محوطه باستاني شوش و ميمند جهاني شدند

روز گذشته در سي و نهمين نشست كميته ميراث جهاني يونسكو، محوطه باستاني شوش و منظر فرهنگي ميمند به عنوان هجدهمين و نوزدهمين اثر از ايران در فهرست آثار جهاني ثبت شد. اين دو اثر بعد از آثاري چون ميدان نقش‌جهان، چغازنبيل، تخت جمشيد، ارگ بم، بيستون، تخت سليمان، كاخ گلستان و شهر سوخته به فهرست ميراث جهاني اضافه شدند. محوطه باستاني شوش امسال به عنوان تنها اثر از ايران به يونسكو معرفي شد و روستاي تاريخي ميمند كه از سال 2013 به كميته ميراث جهاني پيشنهاد شده بود، در سي و نهمين نشست اين كميته در شهر بن آلمان، خارج از نوبت توانست با راي اعضاي كميته ميراث جهاني در فهرست جهاني ثبت شود.

شوش چرا مهم است؟

شوش (به گويش محلي «سوس») يكي از قديمي‌ترين سكونتگاه‌هاي جهان است. بعضي از كارشناسان اين شهر را هم طراز «پارتنون» در يونان مي‌دانند. اين شهر كه پايتخت پادشاهي عيلام و پايتخت سياسي هخامنشيان بود، و در دوره ساساني يكي از قطب‌هاي اقتصادي ايران محسوب مي‌شد و در كنار شوشتر و جندي شاپور داراي شهرت جهاني بود، امروزه هم اين شهرت جهاني را حفظ كرده است. در ميان موزه‌هاي مطرح جهان كمتر موزه‌اي وجود دارد كه يكي از آثار كشف شده در حفاري‌هاي شوش در آن نگهداري نشود. لوح و قانون حمورابي با قدمتي چهار هزار ساله، نقش برجسته‌ مشهور گارد جاويدان كاخ داريوش اول، شير بالدار از كاخ داريوش كه در موزه لوور نگهداري مي‌شوند از جمله آثار شوش است. همچنين نقش برجسته‌اي كه نبرد آشور بانيپال را عليه شوش به تصوير كشيده است و در موزه بريتانيا نگهداري مي‌شود از جمله آثار ارزشمند تاريخي ديگر اين مجموعه است. هر چند در دوره‌هاي پيشين مديريت ميراث فرهنگي آسيب‌هاي جدي به بافت و آثار موجود در اين شهر وارد آمده و عرصه آن محل ساخت و سازه‌هاي غيرمجاز قرار گرفت، اما با اين حال نام اين اثر در نشست اخير يونسكو توانست جاي خود را در فهرست جهاني تثبيت كند. مهدي رهبر از باستان شناساني است كه سال‌ها در محوطه باستاني شوش تحقيقات باستان‌شناسي انجام داده و مدتي به عنوان مدير پايگاه شوش در اين محوطه فعاليت كرده است. رهبر در گفت‌وگو با «اعتماد» در مورد ثبت جهاني اين شهر باستاني مي‌گويد: «به تمام كساني كه براي اين اتفاق تلاش كردند تبريك مي‌گويم. در حقيقت با اين اتفاق توجه‌ جهاني به يك شهر و اثر جلب مي‌شود كه در گذشته‌هاي دور به عنوان پايتخت تمدن‌هاي بزرگ دنيا شناخته مي‌شد. در اين شهر از حدود هزاره پنجم پيش از ميلاد آثار سكونت داريم و در حال حاضر هم اگر مي‌بينيم كه در اين شهر زندگي هست و به عنوان يك شهر قابل سكونت شناخته مي‌شود، به دليل پيشينه‌اي است كه دارد. در دوره قاجار وقتي كه فرانسوي‌ها كاوش‌هاي باستان‌شناسي را در اين منطقه آغاز كردند، اين شهر سكنه چنداني نداشت و مردم به شكل رهگذر براي زيارت حضرت دانيال مي‌آمدند، اما وقتي كاوش‌هاي باستان‌شناسي در اين منطقه شروع شد، از دزفول و مناطق بختياري و شهرهاي ديگر افرادي به عنوان كارگر در اين شهر ساكن شدند، كه اين سكونت باز هم اين شهر را به يك شهر مسكوني تبديل كرد. در دوره هخامنشي وقتي روساي حكومت آتن مغضوب مي‌شدند، به شوش پناهنده مي‌شدند، ما در اين شهر از دوره سلوكي و اشكاني و ساساني هم آثاري داريم كه نشان‌دهنده اهميت اين شهر در دوره‌هاي مختلف است.»او مي‌گويد: «شوش مجموعه‌اي است از اعتقادات سياسي، مذهبي و اجتماعي كه با سبقه‌اي كه دارد مي‌توانيم آن را به عنوان يكي از مراكز مهم دوران باستان معرفي كنيم.»

ميمند چرا مهم است؟

ميمند روستايي در غرب كرمان و شمال شرقي شهر بابك، با معماري شگفت‌انگيز و متفاوت است كه مي‌گويند سابقه‌اش 12 هزار ساله و معماري‌اش را در جهان به عنوان «دست كند» مي‌شناسند. در جهان روستاهايي با خصوصيات ميمند وجود دارند، كه يكي از آنها دهكده «كاپادوكيه» در تركيه است. اما هيچ يك از اين مناطق خصوصيت بارزي را كه در ميمند وجود دارد ندارند، اين روستا با وجود سابقه چندهزار ساله‌اش هنوز هم محل زندگي بومياني است كه حتي در گويش‌شان از لغات و اصطلاحات ساساني استفاده مي‌كنند. اين اثر به عنوان نوزدهمين اثر از ايران در فهرست آثار جهاني يونسكو ثبت شد.

