ترامپ با جولاني ديدار و از مواضعش در برابر ايران عقب‌نشيني كرد
چرخش ديپلماسي در صحرا!
دونالد ترامپ در حالي در دومين روز سفرش به خاورميانه رياض را به مقصد دوحه ترك كرد كه پيش از آن طي اقدامي بي‌سابقه با احمد‌الشرع، رييس دولت موقت سوريه ديدار كرد. ملاقاتي كه گفته مي‌شود رجب طيب اردوغان به صورت آنلاين به آن پيوسته است. آقاي ترامپ طي اين ملاقات كم‌سابقه با رهبر موقت سوريه اعلام كرد كه واشنگتن در حال بررسي عادي‌سازي روابط با دمشق است. گفتني است رييس‌جمهور امريكا اين خبر را در روز چهارشنبه و طي نشستي با رهبران شوراي همكاري خليج فارس در رياض اعلام كرد و افزود: ايالات متحده تمام تحريم‌ها عليه سوريه را لغو خواهد كرد. همزمان كاخ سفيد طي بيانيه‌اي مدعي شد كه رييس‌جمهور امريكا از همتاي سوري خود خواسته كه به توافقات ادعايي موسوم به ابراهيم بپيوندد. حال نيز گروهي از ناظران بر اين باورند اعلام اين تصميم توسط ترامپ احتمالا مسير را براي تعهد بيشتر مالي كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس نسبت به دولت جديد سوريه هموار مي‌كند، اما پذيرش درخواست او براي پيوستن دمشق به توافقات ابراهيم بسيار دشوار خواهد بود. در همين راستا گروهي نيز بر اين باورند اين ديدار به واسطه فشارهاي كشورهاي عربي حاشيه خليج‌فارس ميان رهبران امريكا و سوريه صورت گرفته است. اين درحالي است كه دونالد ترامپ همزمان در رياض، لحن و ادبيات تند خود درباره مذاكرات با ايران را نيز تغيير داده و ضمن تكرار ادعاهاي پيشين در رابطه با برنامه هسته‌اي تهران اين‌بار مدعي شد اگر توافقي حاصل نشود صادرات نفت ايران را به صفر خواهد رساند. گفتني است پيش‌تر نيز دونالد ترامپ و اعضاي كابينه‌اش مدعي بودند در صورت عدم حصول توافق گزينه ادعايي نظامي همچنان روي ميز است. از اين رو به نظر مي‌رسد كه لابي اعراب توانسته ترامپ را قانع كند كه هرگونه رويارويي نه تنها براي واشنگتن هزينه‌زا خواهد بود، بلكه پيامدهاي آن مي‌تواند به شكلي منفي چشم‌انداز منطقه و اقتصاد كشورهاي آن را تحت تاثير قرار دهد. با اين همه به نظر مي‌رسد پادشاهي‌هاي خليج فارس طي اولين تور خاورميانه‌اي ترامپ ،خود را براي اعلام ده‌ها توافق اقتصادي با ايالات متحده آماده كرده‌اند؛ از فروش تسليحات گرفته تا قراردادهايي در حوزه هوش مصنوعي، انرژي و فضا. به ادعاي اين گروه رهبران اين كشورها مي‌خواهند اين توافق‌ها را به‌مثابه پيش‌پرداخت‌هايي براي رابطه‌اي عميق‌تر با دولت ترامپ جلوه دهند؛ رابطه‌اي مبتني بر پول و منافع اقتصادي و در راستاي جلب نظر رييس‌جمهوري كه بيش از هر چيز به ارقام اقتصادي اهميت مي‌دهد. از اين رو بسترسازي براي تحقق چنين قراردادهايي ضروري است.
