بحران‌هايي كه سر بايدن را به خود گرم مي‌كند
اير ان، كره شمالي، روسيه و افغانستان
مترجم: هديه عابدي
جو بايدن رييس‌جمهور منتخب امريكا احتمالا در كوتاه‌مدت مجبور مي‌شود بخش عمده‌اي از وقت خود را صرف مسائل مربوط به ايران، كره شمالي، روسيه و افغانستان كند و فرصت چنداني براي رسيدگي به دغدغه‌هاي بلندمدت و جهاني خود نداشته باشد. پايگاه خبري تحليلي امريكايي «واكس» در گزارشي نوشت: شايد دولت بايدن بخواهد بيشتر روي مسائل بلندمدتي مثل همه‌گيري كرونا، تغييرات آب و هوايي، ترميم روابط با متحدان و رابطه امريكا با چين تمركز كند، اما او احتمالا مجبور مي‌شود اول به برخي مسائل فوري در حوزه سياست خارجي رسيدگي كند. به نوشته اين وب‌سايت، پس از ترور (شهيد) محسن فخري‌زاده، دانشمند هسته‌اي برجسته ايران به دست افراد ناشناس، ايران شايد مثل گذشته مايل نباشد مسير ديپلماسي را در تعامل با امريكا در پيش بگيرد و در عوض بخواهد با حمله به مقامات امريكايي، انتقام بگيرد. كره شمالي مي‌تواند در نخستين روزهاي رياست‌جمهوري بايدن با پرتاب يك موشك بالستيك قاره‌پيما، واكنش دولت جديد امريكا را بسنجد. تنها دو هفته پس از ورود بايدن به كاخ سفيد، تنها توافق كنترل تسليحات هسته‌اي كه بين امريكا و روسيه پابرجا مانده، منقضي مي‌شود و دولت او بايد فورا براي تمديد آن وارد عمل شود. و در نهايت، حضور نيروهاي امريكايي در افغانستان كه اخيرا از تعدادشان كم شده مي‌تواند مذاكرات صلح را از مسير خارج كرده و وضعيت امنيتي اين كشور را بدتر كند. البته اين مشكل مخصوص بايدن نيست. هر رييس‌جمهوري كه روي كار مي‌آيد و مي‌خواهد ايده‌هاي خود را براي مديريت مشكلات بزرگ‌تر جهان پياده كند، مجبور مي‌شود تمام وقت خود را صرف خواندن «پيام‌هاي خوانده نشده» قبلي كند. كريستوفر پربل، رييس ابتكار همكاري‌هاي نوين امريكا در انديشكده شوراي آتلانتيك مي‌گويد اگر فرض كنيم سياست خارجي كمتر از نصف و شايد يك‌چهارم وقت رييس‌جمهور را به خود اختصاص دهد، آن وقت مي‌بينيم كه چقدر مساله پيام‌هاي خوانده نشده در اين حوزه اهميت پيدا مي‌كند. بنابراين بايدن پس از ورود به كاخ سفيد احتمالا درمي‌يابد كه پيش از تلاش براي حل مسائل و چالش‌هاي كلان در حوزه سياست خارجي ابتدا بايد خرابي‌هاي قبلي را از نو بسازد و به اولويت‌هاي اصلي رسيدگي كند.
