«اعتماد» گزارش مي‌دهد
استحاله دلواپسان
«اعتماد» به بهانه نشست خبري-تحليلي درباره مذاكرات جديد ايران و امريكا در خبرگزاري دانشجو خط و نشان طيف مخالفان و منتقدان مذاكرات و ريشه‌هاي سياسي آنها را بررسي مي‌كند
سيما پروانه‌گهر
در هفته گذشته سيدمحمود نبويان، نماينده مجلس و عضو ارشد جبهه پايداري به همراه 3 چهره ديگر كه مجموعه‌اي كامل از شمايل ضديت با برجام و مذاكرات پسابرجام هستند در يك نشست در خبرگزاري دانشجو وابسته به بسيج دانشجويي حاضر و در پاسخ به سوالات طرح شده در اين نشست «غني‌سازي ۲۰ درصد را يكي از اين خطوط قرمز ايران در مذاكرات فعلي» اعلام كردند. سيدمحمود نبويان در پاسخ به سوال يكي از حاضران در اين برنامه گفت: «ترامپ از برجام خارج شد. سطح غني‌سازي برجام چقدر بود؟ ۳.۶۷. [از نظر ترامپ] يك درصد هم شده پايين‌تر باشد. توجه، توجه. ما حتما از ۲۰ درصد پايين‌تر نخواهيم آمد. امريكا هم بداند. گوش كنيد چه عرض مي‌كنم. در حد نياز؛ اين قيد را دقت كنيد. من مي‌فهمم چه مي‌گويم. حرف دهانم را مي‌فهمم. [غني‌سازي] ۴ درصد اصلا. [غني‌سازي] در حد صنعتي حتما حفظ خواهد شد. حتما بالاتر از آن ۳.۶۷ درصد [خواهد بود.] ذخاير [اورانيوم] هيچ وقت به خارج از كشور نخواهد رفت. اينها چيزهايي است كه ان‌شاءالله مذاكره‌كنندگان ما در دايره اين چارچوب حركت خواهند كرد.» او بعد از اين صحبت‌ها با تشويق چند نفر از اعضاي داخل سالن روبه‌رو شد. او سپس درباره غني‌سازي ۶۰ درصدي گفت: «۶۰ درصد را هم من اينجا عرض بكنم، اشكالي ندارد. ۶۰ درصد هم قابل معامله است، اگر تحريم‌ها را برمي‌دارند، اشكالي ندارد. اما ۲۰ درصد را [جمله ناتمام مي‌ماند]. ما در تحريم‌ها يك گرفتاري كه داشتيم، گفتند فقط تحريم هسته‌اي. متاسفانه رفتند و تعهد دادند. ايرادي ندارد؛ جناب امريكا شما تحريم بانك مركزي را برمي‌داريد؟ بله من از ذيل عنوان هسته‌اي تحريمش را برداشتم. مي‌برد ذيل موشكي و ... يعني هيچ [تحريمي] برداشته نشده. اين دفعه آقا [مقام معظم رهبري] نيز فرمود اين مسير براي تامين منافع ملت ايران [است.] اول آنها بايد انجام دهند و ما راستي‌آزمايي كنيم. ما كاري نداريم بانك مركزي ما تحريم است، عنوان آن هسته‌اي است يا چيز ديگر. تحريم بانك مركزي بايد برداشته شود.» اين نشست خبري - تحليلي در خبرگزاري دانشجو با حضور سيد محمودنبويان، نايب‌رييس كميسيون امنيت ملي مجلس و عضو جبهه پايداري، فريدون عباسي رييس اسبق سازمان انرژي اتمي، علي خضريان، عضو كميته هسته‌اي و اميرحسين ثابتي، نماينده تهران در مجلس برگزار شد. برگزاري اين نشست و چهره‌هاي حاضر در آن از چند جهت قابل توجه است؛ نخست اينكه حضور همزمان دو چهره همچون اميرحسين ثابتي و نبويان در اين نشست كه در ماه‌هاي اخير بعد از تنشي غيرمستقيم درباره موضوع ابلاغ قانون حجاب نماد شكاف‌هايي در جريان پايداري و حلقه سعيد جليلي شده بودند، قابل توجه است. مورد دوم نيز اينكه اگرچه از منظر تعداد چهره‌ها و فضاسازي صورت گرفته عليه مذاكرات قياس بين اين نشست با ماجراي همايش دلواپسان چندان منطقي نيست، اما همين تفاوت‌ها در جمعيت و پراكندگي اين چهره‌ها در نشست‌ها و برنامه‌هاي صداوسيما و سخنراني‌هاي ديگر خبر از تغيير و استحاله درون جريان ضدمذاكرات را دارد. استحاله‌اي به سمت محدود شدن البته با قيد اين نكته كه حلقه‌اي كه هنوز مخالف مذاكرات است هم سرسخت‌ترين مواضع را عليه مذاكرات و توافق دارد و خود را حلقه سخت نظام مي‌داند و هم در تداوم مواضع انتقادي خود سرسختي جدي دارد.
