گروه اقتصادي
صبح ۲۴ ارديبهشت ماه سال جاري، صاحبان صنايع بزرگي چون سيمان و فولاد با پيامك قطعي برق مواجه شدند. پيامكي كوتاه كه خواب همه صنايع سيمان را از همان زمان رقم زد. به دنبال اين اتفاق انجمن صنعت سيمان از دولت درخواست كرد برق صنايع را به آنها برگرداند. بعد از حدود 6 روز وزارت صمت و وزارت نيرو با توقف خاموشي صنايع سيماني موافقت كردند. البته هنوز طبق اظهارنظر برخي فعالان صنعت سيمان برق آنها تامين نشده و آنها كماكان خاموش هستند.
نكته قابل تامل اينجاست كه در اين مدت صنعت فقط با قطعي برق مواجه نشده است؛ از نيمه دوم فروردين برق آنها كامل تامين نمي‌شد . قطعي گاز هم از ابتداي ارديبهشت همراه آنها بود. روندي كه صاحبان صنعت سيمان را با چالش جدي مواجه كرده است. از نگاه برخي تحليلگران صنعت سيمان اين شرايط مي‌تواند صادرات 13 ميليون‌تني سيمان به كشورهاي هدف از جمله كشورهاي عضو اوراسيا و هند را تحت شعاع قرار دهد.
توقف برق و گاز سيماني‌ها
هنوز تابستان آغاز نشده، صنعت سيمان ايران با محدوديت‌هاي شديد در تأمين انرژي مواجه شده است. طبق گزارش‌هاي صنايع در سال ۱۴۰۴ برخلاف انتظار محدوديت‌هاي انرژي از همان ابتداي سال آغاز شد. از نيمه فروردين قطعي برق در برخي مناطق شروع شد و از اول ارديبهشت نيز گاز صنايع در چند استان قطع شد. هم‌اكنون كارخانه‌ها در پنج استان به‌طور كامل گاز ندارند و با سوخت مازوت فعاليت مي‌كنند.
با اين حال صبح روز چهارشنبه هفته گذشته به‌صورت ناگهاني برق تمام كارخانه‌هاي سيمان در كشور قطع شد. اين تصميم بدون اطلاع قبلي بود و تمام واحدهاي توليدي ساعت ۸ صبح مجبور به توقف كامل فعاليت شدند. اين اتفاق در شرايطي رخ داد كه صنعت سيمان در ارديبهشت‌ماه به اوج تقاضاي خود مي‌رسد. در اين ماه ساخت‌وساز در سراسر كشور به‌شدت فعال است؛ حتي در جنوب كشور كه در تابستان به‌دليل گرماي شديد فعاليت كاهش مي‌يابد ارديبهشت‌ماه فرصت مناسبي براي كار است. به همين دليل اين قطعي ناگهاني موجب شوك در بازار شد و بلافاصله التهاب قيمتي ايجاد كرد.
دو سوم برق سيماني‌ها تامين نشد
انجمن صنعت سيمان پس از توقف توليد با وزارت صنعت معدن و تجارت وارد مذاكره شد. 30 ارديبهشت دبير انجمن صنعت سيمان اعلام مي‌كند كه با توافق انجمن با وزارت صمت و وزارت نيرو، برق صنعت سيمان تامين مي‌شود.
الونديان به اعتماد در اين باره مي‌گويد: ما از دولتي‌ها درخواست كرديم كه محدوديت‌هاي برق براي كارخانه‌هاي سيمان برداشته شود يا دست‌كم مديريت‌شده باشد تا صنعت از فعاليت نايستد. اين پيگيري‌ها در نهايت به توافقي ميان وزارت صمت و وزارت نيرو انجاميد تا برق مورد نياز صنايع سيمان با سهميه مشخصي تأمين شود.
در حال حاضر وزارت نيرو تأمين حدود ۶۵۰ مگاوات برق براي كارخانه‌هاي سيمان را پذيرفته يعني يك‌سوم نياز صنعت قرار است تامين شود. البته بخش زيادي از اين برق در ساعات نيمه‌شب تا صبح اختصاص داده شده تا تأثير كمتري بر شبكه سراسري داشته باشد.
طبق اعلام انجمن سيمان، نياز كامل برق صنعت سيمان ۱۸۰۰ مگاوات است. چون ظرفيت كامل نصب‌شده ۹۰ ميليون تن است. البته برخي تحليلگران صنعت مي‌گويند اگر اين برق 650 مگاواتي به صورت پايدار تامين شود. و يك‌باره دوباره برق را قطع نكنند؛ مي‌توان بخشي از توليد را احيا كرد. مي‌توان بازار را كنترل كرد و جلوي التهاب بيشتر را گرفت. آنها اما هشدار مي‌دهند كه اگر اين روند ناپايدار باشد برنامه‌ريزی صنعت دچار مشكل خواهد شد. دبير انجمن صنعت سيمان در تاييد اين موضوع اعلام مي‌كند كه اگر برنامه تامين برق پايدار نباشد، برنامه‌ريزي توليد و صادرات دچار مشكل خواهد شد. الونديان تأكيد مي‌كند اميدواريم توافق وزارت نيرو و صمت پايدار بماند و دوباره با تصميمات ناگهاني مواجه نشويم.
