«تاريخ فشرده جنگ» نوشته گوئين داير اثري نو درباره نقش جنگ بر سرنوشت بشر است
جنگ‌هايي براي هيچ
ليلا عبداللهي
دنياي عجيبي است؛ از پسِ ده هزار سال تاريخ بشر، جنگ نيز پابه‌پاي آدمي پيش آمده، ما تغيير نكرده‌ايم، اما جنگ چرا. از اجداد شكارچي و گردآورنده‌مان تا قدرت‌هاي هسته‌اي رقابتي امروز، هرگاه منابع مورد مناقشه قرار گرفته‌اند، ما به جنگ رفته‌ايم و همديگر را كشته‌ايم. چه بازي مسخره‌اي را هر بار به شكلي شروع و ادامه مي‌دهيم. گوئين داير در «تاريخ فشرده جنگ» (ترجمه سهند سلطاندوست، نشر مركز) تكامل برخوردهاي نظامي را دنبال مي‌كند و جنگ را از پيشاتاريخ تا اولين شهرهاي جهان و سپس به دوران هزار ساله «دوران كلاسيك» جنگ كه با ظهور سلاح گرم همه چيز تغيير كرد، بررسي مي‌كند.
گوئين داير تغيير از جنگ‌هاي محدود به جنگ‌هاي تمام‌عيار را بررسي مي‌كند و بر اثرات بمب‌هاي هسته‌اي هيروشيما تاكيد مي‌كند تا زماني كه جنگ سرد و حمله روسيه به اوكراين طولاني‌ترين دوران صلح ميان قدرت‌هاي بزرگ از زمان جنگ جهاني دوم را پايان داد. اكنون، همان‌طور كه تغييرات اقليمي رقابت بر سر منابع را تشديد مي‌كند، ابرقدرت‌ها زرادخانه‌هاي خود را با بمب‌هاي اتمي، پهپادها و سلاح‌هاي آينده‌نگر تخريب انبوه پر مي‌كنند. در تمام طول كتاب، داير به بررسي انسان‌شناسي، روانشناسي و ديگر زمينه‌هاي مرتبط مي‌پردازد تا عوامل محرك جنگ را كشف و «تاريخ فشرده جنگ» را به كتابي تبديل كند براي هر كسي كه بخواهد نقش جنگ در داستان انسان را درك كند و بداند چگونه مي‌توانيم از تعيين كردن آينده‌مان توسط جنگ جلوگيري كنيم.
مورخ برجسته مايكل هاوارد در مقاله كلاسيك خود در سال 1988 با عنوان «استفاده و سوءاستفاده از تاريخ نظامي»، سخنان حكيمانه‌اي در مورد آموزش اعضاي حرفه نظامي بيان كرده است. او به سربازان توصيه كرده بود كه تاريخ نظامي را در گستره، عمق و زمينه‌اش مطالعه كنند تا مطالعه جنگ‌هاي گذشته به آنها در آماده‌سازي براي جنگ‌هاي آينده كمك كند. حالا گوئين داير با كتاب كوچكش كه در نگاه اول به نظر مي‌رسد با توصيه‌هاي هاوارد مغايرت داشته باشد، وارد ميدان مي‌شود. آيا ممكن است كه حرفه‌اي‌هاي نظامي از كتابي كه نماي كلي‌اي از موضوع اصلي آنها يعني جنگ ارايه مي‌دهد، بهره‌مند شوند؟ پاسخ كوتاه اين است كه بله، بسيار مفيد است. گوئين داير نويسنده ماهري است كه شهرت زيادي دارد و آثار قبلي او مانند «جنگ‌هاي اقليمي» و ميني‌سريال‌هايي كه براساس كتاب «جنگ» او ساخته شده، تحسين‌هاي شايسته‌اي دريافت كرده است. عمق دانش و تجربه او به عنوان نويسنده در «تاريخ فشرده جنگ» به خوبي نمايان است و به خواننده يك حسابرسي معتبر اما قابل دسترسي از موضوع خود ارايه مي‌دهد. تحليل داير از آغاز جنگ شروع مي‌شود، همان‌طور كه اجداد دور ما آن را انجام مي‌دادند و تا چشم‌انداز جنگ‌هاي آينده در دنياي به سرعت در حال گرم‌شدن ادامه مي‌يابد. اين كتاب يك كتاب درمورد نبرد نيست، زيرا كتاب‌هاي بي‌شماري در اين زمينه وجود دارد، بلكه ارزش آن در اين است كه در مورد ايده‌هايي است كه جنگ را به راه مي‌اندازند و ماهيت هميشه درحال تغيير آن را شكل مي‌دهند. «تاريخ فشرده جنگ» به ده فصل تقسيم مي‌شود كه سه فصل به مسائل نظري مي‌پردازد، درحالي كه هفت فصل ديگر تاريخ جنگ را به ترتيب زماني بيان مي‌كنند. فصل‌هاي نظري به اين پرسش‌ها مي‌پردازند كه چرا انسان‌ها جنگ مي‌كنند، روش‌هايي كه براي جنگيدن استفاده مي‌كنيم و درنهايت اينكه چگونه مي‌توانيم جنگ را با روش‌هاي كمتر مخرب براي حل اختلافات جايگزين كنيم. اين فصول صفحات مهمي هستند؛ زيرا مفاهيم كليدي را به شيوه‌اي ساده و قابل جذب ارايه مي‌دهند كه هر جنگجويي بايد درك كند. آخرين فصل اين قسمت به‌ويژه مهم است، زيرا سلاح‌هاي مدرن و نوظهور آنقدر مخرب هستند كه به خطرانداختن استفاده از آنها مي‌تواند بقاي بشريت را نيز به خطر بيندازد. بديهي است كه فصل‌هاي تاريخي بسيار گسترده هستند. اولين فصل درباره جنگ در دوران كلاسيك است كه تقريبا ۳۰۰۰ سال جنگ را تنها در ۲۰ صفحه پوشش مي‌دهد. مدت زمان هر فصل به مرور زمان كوتاه‌تر مي‌شود تا به دوران مدرن نزديك‌تر شويم، اما پرداختن به بيست سال اخير جنگ‌ها در ۳۰ صفحه، نيازمند يك حركت سريع از نويسنده و خواننده است. شايد مهم‌ترين فصل، فصلي باشد كه به جنگ هسته‌اي پرداخته شده است. باتوجه به تنش‌ها در منطقه غربي اقيانوس آرام ميان چين و ايالات‌متحده، اين فصل يادآوري به موقعي است از آنچه در خطر است زماني كه قدرت‌هاي هسته‌اي با يكديگر اختلاف دارند. هر چند طول فصل‌ها متفاوت است، اما هر فصل پوشش مختصر و مفيدي از دوره خود ارايه مي‌دهد و به نيروهاي اصلي كه هر دوره را شكل داده‌اند، مي‌پردازد.
هر چند كه اين كتاب يك خوانش سريع است، اما به هيچ‌وجه خالي از فايده نيست. كساني كه به دنبال بهبود درك خود از جنگ هستند، نبايد از اين كتاب سرسري بگذرند؛ زيرا نويسنده توانسته است مهارت خود را به كار گيرد و اثري بنويسد كه هم مفيد است و هم آسان‌خوان. تركيب پنج هزار سال تاريخ جنگ در يك روايت خواندني و آگاهانه كه براي هر انساني در هر كشوري سودمند است، نيازمندِ مهارتِ نويسندگي، استدلال و عمق دانش است.
روزنامه‌نگار