تفكيك در دلواپسان؛ از دلواپسي براي تداوم نظام تا طلبكاري حلقه سخت نظام
با مرور رخدادها و موضع‌گيري‌هاي چهره‌هاي حاضر در اين نشست به خوبي مشخص است كه در بين طيفي كه در سال 1393 دلواپسان خوانده مي‌شدند تفكيك‌هاي جدي رخ داده است. «دلواپسيم: همايش بزرگ مخالفان توافق با امريكا» نام همايشي بود كه در تاريخ ۱۳ ارديبهشت ۱۳۹۳ در محل سفارت سابق امريكا در تهران (مجتمع ۱۳ آبان) برگزار شد. در اين همايش علاوه بر اعتراض به توافق احتمالي ژنو، دولت حسن روحاني و سياست‌هاي خارجه آن نيز مورد انتقاد قرار گرفت. هدف غايي برگزاركنندگان همايش، ايجاد جرياني براي جلوگيري از توافق نهايي ايران با گروه پنج به علاوه يك بود. با برگزاري اين همايش، واژه «دلواپس» به سرعت وارد واژگان فرهنگ سياسي ايرانيان شد. حساسيت عمومي به واژه «دلواپس» افزايش يافت و به آن معناي تازه‌اي بخشيد.
به ادعاي خبر آنلاين، در نماز جمعه روز پنجم تير ۱۳۹۴ نشرياتي از جمله ماهنامه «شهداي اسلام» در انتقاد از عملكرد مذاكره‌كنندگان هسته‌اي توزيع شد كه در آنها تيترهايي نظير «جام زهر ادامه دارد…»، «روحانيوني كه با كفر صلح كردند» و «پشت پرده توافق» وجود داشت. خبرآنلاين پس از ذكر اينكه رهبر جمهوري اسلامي مذاكره‌كنندگان را «امين، غيور، شجاع و متدين» ناميده است، اين حركت را منتسب به «دلواپسان» كرد. در ميان اين طيف دلواپس چهره‌هايي همچون فريدون عباسي، سيد محمود نبويان و حميد رسايي بيش از بقيه فعاليت داشتند. همين چهره‌ها امروز هم ادامه مسير را طي مي‌كنند با اين تفاوت كه حالا اميرحسين ثابتي نيز به جمع آنها اضافه شده است. اين حذف و اضافه البته همراه با استحاله و تفكيك هم در جريان دلواپس بوده است. بخشي از اين جريان دلواپس يك دهه گذشته حالا تنها روي موضوع مخالفت با مذاكرات تفاهم دارند و در مسائل ديگر اختلافات جدي عيان شده است. بعد از اصرار و پيگيري طيفي از نيروهاي انقلابي با تابو «امت حزب‌الله» براي اصرار در جهت ابلاغ قانون حجاب و عفاف به‌رغم توقف ابلاغ اين قانون ذيل مصوبه شوراي عالي امنيت ملي سيد محمود نبويان به يكباره وارد فاز تقابلي شديدي با چهره‌هايي همچون حميد رسايي و اميرحسين ثابتي شد. اسفندماه سال گذشته نبويان، عضو ارشد جبهه پايداري و از تندروترين چهره‌هاي سال‌هاي اخير در جناح راست در ويديويي به شدت از رفتار‌هاي طيف جوان‌تر جبهه انقلاب انتقاد و تاكيد كرده كه مطلوب اصلي حفظ نظام است و اگر قانون حجاب موجب تضعيف نظام است، بايد كنار گذاشته شود. اين اظهارات از چند جهت مهم و قابل ارزيابي است؛ نخست اينكه نبويان- نفر اول راي تهران در انتخابات مجلس دوازدهم- از تندروترين چهره‌هاي جناح راست در سال‌هاي اخير بوده و روايت مخالفت او با دولت روحاني، برجام، ظريف، اصلاح‌طلبان