از قدرت تنبيهي تحريم‌هاي ثانويه اين علامت سوال را ايجاد كرده كه آيا كشورهايي كه در سه سال گذشته به دليل همين تحريم‌هاي يكجانبه امريكا نتوانستند تعهدهاي برجامي خود را اجرايي كنند اكنون توان عملي مقابله با اين رويه جديد واشنگتن را دارند؟ امروز هر چند كه روسيه، چين و تروييكاي اروپايي ادعا مي‌كنند كه به حمايت از توافق هسته‌اي ادامه مي‌دهند اما رقم بالاي اموال جمع شده تهران در پكن يا ناتواني كشورهاي اروپايي در راه‌اندازي عملي ساز و كار ويژه كار با ايران (اينستكس) گوياي قصه ديگري است. 
در حال حاضر كارشناسان نظر متفاوتي درباره انگيزه‌هاي تيم ترامپ از كشيدن ماشه دارند؛ برخي آن را اقدامي تبليغاتي در آستانه انتخابات امريكا مي‌دانند، عده‌اي آن را بسترسازي براي نشستن پشت ميز مذاكره با تهران پس از پيروزي مجدد در انتخابات آن هم با دستان پر دانسته و عده‌اي هم از نبود هيچ گونه راهبرد و هدف مشخص در اين مسير سخن گفته و معتقدند كه اين حركت‌ها در حقيقت آخرين دست و پا زدن‌هاي ترامپ در زمين برجام آن هم از سر استيصال و نااميدي از سياست فشار حداكثري عليه تهران است. 
مجموع واكنش‌هاي ايران نشان مي‌دهد كه فعلا مخالفت‌هاي مكرر اعضاي دائم و غيردائم شوراي امنيت با اقدام امريكا به علاوه نامه‌ها و بيانيه‌هاي متنوع كشورهاي اروپايي در حمايت از برجام زمين بازي را كه امريكا با اقدام‌هاي خود لغزنده كرده براي ادامه سياست صبر راهبردي اما رصد همزمان و دقيق رفتارهاي واشنگتن، صعب‌العبور نكرده است. شايد اگر اين اقدام ترامپ در بازه زماني ديگري جز نزديكي چند هفته‌اي تا انتخابات رياست‌جمهوري امريكا رخ داده بود تهران واكنش متفاوت‌تري با توجه به ابزارهاي در اختيار دولت امريكا براي اعمال شديدتر تحريم‌ها نشان مي‌داد اما به نظر مي‌رسد كه تهران فعلا درست مانند ساير كشورهاي حاضر در برجام فرصت مي‌دهد تا انتخابات رياست‌جمهوري امريكا بگذرد و سپس تكليف سياست جديد خود با واشنگتن را روشن‌تر سازد. هر چند كه تهران و واشنگتن فعلا در دورترين نقطه به هر گونه تفاهمي ايستاده‌اند و حتي بسياري نگران تشديد تنش‌ها و قرار گرفتن دو طرف در آستانه منازعه نظامي هستند اما بر هيچ كس پوشيده نيست كه در هر دو پايتخت‌ تمام گزينه‌ها به شمول توسل به ديپلماسي درست مانند احتمال گزينه نظامي مورد بحث و بررسي قرار مي‌گيرند. هر چند اين مباحث در پشت‌پرده و ميان نهادهاي اطلاعاتي، سياسي و نظامي در جريان است اما آنچه در پشت تريبون مطرح مي‌شود همچنان درخواست‌هاي حداكثري از يكديگر است. 
امروز بيشترين سوالي كه با آن رو به رو مي‌شويم اين است كه آيا راهي براي گفت‌وگو ميان تهران و واشنگتن در سايه اقدام‌هاي مخرب بي‌شمار دونالد ترامپ وجود دارد؟ محمدجواد ظريف، وزير خارجه در پاسخ به سوالي مشابه در برنامه گفت‌وگوي ويژه خبري كه ساعاتي پيش از صدور بيانيه وزارت خارجه امريكا پخش شد، موضع تهران را اين گونه تشريح كرد: آقاي ترامپ توبه كند و خسارت پرداخت كند و تعهد كند، خيلي كارها بايد انجام دهد به او ربط دارد، ما نبايد كاري كنيم. ميز برجام هميشه بوده و امريكا كنار رفته است و اينكه بخواهد به اين ميز برگردد به اين راحتي نيست، ميلياردها به مردم ما خسارت زده، باعث كشتار مردم ما شده، حمله كرده و سردار بزرگ ما را شهيد كرده است. اينها راحت نيست؛ مي‌تواند جبران كند؟ اگر مي‌تواند يك هفته، بلكه ۲۴ ساعت مي‌تواند چنين كند. اما آنها اين توان را ندارند. اگر ترامپ بخواهد همه اينها را جبران كند، يك هفته كه هيچ، يك روزه اقدام كند، ولي اين حرف‌ها فقط مصرف انتخاباتي دارد.
