« اعتماد» در گفت‌وگوي اختصاصي با رحمان قهرمانپور بررسي كرد
صلح با چاشني ابهام
به باور گروهي توافق حاصل شده و در آينده اجرا مي‌شود، اما گروهي ديگر
از آتش‌بس موقت به عنوان مقدمه‌اي براي رايزني‌ها در آينده مي‌گويند
در حالي كه تهاجمات هماهنگ اسراييل و ايالات متحده به تاسيسات هسته‌اي ايران، منطقه را در آستانه يك درگيري فراگير قرار داده بود، دونالد ترامپ به‌يك‌باره از صلح تضمين‌شده و آتش‌بس پايدار سخن گفت؛ تغييري ناگهاني در مواضع كاخ سفيد كه با جدال‌هاي فزاينده در داخل امريكا بر سر كارايي حملات و آينده سياست فشار حداكثري همزمان شد. در همين راستا و بهرغم ادعاهاي اوليه درباره موفقيت نظامي عمليات واشنگتن در حمله به تاسيسات هسته‌اي كشورمان، همزمان رسانه‌هاي امريكايي با انتشار جزيياتي از بمباران اخير واشنگتن به تاسيسات نطنز، فردو و اصفهان، تلاش كردند كارايي حملات را زير سوال ببرند. در ايران، نيز و در واكنش به بي‌عملي نهاد پادماني در قبال اين تهاجمات، تعليق همكاري با اين نهاد به تصويب نمايندگان مجلس شوراي اسلامي رسيد. اقدامي كه به باور ناظران مي‌تواند مسير همكاري‌هاي فني با نهادهاي بين‌المللي را محدود كرده و ساختار مذاكرات احتمالي آينده را تحت‌تاثير قرار دهد. در همين راستا استيو ويتكاف، نماينده ويژه ترامپ در خاورميانه و رييس هيات مذاكره‌كننده ايراني در مصاحبه‌اي مدعي شد كه احياي برنامه هسته‌اي ايران تقريبا غيرممكن است و مذاكرات با ايران به شكلي اميدبخش دنبال مي‌شود، اما تاكيد كرد كه هيچ مجوزي براي غني‌سازي اورانيوم صادر نخواهد شد. از سوي ديگر اما عباس عراقچي، رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان گفت كه ايران پيام‌هاي امريكا را از طريق واسطه‌ها دريافت كرده و تا زماني كه تجاوز متوقف نشود، به ميز مذاكره باز نخواهد گشت. حال نيز به ادعاي برخي تحليلگران ناكامي اسراييل در مسير توقف كامل برنامه هسته‌اي ايران و همزمان توقف موقت درگيري‌ها، چشم‌انداز وضعيت موجود بيش از پيش در ابهام فرو رفته و هرگونه گشايش ديپلماتيك در گرو اراده‌هاي سياسي فراتر از آتش‌بس خواهد بود. بر اين اساس روزنامه اعتماد با هدف ارزيابي فضاي پيش روي بعد از آتش‌بس ميان ايران و اسراييل و گمانه‌زني‌هاي ادعايي درباره مذاكرات احتمالي ميان تهران و واشنگتن با رحمان قهرمانپور، كارشناس مسائل سياست خارجي گفت‌وگو كرده است. به گفته قهرمانپور در فضاي مبهم كنوني دو ديدگاه درباره آينده روابط ميان ايران و امريكا وجود دارد. برخي معتقدند توافق كلي حاصل شده و بعد از اين بايد وارد فاز اجرايي شويم و برخي ديگر معتقدند آتش‌بس موقتي است و مذاكرات ادامه دارد. قهرمانپور همچنين تاكيد كرد چنانچه ديدگاه دوم مفروض باشد، ايران اهرم‌هاي محدودتري نسبت به پيش از تهاجمات اسراييل در اختيار دارد. مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد.
