درباره كلام جديد
در ميان تلاش‌هاي علمي معاصر در جهان اسلام براي بازانديشي در الهيات، كتاب «جستارهايي در كلام جديد» جايگاه برجسته‌اي دارد. اين اثر گروهي از انديشمندان برجسته ايراني است كه به همت سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاه‌ها (سمت) و مركز تحقيق و توسعه علوم انساني تدوين و منتشر شده است. كتاب، مجموعه‌اي از نوشتارهاي تحقيقي در حوزه الهيات و فلسفه دين است كه مي‌كوشد سنت كلامي اسلامي را با چالش‌ها و پرسش‌هاي نوين روبه‌رو سازد و به بازخواني و بازسازي مفاهيم و مسائل بنيادين آن بپردازد.
اين مجموعه حاصل همكاري شماري از پژوهشگران شناخته‌شده حوزه كلام و دين‌پژوهي معاصر است. از جمله اين نام‌ها مي‌توان به دكتر محمد محمدرضايي، دكتر محمدرضا بيات، دكتر محمدامين احمدي، دكتر علي شيراني، دكتر ابوالفضل محمودي، دكتر محسن جوادي، دكتر محمدعلي عبداللهي و دكتر امير ديواني اشاره كرد. اين تنوع در نويسندگان سبب شده كه مجموعه‌اي از رويكردهاي مختلف، از عقل‌گرايي تحليلي تا سنت‌گرايي فلسفي، در دل كتاب همنشين شوند و گفت‌وگويي پربار ميان سنت و تجدد شكل بگيرد.
كتاب با طرح مسائل محوري كلام جديد آغاز مي‌شود؛ ازجمله دلايل اثبات وجود خدا، نقد انواع براهين كلامي و فلسفي و بحث‌هاي مربوط به ويژگي‌هاي خداوند، مانند علم الهي و اختيار انسان. در فصل‌هاي ابتدايي، به‌ويژه مقاله دكتر محمدرضا بيات، رويكردي تحليلي به مباحثي چون «تعدد و تباين در براهين اثبات خدا»، «نقد تقريرهاي گوناگون از برهان نظم» و «كارآمدي يا ناكارآمدي دليل تجربه ديني» اتخاذ شده است. در اين بخش، نويسنده كوشيده با استفاده از ابزار فلسفه تحليلي، مفاهيم سنتي كلامي را بازبيني كرده و اعتبار آنها را در جهان فكري امروز بيازمايد.
علم الهي و اختيار آدمي
در بخش بعدي، محور بحث «علم الهي و اختيار آدمي» است؛ مساله‌اي ديرپاي در فلسفه و كلام كه با ظهور علم جديد، روان‌شناسي و حتي فيزيك كوانتوم، ابعاد تازه‌اي يافته است. در اين فصل، نويسنده تلاش كرده با تكيه بر عقلانيت انتقادي و تحليل مفهومي، نسبت ميان پيش‌دانستن خدا و آزادي انسان را بررسي كند. وي ديدگاه‌هاي گوناگوني چون ناسازگاري، سازگاري، تبيين علي و فضاي ممكن را مطرح كرده و نشان داده كه چگونه مي‌توان از مفهوم علم بي‌زماني خدا، دفاعي معقول در برابر شبهات جبرگرايانه ارائه داد.
ساير بخش‌هاي كتاب نيز به مسائل متعددي ازجمله «كلام و زبان دين»، «تعدد قرائات ديني»، «دليل اخلاقي براي ايمان»، «مساله شر»، «تفسير متون مقدس»، و «نسبت علم و دين» مي‌پردازند. تنوع در موضوعات، در كنار عمق و دقت تحليلي مقالات، اين اثر را به منبعي ارزشمند براي دانشجويان، استادان، و علاقه‌مندان به فلسفه دين و الهيات معاصر تبديل كرده است.
سنت اسلامي و نيازهاي زمانه
يكي از ويژگي‌هاي برجسته كتاب، حفظ تعادل ميان وفاداري به سنت اسلامي و پاسخگويي به نيازهاي زمانه است. برخلاف برخي آثار كلامي كه يا كاملا در گذشته مانده‌اند يا شيفته‌وار به آموزه‌هاي غربي روي آورده‌اند، اين مجموعه مي‌كوشد گفت‌وگويي اصيل و دروني با سنت داشته باشد، بي‌آنكه از منطق استدلالي و روش‌شناسي نوين فاصله بگيرد. در واقع، كتاب نمونه‌اي از «الهيات زمينه‌مند» است كه مسائل را نه انتزاعي، بلكه در بستر فرهنگي، فلسفي و معرفتي ايران معاصر طرح مي‌كند.
از سوي ديگر، يكي از امتيازات قابل توجه كتاب، استفاده از زبان علمي روشن و در عين حال دقيق است. نويسندگان، ضمن بهره‌گيري از اصطلاحات تخصصي، از پيچيدگي‌هاي زائد پرهيز كرده و تلاش كرده‌اند نوشتارشان براي مخاطب دانشگاهي قابل‌فهم باشد. اين ويژگي باعث شده كه كتاب به عنوان منبعي آموزشي نيز در دوره‌هاي كارشناسي ارشد و دكتراي فلسفه دين و الهيات كاربردي مورد استفاده قرار گيرد.
كتاب در چاپ دوم خود در سال ۱۳۸۸ منتشر شده و از آن زمان تاكنون، همچنان يكي از منابع معتبر در حوزه كلام جديد در ايران باقي مانده است. اين موضوع نشان مي‌دهد كه جامعه علمي كشور همچنان به بازخواني سنت‌هاي ديني در پرتو عقلانيت معاصر نياز دارد و چنين آثاري مي‌توانند به‌مثابه پلي ميان جهان قديم و جديد عمل كنند.
«جستارهايي در كلام جديد» نوشته مجموعه‌اي از اساتيد دانشگاه، نويسندگان و صاحب‌نظران در حوزه فلسفه و كلام است كه توسط انتشارات سمت منتشر شده است و همچنان مي‌تواند منبعي قابل اعتماد براي مطالعات فلسفي و كلامي به شمار برود.
در پايان «جستارهايي در كلام جديد» نه صرفا يك كتاب درسي است و نه مجموعه‌اي از مقالات پراكنده، بلكه سندي از يك تلاش جمعي براي انديشيدن در جهاني است كه دين همچنان دغدغه اصلي آن است. اين اثر نشان مي‌دهد كه سنت اسلامي، اگر به درستي بازخواني و بازسازي شود، مي‌تواند با جهان امروز سخن بگويد، پرسش‌هاي نو را پاسخ بدهد و الهياتي زنده، عقلاني و گفت‌وگومحور بيافريند.