مهمانداران قطارهاي مسافربري وابسته به «رجا» براي مطالبات صنفي به سازمان بازرسي شكايت بردند
قطار اعتراض مهمانداران
گروه اجتماعي
جمعي از مهمانداران قطارهاي مسافربري زيرمجموعه شركت رجا، در اعتراض به پايمال شدن حقوق صنفي خود، با تشكيل كارزاري خطاب به رييس سازمان بازرسي كل كشور خواستار رسيدگي دستگاه قضايي به خواسته‌هاي‌شان شدند.
در متن اين كارزار كه 8 خرداد امسال و با عنوان «اعتراض به تبعيض و بي‌عدالتي در حق مهمانداران قطار شركت رجا» ايجاد شده و تا 7 تير ماه مهلت جمع‌آوري امضا دارد و تا ظهر ديروز هم بيش از 1400 نفر به اين كارزار ملحق شده‌اند، آمده است: «ما كاركنان قطار شركت حملونقل ريلي رجا به وضعيت موجود شكايت داريم. با توجه به اينكه شغل مهمانداري، سرمهماندار، آشپزي و خدمات سير با دوره‌هاي آموزشي و تخصصي مي‌باشد، ولي متاسفانه سال‌هاست كه شركت‌هاي پيمانكاري زيرمجموعه شركت رجا ليست كارگران ساده را به بيمه تامين اجتماعي ارسال مي‌نمايند و همچنين با توجه به اينكه طرح طبقه‌بندي مشاغل به تصويب هيات دولت رسيده و ابلاغ گرديده، هيچ اقدامي در شركت رجا صورت نگرفته و حداقل حقوق بعد از سال‌ها سابقه در سازمان به كاركنان پرداخت مي‌شود. ديگر توانايي يك زندگي معمولي را نداريم.»
همزمان با ايجاد اين كارزار، پويش ديگري هم با عنوان «درخواست احقاق حقوق عادلانه و امنيت شغلي و بررسي سختي كار مهماندار قطار» در فضاي مجازي شكل گرفته بود و امضاكنندگان، خطاب به رييس دفتر رهبري، رييس مجلس، رييس سازمان بازرسي كل كشور، مديرعامل شستا، مديرعامل سازمان تامين اجتماعي و وزير تعاون، مطالباتي از جمله پايان دادن به روند غيرقانوني عقد قراردادهاي سفيد امضا و برقراري امنيت شغلي براي 2500 مهماندار قطارهاي مسافربري تحت مسووليت پيمانكاران همكار با شركت رجا را مطرح كرده بودند اما اين پويش متوقف شد.
كارزاري كه مهمانداران قطارهاي مسافربري خطاب به رييس سازمان بازرسي كل كشور ايجاد كرده‌اند، دومين مطالبه‌گري اين قشر از كارگران از مسير قضايي است. مرداد 1400، صدها مهماندار با امضاي نامه‌اي خطاب به مسوولان سازمان بازرسي كل كشور، خواستار رسيدگي به مشكلات و مطالبات صنفي خود شدند. اين نامه حدود 14 ماه بعد از تعديل و بلاتكليفي شغلي بيش از 1000 مهمانداري كه به دنبال شيوع كرونا و اجراي دستورالعمل‌هاي ابلاغي ستاد ملي مبارزه با كرونا و كاهش سفرهاي ريلي، شغل خود را از دست دادند نوشته شد.