معامله بزرگ
در همين راستا وال استريت ژورنال با انتشار گزارشي و به نقل از منابع مطلع امريكايي مدعي شد وزارت خارجه امريكا پيش از آغاز اين سفر با فروش جنگ‌افزارهاي پيشرفته از جمله موشك‌هاي هوا‌به‌هوا و تسليحات هدايت‌شونده دقيق به عربستان موافقت كرده است. همزمان وزارت خزانه‌داري نيز اعلام كرده در حال اصلاح سازوكارهايي است كه امكان سرمايه‌گذاري آسان‌تر شركاي متحد در بازار ايالات متحده را فراهم كند. درخواستي كه مدت‌هاست از سوي امارات متحده عربي پيگيري مي‌شود. از طرفي قطر نيز ممكن است به توافقي براي خريد جنگنده‌هاي اف-۱۵ دست يابد و امارات نيز به دنبال احياي قرارداد خريد اف-۳۵ خواهد رفت. همزمان وب‌سايت الجزيره با انتشار يادداشتي آورده است دونالد ترامپ طي اين سفر اعلام كرد: عربستان ۶۰۰ ميليارد دلار در ايالات متحده سرمايه‌گذاري خواهد كرد، از جمله از طريق مشاركت‌هاي فناوري و توافق فروش سلاح به ارزش ۱۴۲ ميليارد دلار. طبق اطلاعات مكتوبي كه روز سه‌شنبه توسط كاخ سفيد به اشتراك گذاشته شد، اين توافق شامل همكاري در زمينه‌هايي مانند انرژي و توسعه معدني است. از طرفي اين توافق جديد صرفا محدود به همكاري‌هاي امنيتي نيست و همزمان طرحي را براي سرمايه‌گذاري ۲۰ ميليارد دلاري عربستان سعودي در زيرساخت‌هاي انرژي و مراكز داده براي هوش مصنوعي در ايالات متحده ارايه مي‌دهد كه يك تزريق نقدي قابل توجه به صنايعي است كه ارتباط نزديكي با دولت ترامپ دارند. گفتني است هنوز جزييات زيادي در مورد اين توافق ارايه نشده است. به گزارش اين وب‌سايت و به نقل از منابع مطلع دولت ترامپ همواره تلاش مي‌كند تريليون‌ها دلار از اين كشورها جذب سرمايه‌گذاري كند. به گونه‌اي كه صراحتا اعلام كرد اميدوار است تنها از عربستان آن هم از محل فروش تسليحات و قراردادهاي تجاري، حدود يك تريليون دلار كسب كند. ايالات متحده همواره يكي از بزرگ‌ترين صادركننده‌هاي تسليحات در جهان بوده است و البته يكي از تامين‌كنندگان اصلي تسليحات به كشورهاي خليج‌فارس نيز به شمار مي‌رود.
مافياي پرزيدنت در صحرا
نشريه گاردين با اشاره به اهميت سفر خاورميانه‌اي ترامپ براي كسب و كار خانوادگي رييس‌جمهور امريكا نوشت: اگرچه ارزش واقعي سرمايه‌گذاري‌هاي عربستان سعودي و ديگر كشورهاي عربي خليج فارس در اقتصاد ايالات متحده همچنان مبهم است، اما توافقات آنها با كسب‌وكار خانوادگي ترامپ و شركاي خارجي‌اش بسيار ملموس‌تر است. به نظر مي‌رسد رييس‌جمهور امريكا در حال بازديد از سه كشوري است كه همگي داراي املاك با برند ترامپ يا پروژه‌هاي در حال ساخت املاك، هتل‌ها و استراحتگاه‌هاي گلف به ارزش ميلياردها دلار هستند. او طي اين سفر با رهبراني خارجي ملاقات كرد كه مي‌توانند تصميماتي بگيرند كه بر پروژه‌ها و روابط سازمان ترامپ با شركت‌هايي كه به دولت‌هاي عربي خليج فارس يا صندوق‌هاي ثروت ملي آنها مرتبط هستند، تاثير بگذارد. اين مساله البته ممكن است منجر به تضاد منافع مالي عظيمي براي ترامپ شود. پس از بازگشت دونالد ترامپ به كاخ سفيد، سازمان تجاري خانواده‌اش مجموعه‌اي از قراردادهاي پرسود را با حمايت مالي و سياسي دولت‌هاي خليج فارس امضا كرده است؛ قراردادهايي كه نه‌تنها منافع كلاني براي ترامپ به همراه دارند، بلكه نگراني‌هايي جدي درباره تعارض منافع و نقض قانون اساسي امريكا ايجاد كرده‌اند. در عربستان، سازمان خانوادگي ترامپ دو قرارداد برندينگ براي ساخت برج‌هاي لوكس در رياض و جده به ارزش صدها ميليون دلار امضا كرده است. اين پروژه‌ها توسط شركت«دار گلوبال» وابسته به توسعه‌دهنده بزرگ سعودي «دار آركان» اجرا مي‌شوند و ترامپ بدون سرمايه‌گذاري مستقيم، تنها از محل اعطاي نام تجاري ميليون‌ها دلار درآمد خواهد داشت. در قطر، سازمان ترامپ با مشاركت توسعه‌دهندگان دولتي، پروژه‌اي با نام «باشگاه بين‌المللي گلف» و ويلاهاي ترامپ را كليد زده كه ده‌ها ميليون دلار درآمد برندينگ به همراه خواهد داشت. مشاركت صندوق ثروت ملي قطر در اين پروژه و گزارش‌هايي درباره تمايل ترامپ براي دريافت يك جت لوكس از خانواده سلطنتي اين كشور، نگراني‌ها درباره نقض بند ممنوعيت دريافت منافع خارجي در قانون اساسي ايالات متحده را افزايش داده‌اند. در امارات نيز همكاري ترامپ با حسين سجواني ميلياردر اماراتي همچنان ادامه دارد. سازمان ترامپ پروژه‌اي ۸۰ طبقه‌اي و يك ميليارد دلاري را با مشاركت توسعه‌دهنده سعودي«دار گلوبال» در دوبي پيش مي‌برد.
