آيا امريكا با ميانجيگري قطر براي شناسايي طالبان آماده مي‌شود؟
ملاقات مشكوك با هبت‌الله در قندهار
شهاب شهسواري
ساعاتي بعد از آنكه خبرگزاري رويترز در گزارشي اختصاصي از ديدار بي‌سابقه ميان نخست‌وزير قطر و ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر گروه شبه‌نظامي طالبان خبر داد، شبكه تلويزيوني الجزيره، وابسته به حكومت قطر با تاييد اين خبر تاكيد كرد كه در سفر اخير محمد بن عبدالرحمن آل ثاني، نخست‌وزير و وزير امورخارجه قطر به افغانستان ديداري ميان نخست‌وزير قطر و رهبر طالبان انجام شده است. به نوشته الجزيره اين ديدار در روز ۲۲ ارديبهشت (۱۲ مه) انجام شده است. يك منبع آگاه به رويترز گفته است كه اين ديدار «بسيار مثبت» بود و ملا هبت‌الله به شدت علاقه‌مند به استمرار گفت‌وگوها با جامعه بين‌المللي بوده است. اين نخستين‌بار است كه خبري از ديدار ملا هبت‌الله آخندزاده رهبر طالبان با يك مقام ارشد خارجي منتشر مي‌شود. آخندزاده، از زمان انتخابش به عنوان رهبر طالبان در سال ۲۰۱۶ تاكنون در انظار عمومي ظاهر نشده است و از زمان به قدرت رسيدن طالبان در افغانستان در سال ۲۰۲۱ تاكنون آخندزاده تنها دو سخنراني عمومي در محل اقامتش در قندهار انجام داده كه هيچ تصويري از آنها منتشر نشده است. به نوشته رويترز اين ديدارها با تاييد و هماهنگي دولت امريكا و با هدف حل و فصل مسائل مرتبط با رفع ممنوعيت تحصيل و كار زنان در افغانستان انجام شده است. در حالي كه كشورهاي همسايه افغانستان علاوه بر رعايت حقوق زنان و دختران، موضوع‌هايي مانند تشكيل حكومت فراگير در افغانستان و مبارزه با تروريسم و جلوگيري از تبديل شدن خاك اين كشور به عنوان محلي براي تهديد امنيتي عليه كشورهاي همسايه را به عنوان پيش‌شرط‌هاي شناسايي حكومت جديد در اين كشور مطرح كرده‌اند، به نظر مي‌رسد كه دولت ايالات متحده امريكا كه دو سال پيش پيمان صلحي با گروه شبه‌نظامي طالبان امضا كرد با چراغ سبز به مذاكرات اخير رهبران قطر با رهبر طالبان، به سرعت در حال زمينه‌سازي براي برقراري روابط جديد با اين گروه شبه‌نظامي است.
اين گزارش در حالي منتشر شده است كه پيش از اين ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي طالبان، انجام ديدار ميان نخست‌وزير قطر و رهبر طالبان را تكذيب كرده و مدعي شده بود كه اين ديدار با رييس‌الوزراي (نخست‌وزير)، وزير خارجه و برخي مقام‌هاي ديگر دولت خودخوانده طالبان در قندهار انجام شده است. مجاهد گفته بود: «آنها با محترم رييس‌الوزرا صحبت داشتند. محترم رييس‌الوزرا در اين وقت در قندهار به سر مي‌برند، به خاطر اينكه كمي مريض بودند. باز نخست‌وزير قطر هم گفتند كه همانجا ديدن‌شان مي‌رويم. ملاقات با رييس‌الوزرا، وزير صاحب خارجه و بعضي از مسوولان ديگر شد.» در زمان ديدار نخست‌وزير قطر، ملا محمدحسن آخند، نخست‌وزير دولت خودخوانده گروه شبه‌نظامي طالبان بود. اين مقام طالبان اواخر ارديبهشت ماه و چندي پس از سفر نخست‌وزير قطر به دليل بيماري از مقام خود كناره‌گيري كرد و فردي ديگر به نام مولوي عبدالكبير جانشين او شد. به نوشته رويترز، نخست‌وزير قطر، همان روز كه با نخست‌وزير وقت طالبان ديدار كرد با ملا هبت‌الله هم ديدار كرده است. در اين سفر رييس نهاد امنيت قطر هم نخست‌وزير اين كشور را همراهي كرده است.
پيش از اين وزارت خارجه قطر از سفر نخست‌وزير و وزير خارجه اين كشور به افغانستان خبر داده بود، اما ديدار او با رهبر طالبان را افشا نكرده بود. به گزارش خبرگزاري رسمي قطر ماجد بن محمد النصري، سخنگوي رسمي وزير خارجه قطر و مشاور نخست‌وزير پيش از اين بدون اشاره به سفر محمد بن عبدالرحمن آل ثاني به قندهار گفته بود كه سفر او به كابل «در راستاي نقش قطر در ارتباط با طرف‌هاي مختلف با هدف تسهيل روابط ميان حكومت سرپرستي [افغانستان] و جامعه بين‌المللي و با هدف رسيدن به امنيت و رونق براي مردم افغانستان» بود. الجزيره نوشته است كه هيچ متن رسمي در مورد محتواي گفت‌وگوهاي نخست‌وزير قطر و رهبر طالبان منتشر نشده است. با اين حال رويترز در گزارش خود به نقل از يك منبع آگاه از محتواي مباحث مطرح شده در اين ديدار نوشته كه بحث‌هاي مرتبط به پايان سياست‌هاي طالبان در منع آموزش زنان و ممانعت از كار كردن زنان افغان در دستور كار اين ديدار بوده است.