تاج پور، معاون شهرستان‌هاي اداره ميراث فرهنگي كرمان در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد: «روستاي ميمند سومين اثر تاريخي استان كرمان است كه بعد از ارگ تاريخي و منظر فرهنگي شهر بم و باغ شاهزاده ماهان، در فهرست آثار جهاني ثبت شده است. طبق نتايج كاوش‌هاي صورت گرفته در اين منطقه، آثاري از دوره هخامنشي در اين روستا وجود دارد، البته اين احتمال مطرح است كه در دوران قبل از تاريخ هم در اين روستا زندگي وجود داشته. در اين روستا تعدادي كيچه (كوچه صخره‌اي) وجود دارد كه در هر كيچه تعدادي خانه هست.»او مي‌گويد: «در حال حاضر حدود
50 خانوار در اين روستا ساكن هستند، درآمد مردم آن از طريق فروش صنايع دستي محلي از جمله نمد و كلاه نمدي، تامين مي‌شود. سازمان ميراث فرهنگي در سال 79 پايگاهي را در اين روستا داير و شروع به ساماندهي اين روستا كرد. بسياري از بوميان اين روستا بعد از بازسازي‌هاي صورت گرفته توسط ميراث فرهنگي مجددا به روستا بازگشتند. در سال 2013 موضوع ثبت جهاني ميمند مطرح شد و پرونده آن براي ارايه در يونسكو آماده شد. اما كارشناسان يونسكو ايراداتي را مطرح كردند، از جمله برق‌كشي ميمند و همين طور درهاي فلزي كه براي خانه‌ها تعبيه شده بود. به همين دليل ميمند در نشست سي و هفتم (سال گذشته) نتوانست در فهرست جهاني ثبت شود. اما اين فرصت به ايران داده شد كه با رفع اين ايرادات اين اثر به صورت خارج از نوبت مجددا مورد بررسي قرار گيرد.»او از تلاش‌هاي محلي براي ثبت اين اثر مي‌گويد: «در دوسال گذشته با همت آقاي حسيني و آقاي طالبيان استاندار كرمان كه در حال حاضر براي شركت در نشست يونسكو در آلمان حضور دارند، و هزينه مبلغي حدود يك و نيم ميليارد تومان، ايرادات مورد نظر كارشناسان يونسكو برطرف شد و منظر فرهنگي ميمند توانست در فهرست جهاني ثبت شود. دستگاه‌هاي اجرايي استان، سازمان ميراث فرهنگي، فرمانداري شهر بابك و همين طور مردم ميمند در يك اجماع كلي توانستند نام اين اثر را به فهرست آثار جهاني اضافه كنند.»

اهميت ثبت آثار در فهرست آثار جهاني در اين است كه هر اثري كه در فهرست آثار جهاني ثبت مي‌شود، طبق كنوانسيون حفاظت از ميراث جهاني فرهنگي و طبيعي متعلق به تمام انسان‌هاي زمين است و دولت‌ها موظف به حفظ و نگهداري آن آثار هستند و حفاظت از آن پس از ثبت علاوه بر اينكه در حيطه حاكميت كشور مربوطه است، به عهده تمام كشورهاي عضو هم خواهد بود.

شوش كهن‌ترين پايتخت جهان است

سيد محمد بهشتي^٭

ثبت جهاني شوش و ميمند اتفاق بسيار خوبي بود كه در حوزه ميراث فرهنگي افتاد. چرا كه ما در اين نشست توانستيم دو اثر را ثبت كنيم. اهميت شوش يك اهميت جهاني است، شوش كهن‌ترين پايتخت جهان است، از دوره ايلامي اين شهر به عنوان پايتخت شناخته مي‌شد تا دوره ساساني. همچنين از جهت سابقه سكونت جزو نخستين شهرهاست، موهنجودارو و شهر سوخته و جيرفت و شوش از جمله كهن‌ترين شهرهاي جهان هستند. در اين شهر از دوران آغاز شهرسازي تا دوران اسلامي سابقه تداوم سكونت در مقياس شهر داريم. البته در قرون اخير اين سكونت تا حدودي افول كرد و بعد از شروع كاوش‌هاي باستان‌شناسي در شوش ما شاهد ادامه سكونت در اين شهر هستيم. تاخير حضور شوش در فهرست آثار تاريخي يونسكو به دليل مشكلات مديريتي بود، اگر نه در ارزش و اهميت اين شهر هيچ ترديدي وجود ندارد. روستاي تاريخي ميمند يك روستاي دست‌كند است كه در نشست اخير يونسكو منظر تاريخي، فرهنگي آن در فهرست آثار جهاني ثبت شد. ما در دنيا روستاها و اماكني داريم كه معماري دست‌كند دارند، ولي يا محل سكونت نيستند و زندگي در آنها جريان ندارد، يا در آنها دخل و تصرف صورت گرفته است. ميمند از نمونه‌هاي شاخصي است كه زندگي بوميان در آن جريان دارد و دخل و تصرفي در معماري آن صورت نگرفته است. ضمن اينكه در نشست كميته ميراث جهاني منظر فرهنگي تاريخي اين روستا را در فهرست جهاني ثبت كرده است. ميمند در نشست دو دوره قبل هم مطرح شده بود، اما ايراداتي كه كارشناسان يونسكو به پرونده گرفتند، باعث شد اين اثر در نشست سي و هفتم ثبت نشود، اما اين امتياز براي ايران محفوظ بود تا در اين دوره كه با رفع آن ايرادات راي به ثبت اين اثر در فهرست داده شد. ٭معاون پژوهشگاه ميراث فرهنگي كشور