حسين طالبي
عصر ديجيتال با شتابي بي‌سابقه در حال بازنويسي قوانين بازي در حوزه‌هاي مختلف است. از تجارت الكترونيك گرفته تا ارتباطات و حالا، عرصه حياتي بانكداري نيز در آستانه تحولي بنيادين قرارگرفته است. هوش مصنوعي و بلاكچين، دو فناوري نوظهور با پتانسيل‌هاي بي‌نظير خود در حال شكل‌دهي مجدد به آينده بانكداري در سراسر جهان هستند، اما اين تحولات در ايران با چالش‌هاي خود مواجه است. همه‌گيري اخير، سرعت تحولات ديجيتال را چندين برابر كرد و نشان داد كه بانكداري سنتي با ساختارهاي پيچيده و روش‌هاي قديمي نمي‌تواند پاسخگوي نيازهاي عصر حاضر باشد. در اين ميان، هوش مصنوعي با قابليت‌هاي تحليل داده، اتوماسيون فرآيندها و شخصي‌سازي خدمات و بلاكچين با قابليت‌هاي امنيتي و شفافيت، به عنوان دو نيروي محرك اصلي اين تحول نوين شناخته مي‌شوند. بانك‌هاي مدرن، هم در سطح بين‌المللي و هم در ايران، با سرمايه‌گذاري در اين دو فناوري، به دنبال ايجاد سيستم‌هاي بانكداري هوشمند، ايمن‌تر و كارآمدتر هستند. اما ايران با چالش‌هاي خاص خود در حوزه فناوري اطلاعات و محدوديت‌هاي تحريم، در اين مسير با موانع و فرصت‌هاي متفاوتي مواجه است. اين گزارش، به بررسي تاثير هوش مصنوعي و بلاكچين بر بانكداري در جهان و به خصوص در ايران مي‌پردازد و به چالش‌ها، فرصت‌ها و آينده احتمالي اين تحول در كشور مي‌نگرد. آيا بانك‌هاي ايراني مي‌توانند با اين دو فناوري نوين از رقابت جهاني عقب نمانند؟ چه استراتژي‌هايي براي ادغام اين فناوري‌ها در سيستم بانكي ايران مورد نياز است؟ و موانع و فرصت‌هاي بالقوه در اين زمينه چيست؟
بازارهای جدید
در دوره كنوني، نهادهاي مالي ديگر صرفا محل نگهداري پول نيستند؛ بلكه با بهره‌گيري از فناوري‌هاي پيشرفته، نقش مهمي در مديريت مالي، امنيت و ارايه خدمات به مشتريان دارند. هوش مصنوعي و فناوري بلاكچين، ابزارهاي مهمي براي تغيير روند ارايه خدمات، كاهش هزينه‌ها، افزايش امنيت و بهبود تجربه كاربران محسوب مي‌شوند. هوش مصنوعي با تحليل داده‌هاي بزرگ، امكان ارايه خدمات شخصي‌سازي شده، پيش‌بيني نيازهاي مشتريان، كشف تقلب و كاهش خطاهاي انساني را فراهم مي‌كند. بانك‌هاي جهاني از روبات‌هاي چت، سيستم‌هاي تحليل ريسك و الگوريتم‌هاي پيشرفته براي بهبود بهره‌وري و ارايه خدمات سريع‌تر بهره مي‌برند. فناوري بلاكچين، ساختاري توزيع شده و بدون نياز به واسطه، امنيت و شفافيت در معاملات را تضمين مي‌كند. كاربرد آن در حوزه‌هايي مانند پرداخت‌هاي بين‌المللي، توكن‌سازي دارايي‌ها و توسعه ارزهاي ديجيتال بانكي در حال گسترش است. موسسات مالي بزرگ در سراسر جهان، در حال ادغام اين فناوري در سيستم‌هاي خود براي بهره‌مندي از مزاياي آن هستند.
تحول در بانكداري ایران
بانكداري در ايران با مشكلات جدي روبه‌رو است كه مسير تحول را با موانع زيادي مواجه كرده است. محدوديت‌هاي تحميلي، ضعف در زيرساخت‌هاي فناوري، كمبود نيروي متخصص و نگراني‌هاي امنيتي از جمله چالش‌هاي اصلي محسوب مي‌شوند.
برخي از مهم‌ترين مشكلات عبارتند از:
محدوديت‌هاي ناشي از تحريم و دسترسي محدود به فناوري‌هاي روز دنيا كه استفاده موثر از هوش مصنوعي و فناوري بلاكچين را دشوار مي‌كند.
ضعف در سيستم‌هاي ديجيتال و نگهداري سيستم‌هاي قديمي كه مانع اجراي فناوري‌هاي نوين مي‌شود.
