داستان ساختمان پلاسكو
مهرداد زواره محمدي
تقويم روزگار دوباره به سي‌ام دي ماه رسيد و ناگزير از مرور رخدادهاي اين ابرساختماني هستيم كه فراتر از جايگاه آن در شهرسازي تهران مدرن و اتفاقات دهه ۴۰ تا به امروز، حس تعلق و قدرشناسي ايرانيان را در پي جانفشاني آتش‌نشانان در سي‌ام دي ماه سال ۱۳۹۵ به همگان ثابت كرد. ساختمان پلاسكو ساختماني مهم و واجد ارزش بود، فارغ از سبك طراحي اين ساختمان و جسارت و هيبت ساختارشكنانه اين ساختمان در بافت تاريخي تهران در دهه 40 شمسي كه موافقان و مخالفان زيادي را به همراه دارد چيزي كه از نظر من اين ساختمان را بيتا و ارزشمند كرده است تاثير و جايگاه اين ساختمان در خاطرات و تغيير در نحوه زندگي و شيوه گذران اوقات فراغت نسلِ مهمي از شهروندان تهراني است. اين ساختمان در قلب تجارت و كار و فعاليت تهران قديم، تجربهاي جديد و خاص براي خريد، تفريح و خوش‌گذراني ساكنان شهر حدودا 2 ميليوني تهران دهه 40 بوده است كه با بهرهمندي از مزاياي خاص و ويژهاي مانند موقعيت مناسب (چهارراه استانبول)، ارتفاع بلند (بلندترين ساختمان تهران)، تكنولوژيك بودن (اولين مرتبه استفاده از آسانسور و نماي مدرن)، كاربريهاي متنوع (تجاري، تفريحي، خدماتي و رستوران) جلوهاي خاص و كم‌نظير به اين ساختمان ارايه كرده بود. با توجه به اتفاقاتي كه در حادثه آتشسوزي ساختمان پلاسكو افتاد و جانفشانيهاي عزيزان آتشنشاني و انعكاس شديد رسانهاي آن، احساس مسووليت عمومي مردم نسبت به داغداران اين حادثه و حس تعلق و دِين همه اهالي شهر تهران و ديگر شهرها به اين ساختمان را صدچندان كرد و اين موضوع «مقبوليت اجتماعي» ايده آينده پلاسكو را بر «مقبوليت فني» آن ارجح كرد. به عبارت ديگر، ساختمان جديد ضمن توجه به خاطرات اجتماعي گذشته خود، مسووليتي جديد در چارچوب كالبد و سيماي شهري با برنامه و ايده‌اي خاطره‌محور از ۳۰ دي ماه ۹۵ ايفا كند. از ديدگاه بنده موضوع برنامه و ايده بازتوليد پلاسكو به مراتب مهم‌تر و كليديتر از طراحي معماري آن بود. در صورت تعريف برنامهاي صحيح، كارا و داراي مقبوليت فني و اجتماعي، مطمئنا رسيدن به طرح معماري منطبق بر آن بسيار محتمل و تحققپذير مي‌بود اما بدون توليد برنامهاي موثر و دقيق، هر طرح معماري با بهترين پروسه طراحي و استفاده از ظرفيتهاي بهترين طراح، امكان موفقيت و كارايي پاييني را مي‌داشت. براي بازتوليد برنامه پلاسكو و طراحي معماري آن دو مسابقه برگزار شد. در مسابقه اول، مخاطب فقط معماران نبودند و از همه اقشار جامعه به‌دليل حس تعلق عمومي به موضوع براي مشاركت در ارايه ايده و روش مداخله در زمين دعوت شد و اين فرآيند كه بيشتر به نوعي فراخوان جذب ايده شبيه بود تا يك مسابقه معماري، سه هدف عمده داشت؛ اول مشاركت عمومي همه شهروندان براي همفكري در موضوع به منظور افزايش مقبوليت آينده ساختمان در شهر و ذهن مردم و دوم جلوگيري از سقف آرزوهاي تراكمي كارفرما در زمين و سوم تهيه برنامه مسابقه معماري پروژه براساس جمع‌بندي ايده‌هاي