ساعاتي پس از اظهارات وزير خارجه، سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه نيز موضع مشابهي اتخاذ كرده و گفت: پيام تهران به واشنگتن روشن است، به جامعه جهاني برگرد، به تعهداتت برگرد و دست از ياغي‌گري و سركشي بردار، جامعه جهاني تو را خواهد پذيرفت. دولت امريكا و رژيم فعلي در كاخ سفيد هيچ انتخابي ندارد، جز اينكه اول از همه به قوانين و نرم‌هاي بين‌المللي احترام بگذارد، ثانيا اقدامات مجرمانه خود را متوقف و ثالثا خسارت‌ها به مردم ايران را جبران كند، در اين مسير قطعا جامعه جهاني بايد در مقابل اين اقدامات امريكا يك‌صدا بايستد.
به گزارش «اعتماد» در شرايطي كه ترامپ پس از خيمه‌شب‌بازي به راه انداخته در شوراي امنيت و پس از آن در جريان سخنراني هفته آتي در مجمع عمومي سازمان ملل متحد (كه به شكل مجازي برگزار مي‌شود) صرفا به استفاده انتخاباتي از ادعاي فعالسازي مكانيسم ماشه ادامه بدهد، اتفاق خاصي در ميدان عمل رخ ندهد تا چند روز پس از انتخابات ايالات متحده در سومين روز از ماه نوامبر. صبح روز چهارم نوامبر در شرايطي كه نام دونالد ترامپ به عنوان برنده اعلام شود تهران بايد براي ادامه مسير تصميم بگيرد. ناگفته پيداست كه فشارهاي اقتصادي ايالات متحده همان‌طوركه وزير خارجه نيز در سخنان شامگاه شنبه اعلام كرد عرصه را بر عامه مردم تنگ كرده است. 
در چنين شرايطي تهران و واشنگتن براي چندمين بار در 40 سال گذشته بر سر دو راهي قرار خواهند گرفت. اما اگر دستان جو بايدن به عنوان برنده بالا برده شود تهران بايد ابتدا به ساكن مراقب واكنش قهرآميز دونالد ترامپ باشد. در چنين شرايطي ترامپ از روز چهارم نوامبر تا مراسم تحليف رييس‌جمهور جديد در كاخ سفيد در ماه ژانويه سال 2021 فرصت خواهد داشت تا انتقام اين شكست را از معاون سابق باراك اوباما بگيرد. انتقامي كه تهران از هم‌اكنون رصد دقيق آن را آغاز كرده و نيروهاي امنيتي و نظامي ايران مي‌گويند در پاسخ به هر گزينه نظامي دست متجاوز را قطع خواهند كرد. در شرايطي كه دونالد ترامپ دست به اقدام خاصي عليه ايران در اين بازه زماني نزند تهران بايد خود را براي رياست‌جمهوري جو بايدن و واكنش در برابر بازگشت احتمالا مشروط او به برجام آماده كند. بايد ديد آيا در صورت تحقق اين سناريو نيز همچنان نقطه آغاز تعيين شده از سوي ايران جبران خسارت‌هاي اقتصادي ناشي از خروج امريكا از برجام و لغو سريع و فوري تمام تحريم‌هاي اعمال شده در سه سال و نيم گذشته خواهد بود يا خير. 

برش

محمدجواد ظريف در پاسخ اقدام غيرقانوني واشنگتن نوشت: جهان مي‌گويد هيچ‌يك از تحريم‌هاي شوراي امنيت بازنگشته است. اما آقاي « ما دروغ گفتيم، ما سرقت كرديم» كل جهان را كه از زندگي در دنياي موازي امتناع مي‌‌كند، به تنبيه تهديد مي‌كند. ترامپ بايد پيش از آنكه پمپئو شعار تبليغاتي‌اش (عظمت را به امريكا برگردانيم) بيش از اين به دستمايه خنده جهان بدل كند، مسيرش را تغيير دهد.