و حالا با تعيين خط قرمز غني‌سازي 20 درصد براي كشور كماكان ادامه دارد، اما به نظر مي‌رسد او به عنوان نمادي از بخشي از طيف سوپرانقلابي‌ها يا آنها كه در يك دهه گذشته در ماجراي برجام به عنوان دلواپس دور هم جمع شده بودند حالا مرزبندي‌هاي ديگري با بخش ديگري از اين طيف پيدا كرده است. سه ماه پيش از آن وقتي خبر توقف ابلاغ قانون حجاب و عفاف ذيل مصوبه دبيرخانه شوراي عالي امنيت ملي منتشر شد، بخشي از سوپرانقلابي‌ها با نمايندگاني همچون حميد رسايي و اميرحسين ثابتي مجري تهديدي شدند كه دو سال پيش يامين‌پور بيان كرده بود. براي اين طيف نهادي همچون شعام با همه حقوق قانوني و اختيارات اداري نمي‌تواند و نبايد مانع ابلاغ قانوني شود كه زير دست آنها پخته شده است. چرا؟ چون آنها حلقه سخت نظام هستند و اجازه نمي‌دهند جمهوري اسلامي مطابق ادبيات و روايت وحيد يامين‌پور در مسير «سكولار شدن» بيفتد.
موضوعي كه حميد رسايي در همان زمان با تاكيد بر آن بر نبويان تاخت و در توييتي نوشت: «در خصوص عدم ابلاغ قانون حجاب اول گفتند مصوبه شوراي عالي امنيت ملي است.وقتي تكذيب شد، گفتند شورا كه، نه دبيرخانه‌اش نامه زده.ديدند مبناي قانوني، ندارد، گفتند شورا تصويب كرده هر چيزي باعث تنش مي‌شود، دبيرخانه مي‌تواند جلويش را بگيرد! اين تشتت اقوال يعني هيچ‌كدام درست نيست و فقط بهانه ساكت كردن مردم است.بعد از همه اينها ناگهان برادري كه مردم از او انتظار نداشتند، براي اين تخلف قانوني، لباس شرعي دوخت! براي خيلي‌ها موضع نبويان قابل هضم نبود. برخي متاسف، برخي عصباني و البته جماعتي پشكن مي‌زنند كه خوب اينها را روبه‌روي هم قرار داديم. براي من، اما عجيب نبود، چون فقط تحليل‌هاي ايشان در برجام را واقعي مي‌بينم.» محمود نبويان، اما شمايل طيف ديگري از سوپرانقلابيون است. طيفي كه مي‌گويد اولويت اصل نظام است و در مقابل احكام نهاد‌هاي داخل نظام به‌رغم دلخوري و رنجوري سكوت مي‌كند. همان زمان اما اميرحسين ثابتي سعي كرد با بيان مواردي هم به نبويان يادآوري كند كه كارنامه‌اش در مخالفت با مذاكرات غيرقابل انكار است هم به طرف مقابل و دولت يادآوري كند كه اگرچه در مواردي مثل قانون حجاب و عفاف اختلافات رخ نموده است اما در موضوع مذاكرات هنوز ائتلاف‌ها و اتحاد‌ها براي زمين زدن توافق پابرجاست.
همان زمان هم ثابتي با اشاره به تفاوت ديدگاه‌هاي نبويان و طيف نيروهاي جليلي درباره موضوع ابلاغ قانون حجاب اما در مورد نبويان تاكيد كرد: ««افرادي در مجلس يازدهم هستند كه يك نفره كار يك مجلس را كردند. آن فرد سيدمحمود نبويان بود. وقتي همين دولت در راهبرد خطا مي‌خواست برجام را امضا كند، نبويان نگذاشت. او نشان داد كه صندلي يك نفر مجلسي كار مي‌تواند جاي ۲۹۰ نفر كاركرد داشته باشد.»