در متن اين نامه آمده بود: «اغلب پرسنل مشغول در شركت‌هاي پيمانكاري و راهبري كه تعداد آنها قريب به دوهزار نفر است، با سوابق كار بالاي 10، 15 و 20 سال، همچنان با قراردادهاي يك‌ماهه، دو ماهه و سه‌ماهه و بعضا سفيد امضا، كار مي‌كنند و امنيت شغلي خيلي پايين است و پرسنل، مدام از سوي كارفرمايان تهديد به بيكار شدن و اخراج مي‌شوند. بيمه اغلب پرسنل با سمت كارگر صفر و با حداقل حقوق پايه رد شده و هيچ‌گونه سمت در ليست‌هاي بيمه درج نمي‌شود در صورتي كه پرسنلي كه با قطارها اعزام مي‌شوند با سمت‌هايي از قبيل مهماندار، سرمهماندار، خدمات سير، آشپز، پذيرايي، مامور فني و مامور برق و رييس قطار و ... هستند. طرح طبقه‌بندي مشاغل در همه شركت‌هاي راهبري قطارهاي مسافربري اجرا نشده و به اغلب پرسنل، فقط پايه حقوق و حداقل حقوق كارگر ساده صفر را پرداخت مي‌كنند و به سوابق و مدارك، تحصيلات، تجارب، مهارت و سمت پرسنل هيچ‌گونه توجهي نشده و حتي هيچ‌گونه پايه سنواتي به پرسنل داده نمي‌شود. بعد از شيوع بيماري نفسگير كرونا كه تعدادي از همكاران، تعديل و بيكار شدند و حتي بعضي‌ها نتوانستند بيمه بيكاري هم بگيرند، شركت‌هاي پيمانكاري با شرايط همان قرارداد قبلي با حداقل نيرو همچنان ادامه مي‌دهند و استراحت اغلب نيروها كم شده و فشار كار هم زياد و مضاعف شده ولي درنهايت، دريافتي‌ها كمتر و استراحت هم از استاندارد كمتر شده است. به عنوان مثال، يكي از شركت‌ها، نيروها را بدون استراحت و به اجبار، به سير اعزام مي‌كند بدون اينكه در حق و حقوق آنها تغييري ايجاد كند. همچنين نيروها به مدت دوماه عيدي و سه سال سنوات و يك ماه حق بهره‌وري شروع به كار را طلبكار هستند....»
يك دهه اعتراض بعد از خصوصي‌سازي حملونقل ريلي
بررسي «اعتماد» بر اخبار اعتراضات صنفي مهمانداران قطارهاي مسافربري نشان مي‌دهد كه پس از تاسيس شركت قطارهاي مسافري رجا (آبان 1375) و واگذاري حملونقل مسافري به بخش خصوصي، از ابتداي دهه 1390 و پس از آنكه خدمات مهمانداري قطارهاي مسافربري به شركت‌هاي پيمانكاري سپرده شد (از اسفند 1388 و به دنبال تصويب آيين‌نامه تاسيس و فعاليت شركت‌هاي حملونقل ريلي در آبان سال ۱۳۸۹) اعتراضات صنفي اين قشر از كارگران كه تحت مسووليت پيمانكاران رده سوم (اركان ثالث) هستند هم رو به افزايش بوده و البته محور اصلي اعتراضات بيش از 2 هزار مهماندار قطارهاي مسافربري تحت تملك شركت رجا، بر معوقات مزدي و بيمه‌اي متمركز شده كه به نظر مي‌رسد بايد ريشه اين اعتراضات را در مدل عجيب برون‌سپاري حمل مسافر توسط كارفرماي اصلي (شركت رجا) به خرده‌پيمانكاران مرتبط دانست به اين معنا كه پيمانكاران اركان ثالث كه از طريق شركت در مناقصه‌ها و با قراردادهاي كوتاه‌مدت مشغول به همكاري با شركت رجا شده‌اند، چنان بابت تاخير يا توقف تسويه معادل ريالي تعهدات خود نگرانند كه از هرگونه اعتراض و مطالبه‌گري از پيمانكار مادر خودداري مي‌كنند و بنابراين، از آنجا كه با وجود فعاليت 4 شركت داراي ناوگان ملكي و با قراردادهاي مالكيت طولاني‌مدت، بيش از نيمي از ناوگان مسافري ريلي، همچنان متعلق به شركت رجاست، پيمانكاران طرف قرارداد با كارفرماي ثاني (شركت رجا) به جاي سهم‌خواهي، تا پايان قرارداد همكاري سكوت اختيار مي‌كند و به همين دليل، طي دهه اخير، اغلب مهمانداراني كه كارگر پيمانكاري شركت‌هاي حملونقل ريلي طرف قرارداد با شركت رجا هستند، همواره اعلام كرده‌اند كه با هر بار اعتراض صنفي براي دريافت مطالبات، به اخراج و تعديل و بيكاري تهديد شده‌اند چون اعتراضات اين قشر، خطر بالقوه قطع همكاري رجا با پيمانكار اركان ثالث محسوب مي‌شود.
