نشت اطلاعات بانکی در ایران: خطری جدی، نیازمند اقدام فوری!
حسین طالبی | بخش بانکی، شریان حیاتی اقتصاد هر کشوری است. در ایران نیز این بخش نقشی بنیادین در چرخه مالی، سرمایه‌گذاری و تسهیل فعالیت‌های اقتصادی ایفا می‌کند. اما طی سال‌های اخیر، شاهد افزایش نگران‌کننده حملات سایبری و درز اطلاعات حساس از سیستم‌های بانکی کشور بوده‌ایم. این حوادث نه‌تنها اعتماد عمومی را خدشه‌دار می‌کند، بلکه می‌تواند منجر به خسارات مالی هنگفت برای میلیون‌ها شهروند و موسسه شود. دیگر زمان آن فرا رسیده که با جدیت بیشتری به این تهدید ملی بپردازیم و راهکارهای عملی و اثربخشی را برای مقابله با آن به کار بگیریم.
ابعاد نگران‌کننده درز اطلاعات: از حساب‌های شخصی تا اطلاعات راهبردی
حملات سایبری به سیستم بانکی ایران دیگر صرفا به سرقت اطلاعات حساب‌های شخصی محدود نمی‌شود. در موارد متعددی، شاهد درز اطلاعات استراتژیک و حساس‌تری بوده‌ایم که پیامدهای وسیع‌تری در پی دارد. این اطلاعات می‌تواند شامل جزيیات تراکنش‌های مالی، داده‌های هویتی و رفتاری مشتریان، اطلاعات مربوط به وام‌ها و تسهیلات کلان و حتی جزيیات زیرساخت‌های فناوری اطلاعات (IT) بانک‌ها باشد. چنین حملاتی نشان می‌دهد مهاجمان تنها به دنبال منافع مالی آنی نیستند؛ بلکه ممکن است اهداف پیچیده‌تری نظیر جاسوسی اقتصادی، اخلال در سیستم مالی کشور یا حتی بی‌ثبات‌سازی اعتماد عمومی را دنبال کنند. برای مثال، یکی از برجسته‌ترین و گسترده‌ترین نمونه‌های اخیر، حمله سایبری گروه «آی‌آرلیکس» (IRLeaks) در مرداد ماه ۱۴۰۳ بود. براساس گزارش‌های منتشر شده، این حمله حدود ۲۰ بانک از ۲۹ موسسه مالی فعال در ایران را هدف قرار داد و منجر به جمع‌آوری داده‌های میلیون‌ها مشتری ایرانی، شامل جزيیات کارت‌های اعتباری و اطلاعات هویتی آنها شد. شوک‌آورتر آنکه، طبق گزارش خبرگزاری پولتیکو، برای جلوگیری از انتشار کامل این اطلاعات، مبلغی بالغ بر حداقل ۳ میلیون دلار به هکرها باج پرداخت شده است. این حادثه نه تنها ابعاد عظیم نشت اطلاعات را نشان داد، بلکه زنگ خطر را برای به‌روزرسانی فوری زیرساخت‌های امنیتی کشور به‌صدا درآورد. نمونه دیگر، درز اطلاعات ۷۵ میلیون خط اطلاعات فردی مشتریان بانک ملی ایران در بهمن ماه ۱۴۰۰ بود. این داده‌ها شامل نام، شماره ملی، شماره کارت بانکی (بدون اطلاعات CVV2)، شماره تلفن همراه، شهر، استان و آدرس افراد می‌شد. گرچه ادعا شد که اطلاعات حساب‌های بانکی مستقیمادر معرض خطر قرار نگرفته‌اند، اما حجم گسترده اطلاعات هویتی لو رفته، پتانسیل سوءاستفاده‌های بعدی نظیر کلاهبرداری‌های فیشینگ، مهندسی اجتماعی و حتی باج‌گیری را به شدت افزایش داد. درز این حجم از اطلاعات می‌تواند به کلاهبرداری‌های سازمان‌یافته، سوءاستفاده از هویت افراد و باج‌گیری‌های سایبری منجر شود. همچنین فاش شدن جزيیات زیرساخت‌های بانکی، راه را برای حملات آینده و پیچیده‌تر هموار می‌کند. عدم شفافیت کامل درخصوص ابعاد واقعی این حملات و ضعف در اطلاع‌رسانی به‌موقع به مردم، به نوبه خود نگرانی‌ها را تشدید کرده و بستر را برای شایعات و سوءتفاهم‌ها فراهم می‌آورد.