رحمان قهرمانپور، كارشناس مسائل سياست خارجي در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب رويكرد و سياست‌هاي متناقض دونالد ترامپ و بازي دوگانه‌اش در ارتباط با ايران گفت: نظام سياسي ايالات متحده يك نظام رياستي است. در چنين ساختاري، نهايتا رييس‌جمهور حرف اول و آخر را مي‌زند. درست است كه سنا و مجلس نمايندگان به عنوان نهادهاي تقنيني تعريف شده‌اند و براساس اصل « Checks and balances» يا موازنه و نظارت عمل مي‌كنند، اما در عرف اين اصل پذيرفته شده كه رييس‌جمهور مرجع نهايي تصميم‌گيري است. در واقع، رييس‌جمهور در چنين نظامي نماد مصلحت و خير جمعي تلقي مي‌شود. بنابراين اگرچه كنگره مي‌تواند نقش نظارتي و محدودكننده‌اي ايفا كند، اما در عمل و به‌ويژه در سه دهه گذشته، شاهد بوده‌ايم كه هرگاه رييس‌جمهور اراده كرده، توانسته كنگره را دور بزند. نمونه بارز آن، حمله جورج بوش پسر به عراق در سال ۲۰۰۳ است؛ حمله‌اي كه بهرغم مخالفت بخشي از كنگره انجام شد. اين كارشناس مسائل بين‌الملل در ادامه به« اعتماد» گفت: بر همين اساس، از نظر من، اختلافات داخلي ميان دموكرات‌ها و جمهوري‌خواهان اگرچه وجود دارد، اما به‌گونه‌اي نيست كه بتواند مانعي جدي براي اجرايي شدن سياست‌هاي مورد نظر دونالد ترامپ ايجاد كند. قهرمانپور در ادامه گفت‌وگويش با« اعتماد» خاطرنشان كرد: از منظري ديگر بايد گفت، از منظر من رويكرد آقاي ترامپ چندان متناقض نيست. ترامپ از ابتدا و در راستاي شعار و اصول حاكم بر «جنبش ماگا» (Make America Great Again) بر مفهومي تاكيد داشت كه مي‌توان آن را در قاب «صلح از طريق قدرت» تبيين كرد. يعني رييس‌جمهوري امريكا و اين جنبش باور دارد كه بايد از ابزار قدرت براي رسيدن به صلح استفاده كرد و هر كس در برابر اين اراده بايستد، بايد كنار گذاشته شود؛ چه اين فرد نتانياهو باشد، چه ايران و حتي عربستان. به گفته قهرمانپور، ترامپ به‌صراحت اعلام كرده كه رهبران و كشورهاي منطقه بايد بپذيرند تصميم‌گير نهايي او است. بنابراين گزارش‌هايي كه در روزهاي اخير منتشر شد از جمله اينكه ترامپ، نتانياهو را بر سر جنگ با ايران به چالش كشيده كاملا با اين سياست همخواني دارد و سازگار است. ترامپ با ساير بازيگران منطقه‌اي نيز از چنين الگويي پيروي مي‌كند و هدفش اين است كه در قامت قهرمان داستان ظاهر شود: اسراييل را سر جاي خود بنشاند، ايران را مهار كند و از دل اين دوگانه، صلحي پايدار و تضمين‌شده بيرون بكشد؛ صلحي كه موجب نشود امريكا بار ديگر در خاورميانه گرفتار و نتواند بر مهار چين متمركز شود. اين كارشناس مسائل بين‌الملل همچنين تاكيد كرد: از اين منظر، ادعاهاي اخير ترامپ مبني بر پيگيري روند صلح در خاورميانه را بايد در چارچوب همين نگاه تحليل كرد. او تلاش دارد منطقه به‌سمت بي‌ثباتي نرود و سياست خارجي امريكا از مسير تعيين‌شده خارج نشود. در نهايت بايد تاكيد كنم كه چارچوب فكري ترامپ حول محور ديپلماسي اجبار تعريف شده؛ يعني ديپلماسي‌اي كه پشتوانه‌اش قدرت نظامي است، قدرت نظامي‌اي كه در خدمت ديپلماسي قرار مي‌گيرد. اين دو ابزار، از نگاه او، مكمل يكديگرند. بنابراين برخلاف برخي تصورها، توسل احتمالي ترامپ به قدرت نظامي ناشي از استيصال يا به بن بست رسيدن اهدافش نيست، بلكه جزيي از طرح راهبردي‌اش براي پيشبرد سياست‌هاي امريكاست. قهرمانپور در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در باب گمانه‌زني‌هاي رسانه‌هاي غربي درباره شكست و بي‌نتيجه بودن حملات نظامي امريكا به سايت‌هاي هسته‌اي كشورمان خاطرنشان كرد: خبر عدم موفقيت حمله امريكا، ابتدا توسط شبكه سي‌ان‌ان مطرح شد. اين رسانه به‌طور سنتي به دموكرات‌ها نزديك است و آنچه در اين گزارش و گزارش‌هاي مشابه بازتاب يافت، بيش از آنكه تحليلي فني از وضعيت باشد، بخشي از رقابت‌هاي داخلي ميان احزاب امريكاست و از همين رو طبيعتا تنها نهاد صلاحيت‌دار براي ارايه ارزيابي دقيق در اين زمينه، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است. اين ارزيابي نيازمند دسترسي مستقيم نهاد پادماني به سايت‌ها و تاسيسات هدف قرار گرفته