مساله ايران و انتقام ترور
«واكس» در گزارش خود احتمال مي‌دهد ايران بخواهد در واكنش به ترور فخري‌زاده، يكي از مقامات امريكايي يا اسراييلي را از ميان بردارد و جلوگيري از اين اقدام را يكي از اولويت‌هاي اصلي بايدن مي‌داند. نويسنده اين مطلب در ادامه با اشاره به اينكه توافق هسته‌اي ميان ايران، امريكا، قدرت‌هاي اروپايي، روسيه و چين، برنامه هسته‌اي ايران را محدود كرد و در ازاي آن قرار بود تحريم‌هاي هسته‌اي عليه اين كشور برداشته شود، ادعاي بي‌پايه و اساس تلاش ايران براي دستيابي به سلاح اتمي را تكرار كرده و مي‌نويسد كه هدف دولت باراك اوباما اين بود كه از طريق ديپلماسي و نه با جنگ، جلوي دستيابي ايران به سلاح اتمي را بگيرد. اين ادعا در حالي مطرح شده كه رهبر ايران فتواي ممنوعيت توليد، ذخيره و استفاده از سلاح اتمي را داده است و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز در نتيجه نيافتن مستندات در اين باره پرونده ادعايي ابعاد احتمالا نظامي برنامه هسته‌اي ايران را مختومه اعلام كرد. اما دونالد ترامپ رييس‌جمهور امريكا اين كشور را در سال 2018 از برجام خارج كرد، تحريم‌هاي مالي عليه ايران را مجددا اعمال كرد و از كشورهاي اروپايي خواست تجارت خود با جمهوري اسلامي را متوقف كنند.همين مساله سبب شد چرخه چند ساله‌اي از تنش آغاز شود و در نتيجه آن، ذخاير اورانيوم غني شده ايران به 12 برابر مقدار مجاز در توافق هسته‌اي افزايش يافت و دو شخصيت برجسته ايراني ترور شدند. در ترور اول، امريكا سردار قاسم سليماني فرمانده سپاه قدس ايران و يكي از قدرتمندترين مردان اين كشور را به شهادت رساند. ايران وعده «انتقام سخت» داد، اما اين انتقام تاكنون بيشتر شامل حمله به نيروهاي امريكايي و تاسيسات اين كشور از سوي شبه‌نظاميان عراق بوده است.
ترور دوم جمعه اتفاق افتاد و محسن فخري‌زاده، مغز متفكر برنامه هسته‌اي ايران در خودروي خود در نزديكي تهران با استفاده از يك سلاح كنترل از راه دور به شهادت رسيد. هيچ كس رسما مسووليت اين حمله را بر عهده نگرفته است، اما اسراييل متهم است به اينكه حملات مشابهي را در گذشته عليه دانشمندان هسته‌اي ايران ترتيب داده است. حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران ترور را كار اسراييل دانست و تهديد كرد ايران قطعا شهادت دانشمند خود را در زمان مناسب تلافي مي‌كند.به نوشته «واكنس»، اگر ايران بخواهد ترور فخري‌زاده را با افزايش حملات به نيروهاي امريكايي در عراق يا تلاش براي ترور مقامات امريكايي يا اسراييلي تلافي كند، دولت بايدن با چالش بزرگي مواجه مي‌شود. داليا داسا كايه، كارشناس مسائل خاورميانه در راند كورپريشن، مي‌گويد قطعا اگر ايران بخواهد ترور فخري‌زاده را با كشتن يك امريكايي در آوردگاهي مثل عراق تلافي كند، اوضاع براي تيم بايدن بسيار پيچيده مي‌شود. بايدن چندين بار اعلام كرده در دوران رياست‌جمهوري او، تعهد امريكا در قبال اسراييل «ناگسستني» خواهد بود. اگر ايران بخواهد مستقيما يا حتي به شكل غيرمستقيم اسراييل را هدف قرار دهد، بايدن براي حمايت از تل‌آويو به شدت تحت فشار قرار مي‌گيرد. اين مسائل باعث مي‌شوند ايران و امريكا به جنگ نزديك‌تر و از حل و فصل ديپلماتيك مسائل دورتر شوند. الي گرانمايه، تحليلگر مسائل ايران در شوراي روابط خارجي اروپا مي‌گويد چنين واكنشي مي‌تواند شانس مذاكره با بايدن و لغو تحريم‌هاي امريكا را از بين ببرد. با اين حال، به گفته گرانمايه، ايران مي‌تواند از تهديد به حمله به عنوان يك ابزار استفاده كند. اگر ايران بتواند اقدام تلافي‌جويانه خود را به زمان ديگري موكول كند، در مذاكرات احتمالي با بايدن و اروپايي‌ها برگ برنده و ابزار چانه‌زني بيشتري در اختيار خواهد داشت. بنابراين كارهايي كه ايران در ماه‌هاي آتي انجام مي‌دهد يا از انجام آن خودداري مي‌كند تأثير زيادي بر برنامه‌هاي بايدن در حوزه سياست خارجي مي‌گذارد. اين مساله مصداق آن ضرب‌المثلي است كه مي‌گويد: به دشمن اجازه دهيم سرنوشتش را خود انتخاب كند.