عدم برنامه‌ريزي منسجم و راهبرد ملي مشخص در حوزه فناوري‌هاي مالي كه سرمايه‌گذاري و توسعه فناوري را با مشكل مواجه مي‌سازد.
نگراني‌هاي امنيتي و حفظ اطلاعات كه نيازمند راهكارهاي فني و قانوني است تا اعتماد مشتريان حفظ و از حملات سايبري جلوگيري شود.
مبارزه با فساد، رانت و سوءاستفاده‌هاي اقتصادي كه براي اصلاح نظام بانكي نيازمند سياست‌هاي شفاف و نظارت قوي است.
مقايسه مختصر وضعيت ايران و كشورهاي پيشرفته در حوزه بانكداري نوين و فناوري‌هاي مرتبط نشان می‌دهد:
در حوزه بهره‌برداري از هوش مصنوعي: كشورهاي توسعه‌يافته در حال حاضر حدود ۸۰-۹۰ درصد بانك‌هاي بزرگ دنيا از AI بهره مي‌برند و در حال توسعه فناوري‌هاي پيشرفته مانند تحليل داده‌هاي بزرگ و يادگيري ماشين هستند.
در استفاده از بلاكچين: بازار جهاني در حال رشد است و پيش‌بيني مي‌شود كه در ۴ سال آينده، ارزش بازار بلاكچين به ۳۰۰ ميليارد دلار برسد، در حالي كه ايران هنوز در مرحله آزمايش و پروژه‌هاي محدود است.
در زيرساخت فناوري: كشورهاي پيشرفته، سيستم‌هاي بانكي خود را به سيستم‌هاي ابري و مدرن مجهز كرده‌اند، در حالي كه بسياري از بانك‌هاي ايراني هنوز در حال به‌روزرساني سيستم‌هاي قديمي هستند.
امنيت سايبري: با افزايش حملات سايبري، سرمايه‌گذاري در امنيت بانكي اهميت ويژه‌اي يافته است و كشورهاي توسعه‌يافته استانداردهاي جهاني را رعايت مي‌كنند، در حالي كه ايران نيازمند توسعه و تقويت زيرساخت‌هاي امنيت سايبري است. اين جدول نشان مي‌دهد كه فاصله ايران با روندهاي جهاني در حوزه فناوري‌هاي نوين بانكي چقدر است و ضرورت اقدام سريع و استراتژيك براي كاهش اين فاصله و بهره‌برداري موثر از فرصت‌ها را برجسته مي‌كند.
نگاهی به آینده ایران
در چشم‌انداز آينده، كشور بايد به صورت هدفمند و استراتژيك براي همگام‌سازي با روندهاي جهاني فناوري‌هاي مالي اقدام كند. عدم توجه به اين مسير ممكن است منجر به عقب‌ماندگي‌هاي اقتصادي و امنيتي شود، در حالي كه فاصله كنوني با كشورهاي پيشرفته قابل جبران است و فرصت مناسبي براي فعاليت در سطح منطقه و جهان فراهم مي‌آورد.
زيرساخت‌هاي فناوري اطلاعات
از مهم‌ترين گام‌ها، سرمايه‌گذاري در توسعه سيستم‌هاي فناوري است. بانك‌ها و نهادهاي مالي بايد سيستم‌هاي قديمي را با فناوري‌هاي نوين جايگزين كنند، شامل به‌روزرساني سرورها، شبكه‌هاي امن، زيرساخت‌هاي ابري و مديريت داده‌هاي بزرگ. تقويت امنيت سايبري با رعايت استانداردهاي بين‌المللي، اهميت بالايي دارد؛ چراكه تضمين امنيت اطلاعات و مقابله با حملات سايبري، پايه اعتماد عمومي و توسعه فعاليت‌هاي ديجيتال است. دولت و سازمان‌هاي نظارتي بايد بودجه و سياست‌هاي لازم را براي ايجاد بستر مناسب در اين حوزه اختصاص دهند.
سياستگذاري جامع
براي موفقيت در بهره‌گيري از فناوري‌هاي جديد، تدوين نقشه راه ملي ضروري است. اين برنامه بايد شامل قوانين حمايتي باشد كه توسعه و كاربرد فناوري‌هايي مانند بلاكچين و هوش مصنوعي را تسهيل و در عين حال، امنيت و اعتماد عمومي را تضمين كند. ايجاد نهادهاي نظارتي مستقل و كارآمد، نقش مهمي در مقابله با فساد و سوءاستفاده‌هاي مالي ايفا مي‌كند. همچنين مقررات همكاري با شركت‌هاي فناوري خارجي بايد در چارچوب ملاحظات امنيتي و اقتصادي تنظيم شود تا فرآيند انتقال فناوري تسهيل شود.