تير 1395 خبري درباره معوقات 3 ماهه مزد مهمانداران خط ريلي گرگان به تهران منتشر شد. معترضان مي‌گفتند بهانه پيمانكار براي پرداخت نكردن حقوق كارگران، كمبود نقدينگي بوده و در جواب معترضان اعلام شده: «اگر نمي‌توانيد با اين شرايط كار كنيد، مي‌توانيد مجموعه را ترك كنيد.» حدود يك ماه بعد از انتشار اين خبر و مرداد همان سال، سيمين ميزاني؛ مديركل اعزام و خدمات راهبري شركت رجا، ادعاي پرداخت و به‌روزرساني دستمزد 1900 مهمانداري اين شركت را مطرح و اعلام كرد: «با وجود برون‌سپاري خدمات ريلي به پيمانكاران، شركت رجا سعي كرده با تسريع در پرداخت‌ها، معوقات مزدي كارگران پيمانكاري پرداخت شود. كادر فني قطارها دستمزد خرداد خود را دريافت كرده‌اند و به زودي مطالبات مزدي تيرماه آنها نيز پرداخت خواهد شد.»
فروردين 1397 صدها مهماندار كه نيروي پيمانكاري بيش از 5 شركت طرف قرارداد با شركت رجا بودند اعلام كردند كه معوقات مزدي 3 ماهه از بهمن 1396 دارند.
تير 1397 جمعي از مهمانداران و ماموران فني پشتيباني شركت رجا با برگزاري يك تجمع اعتراضي مقابل دفتر مديريت اين شركت، خواهان دريافت معوقات 4 ماهه مزدي خود شدند.
مرداد 1397 مهمانداران يكي از شركت‌هاي پيمانكاري در محور گرگان به زاهدان از معوقات 3ماهه مزد خبر دادند و بابت نحوه تمديد قراردادها اعتراض كردند.
تيرماه 1398 و به دنبال تعديل 6 نفر از مهمانداران به بهانه پايان قرارداد شغلي، تعدادي از مهمانداران قطار تهران به خرمشهر، در محوطه ايستگاه انديمشك در اعتراض به اخراج همكاران خود و همچنين معوقات مزدي تجمع كردند.
تير 1399 خبري درباره اخراج بيش از 340 مهماندار در 4 شركت پيمانكاري طرف قرارداد با شركت رجا منتشر شد.
خرداد 1400، تعدادي از مهمانداران خط ريلي بندرعباس به شيراز از تعويق 3 ماهه مطالبات مزدي و سنوات سال 1398 و حق بيمه خود خبر دادند و گفتند استدلال پيمانكار براي اين تعويق، كمبود نقدينگي بوده در حالي كه طبق ادعاي مسوولان شركت رجا، پرداخت صورت وضعيت‌هاي اين پيمانكار كاملا منظم و بدون تعويق بوده است.
اسفند 1400 مهمانداران در يك تجمع اعتراضي به دليل معوقات 4 ماهه حقوق، به مدت چند ساعت دست از كار كشيدند.
دي‌ماه 1401 تعدادي از مهمانداران كه نيروهاي پيمانكاري شركت‌هاي اركان ثالث و طرف قرارداد با رجا بودند، در اعتراضات صنفي خواستار اجراي طرح طبقه‌بندي مشاغل و همسان‌سازي حقوق و مزايا شدند.
بهمن 1401، تعدادي از مهمانداران قطار تهران به تبريز و لرستان به اهواز، در اعتراض به تعويق پرداخت مزاياي رفاهي و مناسبتي خود گفتند پيمانكار علت تعويق پرداخت‌ها را كمبود نقدينگي عنوان كرده است.