حميد فرماني، رييس سابق انجمن صنعت سيمان در گفت‌وگو با «اعتماد» در مورد بازگشت برق صنعت مي‌گويد: اگرچه در مذاكره اخير انجمن سيمان با وزارت صمت و وزارت نيرو، قول داده شده كه برق صنعت سيمان تامين شود ولي هنوز اين اتفاق نيفتاده است.
طبق اظهارات فرماني، بر اساس توافق صورت‌گرفته، قرار است ۶۵۰ مگاوات برق به صنعت سيمان اختصاص داده شود. او توضيح مي‌دهد: اگر اين ميزان برق واقعا تخصيص يابد و آن هم به‌صورت كامل، بدون محدوديت زماني، يعني نه‌فقط در شب بلكه در طول شبانه‌روز، مي‌توان تابستان را مديريت كرد. اما اين رقم تنها حدود يك‌سوم برق مورد نياز كل صنعت سيمان است. در واقع، صنعت براي تداوم پايدار توليد به حدود ۱۸۵۰ مگاوات برق نياز دارد و اين بدان معناست كه روزهاي سختي در پيش است. اما مي‌توانيم بازار را تامين و التهاب قيمت را كاهش دهيم.
سوء مديريت فاحش
در سال‌هاي اخير ناترازي به شكل محسوسي به صنايع تحميل مي‌شود. اما در برخي سال‌ها اين ناترازي كمتر به چشم مي‌خورد. فرماني با اشاره به روند سال‌هاي گذشته مي‌افزايد: در سال‌هاي قبل معمولا از فروردين تا نيمه خرداد، برق بدون محدوديت در اختيار كارخانه‌ها قرار مي‌گرفت. شركت‌هاي سيماني هم از اين بازه زماني استفاده مي‌كردند تا ظرفيت توليد كلينكر خود را كامل پر كنند و با ايجاد ذخاير كلينكر، براي ماه‌هاي گرم تابستان آماده شوند؛ ماه‌هايي كه معمولا با قطع برق يا اعمال محدوديت‌هاي جدي همراه بوده است، از ذخاير كلينكر استفاده مي‌كردند.
او ادامه مي‌دهد: اما امسال متأسفانه از نيمه دوم فروردين محدوديت‌هاي شديد برق آغاز شد. به همين دليل، فرصت دپو كردن و ذخيره‌سازي كلينكر از دست رفت. الان ذخاير كلينكر بسياري از كارخانه‌ها كافي نيست.
فرماني در بخشي ديگر از اظهاراتش مي‌گويد: از دو سال قبل ما با اوج گرفتن ناترازي مواجه شديم. اما آقاي محرابيان در سال‌هاي 1402 و 1403 با انجمن نشست‌هاي تخصصي داشت و نظرات آنها را دريافت كرد و براساس آن هم خاموشي‌ها مديريت شده‌تر بود و براساس همان مديريت ما التهابي در آن دوره نداشتيم. دولت در آن مقطع به ما 10 درصد برق اضافه داد و ما در مقابل با 14درصد رشد توليد كرديم.
او تاكيد مي‌كند: امروز آنچه منجر به بهم ريختگي بازار شده؛ سوء‌مديريت؛ مديريت پشت درهاي بسته است. لازم است مسوولان پيش از ورود به روزهاي بحراني تابستان، درباره نحوه تخصيص برق با صنعت مشورت مي‌كردند تا به پايداري توليد در صنعت سيمان برسيم.
اوج‌گيري سيمان در بازار
قطع توليد در هفته گذشته بلافاصله اثر خود را در بازار نشان داد. ظرف يك هفته اخير قيمت سيمان در بازار خرده فروشي داخل تا 400 هزار تومان براي هر كيسه معامله شد. رشدي كه به گفته فعالان صنعت بسيار نامتعارف بود.
طبق نظر فعالان صنعت، ميانگين قيمت واقعي براي مصرف‌كننده نبايد از ۲۰۰ هزار تومان عبور كند. چون در بورس كالا نيز ميانگين قيمت هر تن سيمان حدود ۲ ميليون تومان است . البته هزينه حمل ماليات و سود واسطه‌ها باعث تفاوت قيمتي در مناطق مختلف مي‌شود.
رييس سابق انجمن سيمان درباره جزييات افزايش قيمت مي‌گويد: در برخي مناطق، قيمت سيمان به‌شدت افزايش يافته و در بعضي مناطق تا 2 يا 2.5 برابر رشد كرد. قيمت هر پاكت سيمان در برخي نقاط كشور به صورت خرده فروشي به بيش از ۴۰۰ هزار تومان رسيده است، در حالي كه اين قيمت‌ها هيچ تناسبي با قيمت فروش كارخانه‌ها ندارد.