رويترز به نقل از منابع امريكايي نوشته است كه دولت ايالات متحده امريكا در جريان جزييات مباحث مطرح شده در اين ديدار قرار گرفته و در حال «هماهنگي در مورد همه مسائل» مرتبط با آن است. دولت قطر پيش از پايان اشغال افغانستان توسط امريكا به عنوان ميانجي گفت‌وگوها ميان ايالات متحده امريكا و طالبان عمل كرد و مجموعه گفت‌وگوهايي كه به امضاي پيمان صلح ميان طالبان و امريكا در دوران دونالد ترامپ و خروج امريكا از افغانستان در آغاز كار دولت جو بايدن منجر شد، به ميزباني قطر انجام شده بود. قطر در طول سال‌هايي كه طالبان به عنوان يك گروه شبه‌نظامي با امريكا مي‌جنگيد، تنها كشوري بود كه حاضر شده بود، اجازه بدهد طالبان سال ۲۰۱۳ يك دفتر رسمي در خاك اين كشور تاسيس كند و نهايتا مقام‌هاي همين دفتر، موسوم به دفتر سياسي امارت اسلامي افغانستان، افرادي بودند كه در مذاكره با دولت ايالات متحده امريكا توانستند زمينه‌هاي بازگشت گروه شبه نظامي طالبان را به قدرت در افغانستان ايجاد كنند و در توافق‌هاي محرمانه با دولت پيشين امريكا كه هرگز علني نشد، موافقت واشنگتن را براي پايان حضور امريكا در افغانستان و پايان حمايت از دولت پيشين اين كشور جلب كنند.
به نظر مي‌رسد كه مذاكرات اخير نخست‌وزير قطر با رهبر طالبان به درخواست و با حمايت دولت امريكا انجام شده است. رويترز نوشته است آن‌گونه كه از گفته‌هاي مقام‌هاي آگاه بر مي‌آيد دولت ايالات متحده امريكا به دليل بي‌نتيجه ماندن گفت‌وگوهاي سطح پايين، چراغ سبز نشان داده است كه گفت‌وگوها در سطح بالاتر انجام شود تا در خصوص موضوع منع فعاليت و تحصيل زنان در افغانستان با رهبر طالبان گفت‌وگو شود.
پيش از اين بارها گزارش‌هايي در مورد اختلاف‌نظر ميان جناح‌هاي مختلف گروه شبه‌نظامي طالبان در خصوص تحصيل و كار زنان در افغانستان تحت حاكميت اين گروه منتشر شده بود و به نظر مي‌رسد كه دولت امريكا با چراغ سبز به ديدار نخست‌وزير قطر با رهبر طالبان خواسته است تا به جاي گفت‌وگو با مقام‌هاي پايين‌رتبه‌تري كه در رقابت با يكديگر در مقابل اجراي خواسته‌هاي جامعه جهاني براي آزادي‌هاي بيشتر زنان و دختران در افغانستان سنگ‌اندازي مي‌كنند، مستقيما با رهبر اين گروه مساله را حل و فصل كند.
طالبان در حالي كه تا پيش از اين بارها وعده داده بود كه «با فراهم شدن زيرساخت‌ها» اجازه تحصيل به دختران در مقاطع تحصيلي بالاتر از ابتدايي و امكان حضور دختران و زنان در دانشگاه را فراهم كند، اما هرگز به اين وعده عمل نكرد. زمستان سال گذشته مقام‌هاي طالبان اعلام كردند كه زنان افغان و خارجي كه تا پيش از اين در دفاتر سازمان ملل متحد و ديگر نهادهاي بشردوستانه فعاليت مي‌كردند، ديگر حق كار كردن ندارند. اين موضوع باعث شد كه برخي نهادهاي حقوق بشري اعلام كنند كه بدون همكاري زنان امكان ادامه فعاليت‌هاي خود در خاك افغانستان نخواهند داشت و سازمان ملل هم به صورت غيررسمي تهديد كرد كه در صورت استمرار اين ممنوعيت مجبور به تعليق فعاليت‌هاي خود در خاك افغانستان خواهد شد.
ماه گذشته، دبيركل سازمان ملل متحد جلسه‌اي را با حضور نمايندگان ويژه كشورهاي مختلف در امور افغانستان در دوحه، پايتخت قطر برگزار كرد. يكي از دستور كارهاي اصلي اين نشست، موضوع منع فعاليت زنان در افغانستان بود. دبيركل سازمان ملل متحد در اين جلسه اعلام كرد كه سازمان ملل متحد قصد ندارد فعاليت‌هاي خود را در افغانستان متوقف كند، چراكه تعداد زيادي از شهروندان افغانستان براي ادامه حيات نيازمند كمك‌هاي بين‌المللي هستند كه از طريق سازمان ملل متحد به آنها مي‌رسد. به گفته سازمان ملل متحد دست‌كم سه‌چهارم از شهروندان افغانستان نيازمند كمك‌هاي بين‌المللي هستند و منابع سازمان ملل براي كمك به مردم افغانستان در حال پايان يافتن است. به نوشته رويترز، محمد بن عبدالرحمان، نخست‌وزير قطر در ديدار با ملا هبت‌الله، موضوع كمك‌هاي بشردوستانه بين‌المللي را با او در ميان گذاشته و همچنين در مورد «استمرار تلاش‌ها براي مبارزه با داعش» در افغانستان با او گفت‌وگو كرده است.