مرز قانونمندي و قانون‌شكني
م. ت يكي از مهمانداران شركت‌هاي حملونقل ريلي طرف قرارداد با رجا بود كه خرداد پارسال به دنبال اعتراضات صنفي اخراج شد. م. ت در گفت‌وگو با «اعتماد» در شرح اخراجش توسط مسوولان شركت رجا مي‌گويد: «اسفند 1400، بعد از اينكه پرداخت نشدن حقوق‌مان به 4 ماه رسيد، تجمع و تعطيلي چند ساعته برگزار كرديم. خرداد پارسال، شركت رجا قطارهاي مسير اهواز را به بهانه اينكه 30 سال از عمر اين قطارها گذشته و فرسوده شده، از خط خارج كرد. ما نسبت به اين اقدام شركت رجا معترض شديم و نامه‌اي به وزير راه وقت (مرحوم رستم قاسمي) نوشتيم و خواستار فعاليت مجدد اين خطوط شديم. به دنبال نامه‌نگاري مهمانداران با وزير راه، وزير دستور كتبي براي بازگشت اين قطارها داد. مسوولان شركت رجا هم بعد از دريافت اين دستور وزير، من و 14 نفر از مهمانداران را احضار و اعلام كردند كه ما اغتشاشگر هستيم و با اين اقدامات باعث برهم زدن نظم و اختلال در فعاليت قطارها شده‌ايم و ما را اخراج كردند در حالي كه تنها دليل ما براي اين كار، تامين معاش خانواده‌هاي‌مان بود.»
م. ت بعد از اخراج از شركت پيمانكاري طرف قرارداد با شركت رجا، به مدت سه ماه بيكار بود و سپس در يكي از 4 شركت حملونقل ريلي ملكي مشغول به كار شد. م. ت مي‌گويد اگرچه دريافتي مهمانداران شاغل در اين شركت‌ها كمتر از دريافتي همكاران‌شان در شركت‌هاي پيمانكاري زيرمجموعه رجاست اما قانونمندتر عمل مي‌كنند و امنيت شغلي مهمانداران بالاتر است.
«آخرين دريافتي من بابت حقوق خردادماه، با 14 سال سابقه كار و با دو حق اولاد، 8 ميليون و 100 هزار تومان بوده در حالي كه همكارم در شركت پيمانكاري طرف قرارداد با رجا، بابت 7 اعزام در مسير اهواز، 13 ميليون و 400 هزار تومان دريافت كرده است. حسن وضعيت ما اين است كه حقوق‌مان را سر وقت مي‌گيريم در حالي كه همكاران ما در شركت‌هاي پيمانكاري طرف قرارداد با رجا چند ماه معوقه دارند. ما كه كارگر شركت‌هاي ملكي هستيم، قراردادهايي با آغاز و پايان كار مشخص امضا مي‌كنيم در حالي كه در شركت‌هاي پيمانكاري طرف قرارداد با رجا، هنوز قراردادهاي سفيد امضا با اعتبار نامشخص جلوي همكاران‌مان مي‌گذارند و پيمانكار حق فسخ يكطرفه دارد علاوه بر اينكه در قرارداد سفيد امضا، كارفرما مي‌تواند به هر ميزان كه خواست و بدون هيچ‌گونه اعلام قبلي، اضافه‌كاري و نوبت‌كاري و شب‌كاري به كارگر خود تحميل كند.»
م. ت مطلع است كه شركت رجا بابت هر مهماندار به پيمانكاران طرف قراردادش كه در مناقصه‌هاي كوتاه‌مدت برنده شده‌اند، ماهانه 25 ميليون تومان مي‌پردازد و مي‌گويد كه ادعاي تمام پيمانكاران بابت بي‌پولي و كمبود نقدينگي براي پرداخت به موقع حقوق و مزاياي مهمانداران، بي‌مورد و غيرواقعي است.
م. ت مي‌گويد به دنبال تغييرات مديريتي در شركت رجا، هم پرونده طرح طبقه‌بندي مشاغل بسته شده و هم اطلاق سخت و زيان‌آوري به شغل مهمانداري قطار.
«سه سال قبل خطاب به سازمان تامين اجتماعي نامه نوشتيم و درخواست اعمال مزاياي سخت و زيان‌آوري داديم. يك ماه قبل، بازرسي از سازمان تامين اجتماعي به بازديد مهمانداران آمد و اعلام كرد كه سخت و زيان‌آوري فقط براي مهمانداران فعال در سالن‌هاي اول و آخر هر قطار اعمال خواهد شد.»