فرماني تأكيد مي‌كند: كارخانه‌هاي سيمان در بورس كالا محصول خود را عرضه مي‌كنند و قيمت فروش آنها شفاف است. اين كارخانه‌ها امكان تخلف ندارند، چون معاملات‌شان كاملا تحت نظارت است. اما مشكل آنجاست كه دولت و نهادهاي نظارتي تنها بر روند فروش كارخانه‌ها نظارت دارند و بعد از خروج سيمان از كارخانه، بازار به حال خود رها مي‌شود. بنابراين سود افزايش قيمت‌ها در بازار آزاد نصيب توليدكننده نمي‌شود، بلكه به جيب واسطه‌ها و دلالان مي‌رود.
او با تشريح فرمول منطقي قيمت سيمان مي‌گويد: قيمت واقعي سيمان در بازار بايد برابر باشد با نرخ فروش در بورس كالا، به‌علاوه هزينه‌هاي قانوني نظير حمل‌ونقل و ماليات بر ارزش افزوده، و در نهايت، سود متعارف عامل فروش كه معمولا بين ۵ تا ۸ درصد است. در برخي موارد حتي تا ۱۰ درصد هم كشيده مي‌شود، اما بيشتر از اين رقم منطقي نيست. بنابراين اگر قيمت سيمان در خرده‌فروشي از ۲۵۰ هزار تومان فراتر رفت، نشان‌دهنده دلالي و واسطه‌گري است، نه افزايش واقعي قيمت كارخانه.
رييس سابق انجمن صنعت سيمان تاكيد مي‌كند: بازار سيمان كاملا منطقه‌محور است. در برخي مناطق كشور، كارخانه‌هاي سيمان به‌طور كامل متوقف شده‌اند و هيچ توليدي ندارند. در اين شرايط، واسطه‌ها از سيماني كه در انبارهاي خود ذخيره كرده‌اند سوءاستفاده مي‌كنند و قيمت‌ها را چند برابر بالا مي‌برند. اما در برخي مناطق ديگر، به‌دليل نبود تقاضا يا پروژه‌هاي عمراني، سيمان مازاد توليد مي‌شود و حتي به خارج از استان منتقل مي‌شود. بنابراين شرايط بازار در استان به استان تفاوت دارد. الونديان در باره وضعيت قيمت در بازار مي‌گويد: قطع توليد در هفته گذشته بلافاصله اثر خود را در بازار نشان داد. و كمبود سيمان باعث تنش قيمت تغييري در بازار شد . به گفته او تفاوت قيمت كف بازار با قيمت فروش كارخانه‌ها در بورس كالا به دليل كمبود سيمان در بازار زياد شد.
چشم‌انداز توليد و صادرات ۱۴۰۴
از نگاه برخي تحليلگران صنعت سيمان، اگر ناپايداري تامين برق و گاز در صنعت رقم بخورد، بازار صادراتي سيمان محدود مي‌شود. اين اتفاق نيز اصلا به صلاح اقتصاد كشور نيست و جبران‌ناپذير است. طبق آمار انجمن صنعت سيمان، ايران در سال گذشته ۷۲ ميليون تن توليد داشته كه از اين ميزان ۱۳ ميليون تن به كشورهاي مختلف صادر شده است. الونديان مي‌گويد: هدف ما در سال ۱۴۰۴ حفظ توليد در سطح ۶۵ تا ۶۶ ميليون تن براي مصرف داخلي است مشروط بر اينكه برق به‌صورت پايدار تأمين شود. او با اشاره به اينكه بيشتر كارخانه‌هاي سيمان كشور در نزديكي مرزها احداث شده‌اند مي‌افزايد: به‌دليل هزينه بالاي حمل‌ونقل امكان جابه‌جايي سيمان از مناطق مركزي به مرزها و بالعكس وجود ندارد. بنابراين اگر برق در مناطقي كه واحدهاي صادراتي فعالند قطع شود بازارهاي خارجي تهديد خواهند شد.
افزايش هزينه‌ها و نگراني از آينده
سال گذشته قيمت سيمان به‌شدت رشد كرد. اما اين رشد امسال هم ادامه دارد؟ الونديان در ادامه مي‌گويد در سال ۱۴۰۳ هزينه‌هاي توليد جهش پيدا كرد چون تعرفه سوخت هر ماه رشد مي‌كرد و اين رشد بر قيمت سيمان اثر داشت. سال گذشته در مجموع 170 درصد قيمت سوخت رشد كرد يعني حدود 3 برابر شد. اگر اين روند در سال ۱۴۰۴ نيز ادامه يابد موجب افزايش قيمت تمام شده می‌شود . درضمن حفظ سودآوري براي توليدكننده را سخت‌تر مي‌کند. او تأكيد مي‌كند قطع برق هفته گذشته يك هشدار جدي بود. اين صنعت نياز به ثبات و برنامه‌ريزي دارد. نمي‌توان با تصميمات لحظه‌اي در زمينه انرژي انتظار توليد پايدار و كنترل قيمت را داشت.