عادي‌سازي روابط
رياض- تل‌آويو از حرف تا عمل
آرمين منتظري
سفر بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم صهيونيستي به عربستان و ديدارش با محمد‌بن‌سلمان وليعهد عربستان سعودي موجب شد طي روزهاي گذشته تحليل‌هاي متفاوتي از اين ديدار در رسانه‌هاي جهان منتشر شود. آنچه ضروري به نظر مي‌رسد شناخت ماهيت روابط ميان رياض و تل‌آويو است. به نظر نمي‌رسد عادي‌سازي روابط ميان رياض و تل‌آويو در كوتاه‌مدت عملي باشد اما همكاري‌هاي امنيتي، دفاعي و اطلاعاتي ميان طرفين طي ماه‌هاي آتي ممكن است.
برخي منابع اسراييلي و عربستاني در گفت‌وگوهايي با خبرگزاري رويترز و روزنامه وال استريت ژورنال سفر روز 22 نوامبر نتانياهو به نئوم عربستان را تاييد كرده و گفته‌اند گفت‌وگويي مخفيانه ميان نتانياهو و محمد بن‌سلمان برگزار شده است. اين نخستين‌بار است كه يك مقام اسراييلي در اين سطح با مقامي عاليرتبه در عربستان ديدار مي‌كند. ظاهرا موضوع گفت‌وگوي طرفين عادي‌سازي روابط و چگونگي رويارويي با ايران بوده است. برخي خبرها هم حاكي از آن است كه يوسي كوهن، رييس موساد نيز در اين ديدار حضور داشته بنابراين مي‌توان نتيجه گرفت كه طرفين به دنبال همكاري‌هاي دفاعي اطلاعاتي هستند.
در آن‌سو به نظر مي‌رسد كه امريكا نيز علاقه‌مند است روابط ميان عربستان و اسراييل تسهيل شود. ظاهرا مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا نيز در نئوم حاضر بوده است. دولت دونالد ترامپ سعي دارد طي هفته‌هاي آتي موضوع عادي‌سازي روابط تل‌آويو به كشورهاي عربي حاشيه خليج‌فارس را به موقعيتي تثبيت‌شده برساند تا بتواند بگويد يكي از ميراث‌هاي دولت ترامپ ورود تل‌آويو به ليگ كشورهاي عربي منطقه بوده است.
اما در عين حال اسراييل و عربستان سعي دارند با ايجاد تنوع در كيفيت و كميت روابط بين‌المللي خود وابستگي خود را به همكاري‌هاي امريكا كاهش دهند. يكي از دلايل اين رويكرد اين است كه طرفين بيم دارند دولت جديد امريكا به رياست‌جمهوري جو بايدن رويكرد ميانه‌رو را در قبال ايران در پيش بگيرد و در خصوص عملكرد حقوق بشري در كشورهاي عربي حاشيه خليج‌فارس، سختگيرانه رفتار كند. علاوه بر اين رياض و تل‌آويو در خصوص يمن موضعي مشترك دارند و همواره مدعي شده‌اند كه حمايت ايران از حوثي‌ها در يمن، برنامه موشكي ايران و نفوذ ايران در كشورهاي عراق، سوريه و لبنان موجبات نگراني آنها را فراهم كرده است. از اين منظر دو طرف قصد دارند با تعميق همكاري‌هاي اطلاعاتي دفاعي ميان خود جبهه‌اي در مقابل ايران تشكيل دهند. اين جبهه مي‌تواند در چارچوب پروكسي‌هاي‌شان در يمن، عراق و سوريه كه عليه ايران فعاليت مي‌كنند نمود پيدا كند. علاوه بر اين نزديك‌شدن اسراييل به عربستان ممكن است موجب شود كنگره امريكا در خصوص فروش تسليحات جديد به رياض موضعي نرم‌تر اتخاذ كند.
اسراييل همچنين قصد دارد با عادي‌سازي روابط خود با عربستان، از جايگاه و نفوذ اين كشور در كشورهاي عربي استفاده كرده و موضوع روابط با ديگر كشورهاي اسلامي را نيز جلو ببرد. علاوه بر اين روابط نزديك‌تر ميان رياض و تل‌آويو به لحاظ اقتصادي به هر دو طرف سود مي‌رساند. عربستان براي پيشبرد پروژه بلند‌پروازانه نئوم به تكنولوژي‌هاي پيشرفته‌اي نظير بيوتكنولوژي، كشاورزي مدرن و تكنولوژي سايبري نياز دارد و اسراييل در حال حاضردر اين حوزه‌ها از توانايي‌هاي زيادي برخوردار است.
در اين ميان مانعي وجود دارد و آن تحولات فلسطين است. عربستان ترجيح داده در خصوص عادي‌سازي روابط با اسراييل بدون شكل‌گرفتن كشور مستقل فلسطيني سكوت كند. اگرچه رسانه‌ها در عربستان سعودي برخلاف گذشته به آساني درباره عادي شدن روابط ميان رياض و تل‌آويو مي‌نويسند اما خط رسمي اعلام‌شده از سوي ملك سلمان درباره روابط با اسراييل اين است كه اين مساله تنها زماني رخ خواهد داد كه توافق نهايي صلح خاورميانه كه در غالب آن فلسطين كشوري مستقل باشد، انجام شود. اين خط رسمي منطبق بر طرح پيشنهادي صلح عربي است كه عربستان در سال 2000 پيشنهاد كرد.
مانع ديگر اين است كه عادي‌سازي روابط ميان طرفين، در افكار عمومي عربستان موضوعي نامناسب و مطرود است. علاوه بر اين در ساختار سنتي پادشاهي ملك سلمان نيز اين موضوع پذيرفته نيست. اين فاكتورها مي‌تواند به صورت بالقوه عامل بروز خشونت‌هاي داخلي در عربستان و نزاع و درگيري در خاندان پادشاهي شود.