است. البته تصاوير ماهواره‌اي مي‌توانند تا حدودي وضعيت را نشان دهند، اما با توجه به اينكه بخشي از تاسيسات فردو و نطنز در زير زمين قرار دارند، دسترسي فيزيكي آژانس اهميت بيشتري دارد. قهرمانپور همچنين تصريح كرد: در صورتي كه ايران به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اجازه دسترسي بدهد، طبيعتا نتايج رسمي زودتر منتشر مي‌شود و ايران هم مي‌تواند در ارايه اجراي آن نقش داشته باشد. اما اگر ايران دامنه اين دسترسي‌ها را محدود كند، احتمالا روند اعلام گزارش نهايي به تاخير خواهد افتاد يا با ابهام مواجه مي‌شود. بنابراين آنچه اكنون درباره ناكامي امريكا در حمله به سايت‌هاي هسته‌اي كشورمان مي‌شنويم بيشتر بازتاب همان فضاي رقابت‌هاي سياسي در داخل اين بازيگر است. قهرمانپور در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در باب انتشار برخي گمانه‌زني‌ها درباره بازگشت يا عدم بازگشت ايران به ميز مذاكره با واشنگتن آن هم بعد از 12 روز جنگ تاكيد كرد: در اين زمينه دو نگاه وجود دارد؛ برخي تحليلگر‌ها معتقدند توقف جنگ و آتش‌بس حاصل يك توافق بوده، نه مقدمه‌اي براي توافق. يعني به‌زعم اين گروه، توافق كلي حاصل شده و حالا بستر براي ورود به فاز اجرايي هموار مي‌شود. اما ديدگاه مقابل تاكيد دارد كه توافقي انجام نشده و صرفا يك آتش‌بس موقت برقرار شده كه ممكن است زمينه‌ساز گفت‌وگوهاي بعدي در آينده شود. به باور قهرمانپور واقعيت اين است كه هنوز اطلاعات قطعي در اختيار نداريم تا بتوانيم در اين باره قضاوت كنيم كدام يك از اين دو روايت دقيق‌تر است. اگر توافقي صورت گرفته باشد، طبيعتا قرار نيست مجددا سر ميز مذاكره بازگرديم تا درباره جزييات گفت‌وگو كنيم؛ بلكه مستقيما بستر براي اجراي آن فراهم مي‌شود. اما اگر توافقي حاصل نشده باشد، آنگاه احتمال بازگشت به مذاكرات همچنان باقي است. اين كارشناس روابط بين‌الملل در ادامه به «اعتماد» گفت: در حال حاضر، هيچ نشانه و شواهدي قطعي براي اثبات يا رد وقوع توافق در دست نيست. بايد منتظر ماند و ديد كه آيا ترامپ به آنچه گفته عمل خواهد كرد يا نه. به عنوان مثال، اگر خريد نفت ايران توسط چين آزاد يا بخشي از تحريم‌ها لغو شود، مي‌توان نتيجه گرفت كه فرضيه نخست، يعني شكل‌گيري توافق كلي، محتمل‌تر است. در آن صورت، آتش‌بس نتيجه توافق خواهد بود و ما بايد گام‌به‌گام شاهد اجراي آن باشيم. اما اگر محدوديت‌ها تداوم داشته باشد به اين معناست كه اختلافات همچنان پابرجاست. قهرمانپور درباره اهرم‌هاي تهران در صورت عدم توافق و در برابر امريكا خاطرنشان كرد: طبيعتا ايران همچنان اهرم‌هايي در اختيار دارد تا در شرايط جديد براي بازگشت به ميز مذاكره استفاده كند.اما اهرم‌هايش محدودتر از گذشته خواهند بود و مذاكرات نيز اگر آغاز شود، به شكل سابق انجام نخواهد شد، بلكه در چارچوبي محدودتر و زمانبندي‌شده‌تر پيش خواهد رفت. از همين رو بايد ديد ايران از چه رويكردي پيروي مي‌كند. من تصور مي‌كنم احتمالا ايران بدين نتيجه رسيده كه چيزي براي از دست دادن باقي نمانده و بنابراين با انعطاف بيشتري وارد گفت‌وگو شود. از سوي ديگر، ترامپ نيز ممكن است براي دستيابي به صلحي پايدار و تضمين‌شده، امتيازاتي بدهد.قهرمانپور در پاسخ به ديگر سوال« اعتماد» مبني بر تاثير تصويب تعليق همكاري ايران با نهاد پادماني بر مذاكرات احتمالي ايران و امريكا خاطرنشان كرد: من تصور نمي‌كنم تعليق همكاري با نهاد پادماني به‌صورت كامل باشد و احتمالا دسترسي به مراكز غني‌سازي و دوربين‌ها محدود مي‌شودكه اين به معناي نقض كامل ان‌پي‌تي نيست. البته اين موضوع مشابه قانون اقدام راهبردي است كه پس از خروج ترامپ از برجام تصويب شد و قيد مطلق ندارد و مشروط است؛ بدان معنا كه شوراي عالي امنيت ملي مي‌تواند تشخيص دهد همكاري را ادامه دهد و سازمان انرژي اتمي نيز ممكن است اعلام كند همكاري‌هاي انجام شده با آژانس شامل مواد اين مصوبه نمي‌شود. بنابراين اين قانون كلي است و مي‌توان تفاسير مختلفي از آن داشت. به نظر من نهايتا شوراي عالي امنيت ملي تشخيص خواهد داد كه همكاري انجام شود يا خير.