نگاهي به كنگره تاريخ‌دانان
صنعت و صنعتگران ايراني
چهارشنبه و پنجشنبه ۸ و ۹ شهريور ۱۴۰۲ شمشين كنگره تاريخ‌دانان ايران (صنعت و صنعتگران ايراني) در دانشگاه بين‌المللي قزوين برگزار شد. اين همايش ازسوي انجمن ايراني تاريخ با دبيري علمي و اجرايي اميرحسين حاتمي، عضو هيات علمي گروه تاريخ دانشگاه قزوين ۳۲ مقاله را با موضوع تاريخ صنعت در ايران در دوره‌هاي مختلف تاريخي بحث و بررسي كرد. ششمين كنگره تاريخ‌دانان از چند منظر اهميت داشت؛ بعد از اپيدمي كرونا اين كنگره نخستين گردهمايي استادان، پژوهشگران و دانشجويان تاريخ بود كه از اغلب گروه‌هاي تاريخ دانشگاه‌هاي تهران افرادي با ارايه مقاله شركت كرده و استادان صاحبنامي چون رضا شعباني، رسول خيرانديش، هاشم آقاجري، علي بيگدلي، كريم سليماني، نزهت احمدي، محبوبه شرفي، جان احمدي، حجت‌الاسلام الويري، جمشيد كيانفر، حسن حضرتي، حسين آباديان، رحيم روح‌بخش، عباس برومند اعلم، بهرنگ ذوالفقاري و... در آن حضور پيدا كردند و درباره رابطه تاريخ و صنعت ايران به بحث و گفت‌وگو پرداختند. نكته ديگري كه در اين كنگره از اهميت زيادي برخوردار بود تلاش‌هاي انجمن ايراني براي توجه پژوهشگران، محققان و دانشجويان به موضوع صنعت بود با طرح اين پرسش كه چرا تاريخ صنعت تاكنون به نگارش درنيامده است و چه قدم‌هايي براي ثبت تاريخ‌نگاري صنعت بايد برداشته شود؟ در اين ميان گروه تاريخ دانشگاه قزوين با كوشش اميرحسين حاتمي و جلب مشاركت سه موقوفه امين‌الرعايا، مولاورديخاني، شيخ‌الاسلامي و صنايع كشاورزي وكيل گيلاني و اتاق بازرگاني صنايع و معادن ايران توانست طي دو روز بعضي موضوعات صنعت در تاريخ ايران را باز كند و نكاتي را به پژوهشگران متذكر شود. موضوع كنگره از دو منظر درخور توجه بود؛ نخست به اين دليل كه محققان، پژوهشگران و دانشگاهيان تاريخ تاكنون ورود چندان پررنگي به اين موضوع نداشتند و ديگر اينكه در اين برهه از وضعيت كشور در حوزه صنعت مشكلات زيادي وجود دارد كه شرايط صنعت را چندان اميدواركننده نشان نمي‌دهد و از طرفي بسيار چهره‌هاي موسس يا فعال در حوزه صنعت در قيد حيات نيستند و خاطرات يا تاريخ شفاهي از آنها نيز برجاي نمانده است. كنگره با نقاط قوت و ضعفش برگزار شد و قدم‌هاي اوليه براي پژوهش در زمينه تاريخ صنعت گشوده شد. برگزاري كنگره در دانشگاه بين‌المللي امام خميني قزوين باعث شد كه چند مقاله هم به تاريخ صنعت در اين شهر اختصاص داده شود و دانشجويان صنعت قزوين را از منظر تاريخ رصد كنند و نكات خواندني از فعاليت صنعتگران و صنعت آن مطرح كنند. در پايان نيز نكودداشتي به ياد زنده‌يادان احسان اشراقي و ناصر تكميل همايون برگزار شد كه هر دو علاقه خاصي به زادگاه‌شان، قزوين داشتند و در پژوهش‌هاي تاريخي خود سهم خاصي را به قزوين اختصاص داده بودند.
