طرح روسي- سعودي براي سوريه
محمد ايراني
بايد بپذيريم كه در منطقه خاورميانه معادلات جديدي در حال رقم خوردن است كه بسيار متفاوت‌تر از تحولات گذشته است و روند به صورت قبلي نيست. محوريت مسائل ابعاد سياسي گسترده‌اي به خود اختصاص داده و بيشتر تحركات و رويدادها در قالب طرح‌ها، نشست‌ها و ديدارها انجام مي‌شود. ديدار اخير وزراي خارجه امريكا و روسيه در خصوص سوريه نيز يكي از شاخص‌ترين ديدارها بود. در اين ميان شكل جديد ورود عربستان به تحولات و موضوع مذاكرات در خصوص سوريه يك تحول نوين به حساب مي‌آيد. اگر در مذاكرات دوحه، دو طرف رايزني عربستان و امريكا بودند چندان ديدار تعجب‌برانگيزي نبود، اما حضور روسيه در اين ديدار به دليل اينكه در اردوگاه مقابل عربستان در موضوع سوريه قرار گرفته تامل‌برانگيز است. هر دو طرف قصد دارند تا طرح‌هاي خود را پيگيري كنند اما روسيه به دنبال راهكاري است كه طرح‌هاي خود را در منطقه فراگير‌تر دنبال كند و صاحب ابتكاري باشد كه مورد پذيرش كشورهاي عربي منطقه باشد و مي‌خواهند شرايط را با مذاكره سياسي جلو ببرند. از طرفي نيز عربستان نياز دارد پس از تحولات اخير منطقه و موضع‌گيري امريكايي‌ها در خصوص حمايت از پرونده هسته‌اي و بي‌توجهي به نظرات رياض در خصوص اين پرونده، نشان دهد كه مي‌خواهد به سمت قطب مقابل گرايش پيدا كند و اين موضوع مي‌تواند مورد بهره‌برداري عربستان قرار گيرد. عربستان توانسته است وزراي امور خارجه امريكا و روسيه را به دوحه بكشاند تا در حاشيه اجلاس وزراي امور خارجه شوراي همكاري خليج فارس ديدار كنند. عربستان قصد دارد تا اين دو قدرت جهاني عربستان را به عنوان تاثيرگذارترين كشور عربي در موضوع سوريه بدانند. امريكايي‌ها نيز تمايلي ندارند كه نقش عربستان را در منطقه و تحولات آن ناديده بگيرند و گلايه‌هاي عربستان را مي‌شنوند و فضارا تلطيف مي‌كنند. هر دوطرف روسي و امريكايي تلاش مي‌كنند تا عربستان را به سمت پيشبرد راهكار سياسي تشويق كنند و نقش جديدي را براي عربستان در اين پرونده ايجاد كنند. اين ديدار را مي‌توان پيش‌درآمدي براي اجلاس مسكو دانست كه با حضور مخالفان، نمايندگان دولت سوريه، روسيه و عربستان سعودي برگزار مي‌شود. اما روسيه قصد دارد تا نقش عربستان سعودي را در قالب مذاكرات آشتي ملي و با پيش‌شرط طرحي كه روسيه ارايه داده است، پيش ببرد. البته ترجيح عربستان اين است كه ايران نقش نداشته باشد ولي اين موضوع به اين معنا نيست كه امريكا نيز از موضوع سوريه كنار بكشد. امريكا تلاش مي‌كند با هم‌فكري و رايزني مشترك و ديدارهاي سياسي ميان طرفين درگير به راه‌حلي سياسي براي برون‌رفت از بحران سوريه برسد. روس‌ها نيز نظرشان اين است كه به راه‌حلي سياسي و منطقي دست يابند اما مي‌دانند كه بدون امريكا اين امر ميسر نيست، اگرچه سابقه همكاري روسيه و امريكا بر سر مساله سوريه به دوسال قبل باز مي‌گردد كه بحران خلع سلاح شيميايي سوريه را پشت سر گذاشتند و عربستان در آن دوران تصور كرد كه امريكايي‌ها آنها را بر سر مساله سوريه فروخته‌اند. در طرف مقابل نيز در اين موضوع سوري‌ها در شرايط فعلي به هيچ‌وجه در راستاي منافع خود نمي‌بينند كه ايران را كنار بگذارند. شايد در اين ميان سوال‌هايي به وجود آيد كه چرا در اين اجلاس‌ها در خصوص سوريه كه برگزار مي‌شود، نماينده دمشق حضور ندارد، اما با يك نگاه به اين شرايط شايد بتوان گفت براي گرفتن بهانه از اعراب براي رسيدن به راه‌حل سياسي، مصلحت سوريه اين است كه ايران حضور نداشته باشد. به طور كلي بايد گفت هر طرحي كه در سوريه پيش برود كه به نفع دولت بشار اسد باشد ايران از آن حمايت مي‌كند. دولت سوريه نيز با ايران هماهنگ است، هر چند بايد گفت كه يك طرف ماجرا روسيه است كه چندان قابل اعتماد نيست و احتمال اينكه به همراه عربستان، ايران را كنار بزنند نيز وجود دارد.
ورود جديد عربستان به پرونده مذاكرات سوريه را مي‌توان پس از سفر محمد بن سلمان نايب، وليعهد عربستان به روسيه و ديدار او با پوتين دانست. اگرچه جزييات زيادي از اين ديدارها به بيرون درز نكرده اما به نظر مي‌رسد روس‌ها به دنبال يك توافق كلي با عربستان بر سر موضوع سوريه هستند. روسيه با عربستان در بخش‌هايي از مساله سوريه به جمع‌بندي مشتركي رسيده كه مهم‌ترين آن مبارزه با تروريسم و داعش است كه دل‌مشغولي دو طرف به حساب مي‌آيد و به نظر مي‌رسد كه بناست ائتلافي جديد از روسيه، عربستان، تركيه و اردن با مشاركت دولت سوريه در خصوص مبارزه با تروريسم ايجاد شود. در صورت اجراي چنين طرحي اين براي نخستين‌بار است كه در تحولات چهار سال گذشته عربستان مي‌پذيرد كه در كنار بشار اسد وارد فرآيند سياسي شود.