خالص‌سازي در دلواپسان؛ چگونه طيفي
از منتقدان مذاكرات و توافق تغيير مسير دادند
به نظر مي‌رسد بخشي از نيروهاي سياسي كه به‌طور جدي با برجام مخالف بودند امروز دست از رويه‌هاي قبلي خود برداشته‌اند. اين تقسيم‌بندي نيز نوع ديگري از استحاله در دل جريان دلواپس است. مشخص‌ترين نمونه اين موضوع نيز علي باقري‌كني است كه از منتقد ديروز فاصله گرفت و امروز ديگر نشان دلواپس بر سينه ندارد. او كه بعد از انتصاب عباس عراقچي به عنوان وزير امور خارجه و با تمام شدن ماموريتش به عنوان سرپرست وزارت امور خارجه به عنوان دبير شوراي راهبردي روابط خارجي منصوب شد، شمايل كامل تغيير ديدگاه‌ها درباره مذاكره و ارتباط با غرب است. از ابتداي آغاز به كار باقري‌كني در دولت سيزدهم شايعات و صحبت‌هايي درباره فاصله بين جليلي و باقري‌كني شنيده مي‌شد اما اسفند ماه سال گذشته اميرحسين ثابتي از چهره‌هاي اصلي حلقه سعيد جليلي به صراحت از اين اختلاف و جدايي سخن گفت. ثابتي در گفت‌وگو با خبرگزاري دانشجو درباره اين اختلاف گفته است: «علي باقري شخصا آدم محترمي است و هيچ‌وقت چيز بدي از شخص‌شان نديدم. در ماجراي برجام نظر علي باقري خيلي عوض شد. علي باقري با جليلي اختلاف بر سر برجام پيدا كرده‌اند. يك‌بار بايد سه، چهار ساعت با باقري به خاطر عوض شدن نظرش بر سر برجام گفت‌وگو كنم. جنس علي باقري را جنس ظريف و روحاني نمي‌دانم.» باقري‌كني البته تنها يك نمونه در اين ماجرا است. آزمودن رويه‌هاي غيربرجامي در سال‌هاي اخير برخي از منتقدان ديروز را به نقطه‌اي رسانده كه باقري‌كني در مواجهه با واقعيت به آن رسيد. در اين بين البته هسته مركزی دلواپسان بيكار ننشسته‌اند و يارگيري‌هاي جديدي داشتند.
پياده نظام جليلي و سكوت فرمانده ضدتوافق
سعيد جليلي كه اخبار و شنيده‌هايي از ادامه فعاليت ستاد انتخاباتي‌اش با گذشت نزديك به يك سال از اتمام انتخابات شنيده مي‌شود، طي ماه‌هاي گذشته درباره موضوع مذاكرات در نوعي سكوت راهبردي قرار داشت. به نظر مي‌رسد با ادامه‌دار شدن مذاكرات او سعي دارد هم با حفظ سكوت قبلي ادامه مسير بدهد و هم طيف سياسي نزديك به خود را عيله مذاكرات و توافق احتمالي فال كند. جليلي با اين راهبرد هم خود را از صف مخالفان مذاكره جدا كرده و هم نيت قبلي و افكار ضدتوسعه و مذاكره خود را پيگيری مي‌كند. آنچه در روزهاي اخير در قالب تجمع مقابل وزارت امور خارجه يا كمپين نه به مذاكره در حال انجام است در قالب اين سناريو زيرنظر سعيد جليلي قابل تحليل است. در اين شرايط سعيد جليلي در سكوت ظاهري در حال سازماندهي نيروهاي تحت مديريت خود از طريق حلقه نزديكانش است؛ مشخصا از طريق اميرحسين ثابتي كه در اين نشست حضور دارد و حميد رسايي كه پاي ثابت تخريب تيم مذاكره‌كننده در كانال تلگرامي و البته صداوسيما است. مشخصا برخي نمايندگان نزديك به او در روزهاي اخير به‌طور مستقيم و غيرمستقيم از مذاكرات انتقاد كرده و حصول هرگونه توافق را با تندترين ادبيات محكوم كرده‌اند. از اين منظر جليلي مشخصا هم صداي مخالفت را بيان