نيروي انساني متخصص
سرمايه‌گذاري در آموزش نيروهاي فني و توسعه مهارت‌هاي مرتبط با هوش مصنوعي، بلاكچين، امنيت سايبري و تحليل داده‌ها اهميت دارد. برگزاري دوره‌هاي تخصصي در دانشگاه‌ها و مراكز فني بايد در اولويت قرار گيرد. جذب كارشناسان خارجي و همكاري‌هاي بين‌المللي مي‌تواند روند انتقال فناوري را سرعت بخشد و دانش فني داخلي را ارتقا دهد. راه‌اندازي مراكز نوآوري و فين‌تك‌هاي داخلي مي‌تواند در توسعه محصولات و خدمات نوين نقش موثري ايفا كند.
انتقال فناوري
ايران بايداز فرصت‌هاي همكاري با بانك‌ها و شركت‌هاي فناوري خارجي بهره‌مند شود. اين همكاري‌ها مي‌تواند شامل پروژه‌هاي مشترك، انتقال دانش، آموزش نيروهاي داخلي و توسعه نرم‌افزارهاي تخصصي باشد. در اين مسير، رعايت ملاحظات امنيتي و تحريم‌ها ضروري است. امضاي تفاهمنامه‌هاي بين‌المللي و عضويت در شبكه‌هاي منطقه‌اي و جهاني، راهي براي انتقال فناوري، تجربيات موفق و دانش روز است.
تمركز بر امنيت
در كنار پيشرفت فناوري بايد بر تامين امنيت و جلب اعتماد مشتريان تمركز كرد. پياده‌سازي استانداردهاي بين‌المللي، آموزش كاربران در حوزه امنيت سايبري و توسعه سامانه‌هاي مقابله با حملات، از اولويت‌هاست. مبارزه با فساد، رانت و سوءاستفاده‌هاي مالي بايد به صورت جدي دنبال شود. شفاف‌سازي فرآيندهاي مالي، نظارت هوشمند بر تراكنش‌ها و ايجاد سازوكارهاي گزارش‌دهي، اعتماد عمومي را تقويت و از بروز بحران‌هاي مالي جلوگيري مي‌كند.
آزمايش‌هاي عملياتي
پيشرفت در فناوري‌هاي نوين نبايد در قالب پروژه‌هاي بزرگ و بدون ارزيابي اجرا شود. بهتر است ابتدا پروژه‌هاي آزمايشي كوچك و كنترل شده انجام بگيرد تا نتايج ارزيابي و اصلاح شوند. اين رويكرد، ريسك‌ها را كاهش مي‌دهد، نواقص را برطرف و زمينه را براي توسعه گسترده‌تر فراهم مي‌سازد. استفاده از آزمايش‌هاي عملياتي، اعتماد عمومي را تقويت كرده و فرآيند پياده‌سازي را بهبود مي‌بخشد.
جمع‌بندي و راهكار نهايي
آينده بانكداري در ايران وابسته به رويكردهاي استراتژيك و بلندمدت مبتني بر فناوري است. كشور بايد از فرصت‌هاي داخلي و خارجي بهره‌مند شود، زيرساخت‌هاي فناوري را توسعه دهد، قوانين مناسب وضع كند، نيروي انساني ماهر تربيت كند و امنيت سايبري را تضمين كند. تنها با اين اقدامات، مي‌توان از عقب‌ماندگي فاصله گرفت، در منطقه و جهان رقابت و اعتماد عمومي را تقويت كرد. مسير پيش‌رو چالش‌هايي دارد، اما با اراده ملي، برنامه‌ريزي و همكاري، ايران مي‌تواند در عرصه بانكداري ديجيتال و فناوري‌هاي مالي نقش مهمي ايفا كند. فرصت‌هاي فناوري نيازمند اقدام سريع و هوشمندانه است؛ در غير اين صورت، كشور در معرض از دست دادن فرصت‌ها و بي‌ثباتي اقتصادي قرار خواهد گرفت. در دنياي امروز، فناوري‌هايي مانند هوش مصنوعي و بلاكچين، موتورهاي تحول در بانكداري هستند. ايران بايد با برنامه‌ريزي بلندمدت، سرمايه‌گذاري و اصلاح ساختارهاي قانوني و امنيتي، مسير توسعه را هموار كند. بهره‌گيري از تجربيات جهاني و رويكرد استراتژيك، مانع عقب‌ماندگي و زمينه‌ساز حضور فعال در بازارهاي منطقه‌اي و جهاني است. در صورت غفلت، خطر كاهش اعتماد، از دست رفتن فرصت‌ها و انزواي مالي كشور وجود دارد. آينده بانكداري در ايران نيازمند تصميم‌هاي هوشمندانه، همت ملي و همكاري‌هاي بين‌دولتي است تا كشور به سمت توسعه پايدار و امنيت مالي حركت كند.
روزنامه‌نگار