ضرورت تاريخ صنعت
عليرضا مولايي تواني رييس هيات مديره انجمن ايراني تاريخ در مراسم افتتاحيه در اهميت پژوهش در تاريخ صنعت نكاتي را برشمرد و گفت: همه مي‌دانيم در يكصد و پنجاه ساله اخير واحد‌هاي صنعتي در ايران ظهور كردند و از بين رفتند و در همين دوره مجموعه‌اي از سياست‌هاي صنعتي در ايران انجام شد اما وقتي به اين مجموعه نگاه مي‌كنيم نه خاطرات و روايات اين صنعتگران دراختيار ماست نه تصوير روشني از اين تلاش ثبت شده است. اكنون بسياري از اسناد و مدارك آنها در دسترس ما نيست. تصور من اين است كه اگر در وضعيتي بوديم كه خاطرات و اسناد آنها بر جاي مي‌ماند و ما روايت روشني از تاريخ صنعت در دست داشتيم امروز وضعيت صنعت ما به اين شكل نبود. پرسشي كه مطرح است؛ چرا خاطرات و سرگذشت آنها در ميان نيست؟ ما در همايش‌هايي از اين دست مي‌كوشيم كه به تاريخ صنعت ايران بپردازيم. به نظرم اگر ما به عرصه تاريخ صنعتي ورود پيدا كنيم دانشجويان مي‌توانند در پايان‌نامه‌هاي خود سراغ موضوعاتي از اين دست بروند و موضوعات نويي را پژوهش كنند و در زمينه تاريخ صنعت ايران تحرك جدي را به وجود بياورند با پژوهش در تاريخ صنعت مي‌توانيم تجربه‌هاي گذشته را به دست بياوريم و با تكيه بر اين انباشته تجربه در زمينه صنعت حركت كرد. با گسترش تحقيقات تاريخ صنعت مي‌توان آگاهي‌هاي ايرانيان را از حوزه صنعت افزايش داد به‌ويژه كه در اين زمينه كاري انجام نشده و اين حوزه جاي بسيار براي كار پژوهشي دارد و با حضور در كارخانه‌ها مي‌توان مراكز اسنادي در واحد‌هاي صنعتي و رويكرد آنها را بر پايه اسناد و مدارك تنظيم كرد. از طرفي با ورود تحصيلكردگان تاريخ به واحد‌هاي صنعتي و ثبت تجربه آنها مي‌توان تاريخ يك تجربه صنعتي را براي آينده نگه داشت و دلايل موفقيت و شكست آنها را دريافت. با پژوهش تاريخي در واحد‌هاي صنعتي مي‌توان ميان علوم انساني و صنعت پيوند برقرار كرد. همچنين اين ثبت تجربه به ايجاد حس غرور ملي منجر مي‌شود كه بدانيم صنعتگران ايراني در چه شرايطي صنعت ايران را اداره كردند؟ پرسشي كه ابتدا مطرح شد؛ چرا تاريخ صنعت ايران تاكنون ثبت نشده است؟ به نظرم علاقه به تورق تاريخ در ميان مردم ما اندك است علي‌رغم اينكه كشور ما يك سرزمين كهن تاريخي است. يكي از دلايل ثبت نشدن تاريخ صنعت مي‌تواند پررنگي پرداختن به تاريخي سياسي است باشد كه در نتيجه اغلب كتاب‌هاي تاريخي به سرگذشت و وضعيت اهل قدرت و سياست اختصاص داشته است و كمتر به تاريخ اجتماعي و اقتصادي پرداختند. نكته ديگر بي‌اعتمادي كه ميان تاريخ‌نگاران و صنعتگران وجود دارد و كساني كه در اين زمينه پژوهش‌ها و تحقيقاتي انجام دادند بر اين باور هستند كه تحقيق در اين زمينه بسيار دشوار است، چون به دليل بي‌اعتمادي كه در اين ميان وجود دارد دسترسي به اسناد و مدارك و تجربيات صنعتگران دشوار است.