بحران كره شمالي
بحران ديگري كه دولت بايدن بايد در ماه‌هاي نخست با آن روبرو شود، مساله موشك‌هاي قدرتمند كره شمالي است. در همان ماه‌هاي اول رياست‌جمهوري اوباما، كره شمالي موشكي با برد بلند و يك ابزار هسته‌اي را آزمايش كرد. در نخستين سال رياست‌جمهوري ترامپ نيز پيونگ يانگ نخستين موشك بالستيك قاره‌پيماي خود را پرتاب و قوي‌ترين بمب اتمي تاريخ خود را آزمايش كرد.برخي كارشناسان هشدار مي‌دهند ممكن است كيم جونگ اون، رهبر كره شمالي در نخستين ماه‌هاي رياست‌جمهوري بايدن نيز اقدام مشابهي را ترتيب دهد.
ويپين نارانگ، كارشناس برنامه هسته‌اي كره شمالي در دانشگاه ام‌آي‌تي مي‌گويد: كره شمالي يكي از چالش‌هايي است كه هيچ كس در حال حاضر نمي‌خواهد با آن روبرو شود، چرا كه هيچ راه‌حل ساده‌اي براي كم كردن سرعت رشد برنامه هسته‌اي اين كشور وجود ندارد. اما كيم خوب مي‌داند چطور خودش را به صدر فهرست اولويت‌هاي امريكا برساند. كيم راه‌هاي زيادي براي انجام اين كار دارد، اما يك راه از بقيه سريع‌تر جواب مي‌دهد؛ او مي‌تواند موشك‌هاي بالستيك قاره‌پيماي جديد خود را كه در رژه ماه اكتبر رونمايي كرد، براي اولين بار آزمايش كند. اين موشك‌ها نه تنها بزرگ‌ترين موشك‌هاي ديده شده در زرادخانه كره شمالي محسوب مي‌شوند، بلكه به گفته كارشناسان بزرگ‌ترين موشك‌هاي قابل حمل و پرتاب از روي كاميون در جهان هستند. در صورت وقوع جنگ، ارتش كره شمالي مي‌تواند اين موشك‌ها را از سايت‌هاي زيرزميني بيرون بياورد، آنها را روي زمين قرار دهد و به سمت امريكا شليك كند. آزمايشي كه اين پرتاب را شبيه‌سازي كند مي‌تواند يكي از تهديدآميزترين اقداماتي لقب گيرد كه پيونگ يانگ تاكنون انجام داده است. اين آزمايش تنش با امريكا را به شدت افزايش مي‌دهد. با اين حال هنوز اين موشك‌ها آزمايش نشده‌اند و ممكن است مشكلاتي داشته باشند كه كره شمالي بخواهد آنها را برطرف كند. به همين دليل است كه بسياري از كارشناسان پيش‌بيني مي‌كنند پيونگ يانگ احتمالا يكي از اين موشك‌ها را در اوايل سال 2021 آزمايش مي‌كند تا علاوه بر مشاهده عملكرد آن، پيامي را به بايدن بفرستد: كره شمالي يك قدرت هسته‌اي است و شما كاري از دست‌تان برنمي‌آيد.دولت بايدن مجبور است به اين اقدام تحريك‌آميز به نوعي پاسخ دهد. اليزابت ساندرز، كارشناس سياست خارجي امريكا در دانشگاه جورج‌تاون مي‌گويد اين پاسخ لزوما به معناي جنگ نيست و مي‌تواند شامل اعمال تحريم‌هاي بيشتر عليه كره شمالي، ازسرگيري مانورهاي نظامي مشترك با كره جنوبي، اعزام ناوهاي جنگي بيشتر به منطقه يا همه موارد فوق باشد. ارزيابي اينكه كدام واكنش بهتر از بقيه است، بخش عمده‌اي از وقت و انرژي بايدن را در ابتداي رياست‌جمهوري‌اش مي‌گيرد و زمان و انرژي لازم براي دستيابي به برخي اهداف سياسي بلندمدت را به او نمي‌دهد.