غايب بزرگ؟
نشريه پوليتيكو اما با اشاره به عدم ورود دونالد ترامپ به تل‌آويو در اين تور خاورميانه‌اي آورده است هيچ برنامه‌اي در سفر رييس‌جمهور امريكا براي توقف در اسراييل وجود نداشت. در همين راستا استيون كوك، كارشناس خاورميانه در شوراي روابط خارجي به اين نشريه گفت: ترامپ به دنبال پيروزي‌هاي سريع و قراردادهاي چند ميليارد دلاري در زمينه نفت و تجارت است و سرمايه‌گذاري‌هايي كه مي‌تواند در داخل امريكا تبليغ كند. بنابراين مهم است كه درك كنيم رويكرد رييس‌جمهور به سياست خارجي به‌شدت تحت تاثير نسخه اقتصادي او از ديپلماسي است كه به كشورهاي ثروتمند خليج‌فارس و صندوق‌هاي ثروت عظيم آنها به عنوان منابعي براي سرمايه‌گذاري در ايالات متحده نگاه مي‌كند. اما اين موضوع براي نتانياهو چالش‌هايي را به دنبال خواهد داشت. پوليتيكو در ادامه نوشت: ترامپ اكنون بر پايه منافع اقتصادي و حمايت‌هاي مالي گسترده كشورهاي خليج‌فارس، سياستي عمل‌گرايانه را دنبال مي‌كند كه اولويت آن پايان دادن به جنگ در غزه و باز كردن مسير توافق‌هاي منطقه‌اي است. رهبران سعودي، اماراتي و قطري خواهان آتش‌بس، احياي روند دو دولتي ميان اسراييل و فلسطيني‌ها و همچنين كاهش تنش با ايران هستند. وليعهد سعودي صراحتا اعلام كرده كه عادي‌سازي روابط با اسراييل بدون گام جدي در جهت تشكيل دولت فلسطيني ممكن نيست. از سوي ديگر، كشورهاي خليج فارس كه از خسارات و ناپايداري جنگ‌ها خسته‌اند، اكنون به توافقي با ايران متمايل هستند. در اين چارچوب، سعودي‌ها از توافق ترامپ با حوثي‌ها استقبال كردند؛ توافقي كه شامل توقف درگيري‌ها در ازاي توقف حملات به كشتي‌هاي امريكايي بود. اين توافق، بدون هماهنگي با اسراييل، پس از اصابت موشك حوثي‌ها در نزديكي فرودگاه بن گوريون اعلام شد و نتانياهو را غافلگير كرد. نتانياهو كه همچنان تلاش دارد جنگ در غزه را براي اهداف سياسي داخلي ادامه دهد، در مواجهه با تغيير مواضع دولت ترامپ، از جمله اظهارات ضدجنگ جي دي ونس، معاون رييس‌جمهور و حتي انتقاد غيرمنتظره استيو ويتكاف، نماينده ويژه ترامپ، به حاشيه رانده شده است. ترامپ كه زماني بي‌قيدانه حامي نتانياهو بود، اكنون به‌وضوح خواستار آتش‌بس شده و حاضر نيست منافع اقتصادي‌اش در خليج فارس را فداي جاه‌طلبي‌هاي تل‌آويو كند.