دريافت شده و تطبيق آن با ضوابط و مقررات طرح تفصيلي تهران و ساير ضوابط بالادست. چون تلقي عمومي اين بود كه افكار عمومي بيشتر از ساخت يك ساختمان، دنبال خاطره‌محور كردن زمين است و اين مي‌توانست از انحراف پروژه به سمت ساختمان‌سازي با تراكم‌هاي عجيب و غريب جلوگيري كند. اين فراخوان در فاصله مهر ماه تا دي ماه سال ۹۶ برگزار شد و از بين حدود هزار و 500 شخص يا گروه ثبت‌نام‌كننده در فراخوان، حدود ۳۵۰ ايده به دبيرخانه مسابقه ارسال شد. ارزيابي بنده از اين فراخوان، خيلي مثبت نبود زيرا اولا اكثريت قريب به اتفاق طرح‌هاي رسيده (حدود ۹۹درصد!) معمار و شهرساز بودند و از بقيه اقشار جامعه و ساير تخصص‌ها و شهروندان عادي، نظر و ايده‌اي دريافت نشد و همچنين چيزي كه مورد قضاوت داوران محترم اين فراخوان قرار گرفت ايده مداخله در زمين نبود و ايده‌هاي معمارانه و كانسپت‌هاي حجمي شركت‌كنندگان تجزيه و تحليل شد و براساس آن برندگان معرفي شدند. بنابراين اهدافي كه براي اين فراخوان در ابتدا مقرر شده بود به نتيجه كامل نرسيد و متاسفانه چيزي كه در نهايت به عنوان برنامه بارگذاري در زمين و پيش‌نياز مسابقه معماري در حد فاصل مهر ماه تا دي ماه سال ۹۷ اعلام عمومي شد كمترين حد از مقبوليت عمومي برنامه مداخله در زمين را داشت و در همان زمان هم مي‌شد پيش‌بيني كرد كه پلاسكوي نو در بهترين حالت ممكن است يك زيبايي‌شناسي فرمي و معماري داشته باشد و انحراف جدي از مطالبه عمومي در اين زمين و خاطره‌محور كردن پروژه داشته باشد. در نهايت مسابقه معماري پروژه در مهر ماه سال ۹۷ اعلان عمومي شد و در دي ماه همان سال نتايج داوري و ارزيابي طرح‌ها مشخص و برندگان مسابقه، معرفي شدند. يكي از مشكلات جدي مسابقات عمومي، عدم استقبال معماران مطرح و برتر در مسابقه است كه خوشبختانه به دليل اهميت موضوع پلاسكو، خيلي از معماران مشهور كشور در اين مسابقه شركت كردند اما پاشنه آشيل اين مسابقه، عدم انطباق برنامه ساختمان (تعداد طبقات، تراكم، سطح اشغال، نوع فضاها و كاربري‌ها) با مطالبه عمومي شهروندان بود و اين موضوع در حالت بسيار حداقلي با تقاضاهاي جامعه شهروندي و دغدغه‌مندان به موضوع همراه شد و انطباق حداكثري با خواسته و نياز مالكان محترم پلاسكوي پيشين و رسيدن به نقطه سر به سر اقتصادي در هزينه‌هاي ساخت و تحويل ساختمان به مالكان داشت. خوشبختانه طرح نهايي ساختمان پلاسكو، از فرآيند مسابقه معماري به نتيجه رسيد و مي‌تواند جزو معدود ساختمان‌هاي شاخص شهر باشد كه طرح آن از مسير يك مسابقه عمومي به دست آمده است كه اين موضوع يكي از دستاوردهاي اين پروژه است. اما اينكه اين طرح با توجه به تغيير و تحولات مديريتي در سازمان كارفرمايي، عدم توجه شايسته به مطالبات عمومي در برنامه طرح، دخالت‌هاي مختلف در جايگاه مشاور و طراح، تقاضاها و خواسته‌هاي مالكان، نظرات مختلف مراجع تصويب و نظاير آن چقدر توانسته باشد مقبوليت و مشروعيت عمومي داشته باشد آيندگان بايد پاسخ آن را بدهند!
معمار و معلم دانشگاه