مساله روسيه
توافق «نيو استارت» كه مخفف «پيمان كاهش سلاح‌هاي استراتژيك» است، توافقي است كه روسيه و امريكا در سال 2011 براي كنترل تسليحات هسته‌اي خود امضا كردند. هدف از اين توافق كاهش ابعاد زرادخانه‌هاي هسته‌اي دو كشور است. امريكا و روسيه روي هم رفته 93 درصد از كل كلاهك‌هاي هسته‌اي روي زمين را در اختيار دارند. مشكل اينجاست كه اين توافق – به عنوان آخرين توافق باقي‌مانده در حوزه كنترل تسليحات ميان واشنگتن و مسكو – روز 5 فوريه 2021 منقضي مي‌شود و بايدن تنها 16 روز پس از تحليف وقت دارد آن را تمديد كند. بايدن قول داده توافق نيواستارت را تمديد كند و ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه نيز تمايل خود براي تمديد حداقل يك‌ساله آن را ابراز كرده است. بسياري از كارشناسان معتقدند بايدن و پوتين خيلي سريع، پيش از روز انقضا، توافق را تمديد مي‌كنند. اما بايدن وقت زيادي براي تمديد ندارد و اين مساله به مسكو اجازه مي‌دهد در همان ابتداي كار پيش از تمديد توافق، امتيازاتي را از دولت جديد امريكا بگيرد. كارشناسان مي‌گويند ممكن است كرملين از بايدن بخواهد تحريم‌هاي ترامپ عليه اين كشور را لغو كند يا اينكه بيانيه‌اي در ستايش حضور نظامي روسيه در منطقه قره‌باغ به منظور حفظ صلح ميان ارمنستان و جمهوري آذربايجان صادر كند. البته چنين درخواستي ممكن است توافق نيواستارت را بر هم بزند و چندين دهه تلاش براي كنترل تسليحات هسته‌اي در جهان بر باد برود.
كاهش حضور نظامي در افغانستان و مذاكرات صلح با طالبان
ترامپ قصد دارد تا 15 ژانويه 2021، پنج روز پيش از تحليف بايدن، تعداد نيروهاي امريكا در افغانستان را از 4500 نفر به 2500 نفر كاهش دهد. با اينكه اين تصميم بسيار عجولانه به نظر مي‌رسد، اما خيلي‌ها در هر دو حزب امريكا از پايان دادن به جنگ افغانستان استقبال مي‌كنند. با اين حال، كارشناسان مي‌گويند خارج كردن اين تعداد نيروها در چنين زمان اندكي مي‌تواند منافع امريكا در افغانستان را به خطر بيندازد. جيسون دمپسي، افسر سابق ارتش امريكا كه در عراق و افغانستان خدمت كرده، مي‌گويد اين اوج بي‌مسووليتي امريكا را نشان مي‌دهد. امريكا در توافقي كه اوايل سال جاري ميلادي با طالبان امضا كرد، متعهد شد در صورت پايبندي اين گروه شبه‌نظامي به صلح و حضور در مذاكره با دولت كابل، نيروهاي خود را تا ماه مه 2021 از افغانستان خارج كند. اما خروج زودهنگام نيروها در شرايطي اتفاق مي‌افتد كه گفت‌وگوهاي صلح به دليل افزايش حملات طالبان عليه نيروهاي امنيتي و مردم افغانستان در ماه‌هاي اخير خوب پيش نمي‌رود. دمپسي مي‌گويد خروج زودهنگام نيروهاي امريكا از افغانستان باعث مي‌شود جايگاه كابل در مذاكرات با طالبان تضعيف شده و اين گروه به انجام حملات بيشتر تشويق شود. اينكه اهرم فشار خود را به همين راحتي واگذار كنيد، احمقانه‌ترين كاري است كه مي‌توانيد انجام دهيد. حال بايد ديد بايدن در نخستين روزها و هفته‌هاي رياست‌جمهوري خود با برنامه ترامپ براي خروج نيروهاي امريكا از افغانستان چه خواهد كرد. اگر كاهش نيروهاي امريكايي در افغانستان باعث زياده‌خواهي طالبان در مذاكره با دولت شود يا اين گروه بخواهد مثل سال 1996 دولت را به زور تصاحب كند، آن وقت دولت بايدن مجبور مي‌شود جنگ در اين كشور را ادامه دهد و اين مساله ديگر وقتي براي پرداختن به ديگر مسائل باقي نمي‌گذارد.
توضيح اعتماد: انتشار اين مطلب در اعتماد به معناي تاييد محتواي آن نيست.