مي‌كند و هم مسووليت تاريخي و رسانه‌اي آن را از گردن خود باز مي‌كند. نبايد فراموش كرد كه جليلي صداوسيما را با خود همراه دارد. برادران جليلي با سلطه فكري كامل بر صداوسيما اصلي‌ترين رسانه كشور را در مقابل مذاكره قرار داده‌اند. اينكه خبرنگار نه چندان خوشنام صداوسيما در ماه‌هاي اخير و در زمان طرح بحث‌هاي مختلف درباره موضوع مذاكرات مستقيم و غيرمستقيم مستقيما با طرح سوال از عباس عراقچي وزير امور خارجه مبني بر اينكه «طرفين مذاكره چه كساني هستند» سعي در هزينه‌تراشي سياسي براي دولت دارد نشان مي‌دهد صداوسيما از ابتداي كار هدف حملات خود را مشخص كرده و به جاي امريكا، دولت پزشكيان را زير ضرب گرفته است. حميد رسايي در حضور اخير خود در صداوسيما گفته است كه در دوره برجام هركاري كه آنها خواستند كرديم. سياست خارجي ما سياست خارجي التماسي شده بود. من آن روز در مجلس به آقاي ظريف گفتم شما مثل دروازه‌باني مي‌ماني كه يك‌چهارم دروازه را محكم نگه داشته، سه‌چهارم را رها كرده. تازه از همان يك‌چهارم هم گل خورده! او با بيان اينكه مساله اصلي نه گفتن ما به آنهاست، گفت: پرسش اساسي اين است كه حد عقب‌نشيني كجاست؟ تا چه اندازه بايد كوتاه بياييم تا آنان دست از فشار بردارند؟ قرآن مي‌فرمايد تا زماني كه از آنها تبعيت نكنيد، از شما راضي نخواهند شد. يعني تنها در صورت تبعيت كامل، ممكن است فشارها كاهش يابد. وي يادآور شد: به خاطر دارم در سال ۱۳۹۲، پس از پيروزي آقاي روحاني در انتخابات، پارلمان اروپا بيانيه‌اي صادر كرد و مدعي شد كه اين انتخابات دموكراتيك نبوده است؛ دليل آن را هم اينگونه بيان كردند كه در ايران ازدواج هم‌جنس‌گرايان مجاز نيست. اين نشان مي‌دهد كه آنها حتي در حوزه حقوق بشر، تا نقطه نهايي خودشان پيش مي‌روند. اگر امروز با برخي افراد كه با اصل انقلاب نيز زاويه دارند درباره اين موضوع گفت‌وگو كنيم، آنها نيز اين مسائل را نمي‌پذيرند. اما طرف‌هاي غربي صراحتا همين خواسته‌ها را مطرح مي‌كنند و هيچ ابايي از پيش‌بردن چنين دستوركاري ندارند. وقتي اصلي‌ترين رسانه كشور در دست اين جريان است، وقتي نمايندگاني در مجلس هستند كه لعن و دشنام را حواله مذاكره و مذاكره‌كننده كنند ديگر چه نياز به تویيت و سخنراني جليلي است؟! در اين شرايط جليلي از تمامي ابزارهاي خود در جهت فشار بر مذاكره‌كنندگان و ارسال پالس‌هاي پرتنش به مذاكرات استفاده كرده و مي‌كند و در سكوت منتظر بر هم خوردن همه‌چيز است تا بعد دوباره صداي ناطق باشد و بگويد كه «همان شد كه گفتيم.» فراموش نكنيم در غائله حجاب و رفع فيلتر و بركناري طرف از دولت هم خود جليلي كمتر به صورت مستقيم به مخالفت بر مي‌خاست اما نيروهاي تحت امر او از ستاد امر به معروف و نهي از منكر تا مجلس و كف خيابان صداي بلند ديدگاه‌هاي او بودند. حالا بايد منتظر ماند و ديد صف‌بندي مخالفان مذاكره به يك نشست چهار نفره در داخل يك خبرگزاري محدود مي‌شود يا جدي شدن احتمال توافق بخش خالص شده دلواپسان يك دهه گذشته را جدي‌تر از قبل به تكاپو مي‌اندازد.