چرا سیستم بانکی ایران آسیب‌پذیر است؟ عوامل موثر در نشت اطلاعات
دلایل متعددی برای آسیب‌پذیری سیستم بانکی ایران در برابر حملات سایبری وجود دارد که تحلیل آنها برای ارائه راهکارهای موثر ضروری است: تکنولوژی‌های قدیمی و عدم به‌روز رسانی مستمر: بسیاری از زیرساخت‌های فناوری اطلاعات بانک‌ها در ایران هنوز بر پایه سیستم‌ها و نرم‌افزارهای قدیمی بنا شده‌اند که فاقد آخرین وصله‌های امنیتی هستند. این سیستم‌ها به دلیل نقاط ضعف شناخته‌شده، اهداف آسانی برای هکرها محسوب می‌شوند. عدم سرمایه‌گذاری کافی و مداوم در به‌روز رسانی و نوسازی زیرساخت‌های IT، یک چالش اساسی و بلندمدت است.
ضعف در آموزش و آگاهی پرسنل: یکی از رایج‌ترین راه‌های نفوذ به سیستم‌ها، استفاده از مهندسی اجتماعی است. کارمندان بانک‌ها، در صورت عدم آگاهی کافی از تهدیدات سایبری و شیوه‌های نفوذ (مانند فیشینگ یا حملات هدفمند) می‌توانند ناخواسته به ابزاری برای نفوذ مهاجمان تبدیل شوند. آموزش‌های مستمر و به‌روزرسانی دانش پرسنل درخصوص آخرین روش‌های حملات سایبری و نحوه شناسایی آنها، حیاتی است. عدم پیاده‌سازی استانداردهای امنیتی جامع و یکپارچه: بسیاری از بانک‌ها، گرچه ممکن است اقداماتی در جهت افزایش امنیت انجام داده باشند، اما این اقدامات به صورت جامع و براساس استانداردهای بین‌المللی امنیت سایبری نیستند. H.talebi: نادیده گرفتن بخش‌های خاصی از زنجیره امنیت (نظیر امنیت برنامه‌های کاربردی، تست نفوذ منظم و مدیریت آسیب‌پذیری‌ها) می‌تواند منجر به نقاط کور امنیتی شود. نظارت ناکافی و عدم وجود رگولاتوری سخت‌گیرانه و پویا: نبود یک نهاد ناظر قوی و دارای اختیارات کافی (مانند بانک مرکزی و مرکز ملی فضای مجازی) برای اعمال استانداردهای امنیتی و جریمه متخلفان، یکی دیگر از عوامل موثر است. رگولاتور باید نه تنها بر رعایت حداقل‌ها نظارت کند، بلکه باید بانک‌ها را به سرمایه‌گذاری مستمر در امنیت سایبری ترغیب و حتی ملزم سازد و مسوولیت‌پذیری آنها را در قبال حوادث امنیتی افزایش دهد. کمبود متخصصان امنیت سایبری: بازار کار ایران با کمبود جدی متخصصان امنیت سایبری واجد شرایط مواجه است. این کمبود، بانک‌ها را در جذب و حفظ نیروهای متخصص با چالش روبه‌رو می‌کند و در برخی موارد منجر به واگذاری پروژه‌های امنیتی به تیم‌های با تجربه کمتر می‌شود. پراکندگی و عدم یکپارچگی در سیستم بانکی: وجود تعداد زیادی بانک و موسسه مالی با ساختارهای فناوری اطلاعات متفاوت، هماهنگی و یکپارچگی در مقابله با تهدیدات را دشوار می‌کند. عدم وجود
یک مرکز تبادل اطلاعات تهدید (Threat Intelligence Exchange) فعال و موثر بین بانک‌ها، می‌تواند به مهاجمان اجازه دهد تا با استفاده از یک آسیب‌پذیری مشابه، به چندین بانک حمله کنند.
راهکارهای موثر برای پیشگیری از نشت اطلاعات: مسیری به سوی آینده‌ای امن‌تر
مقابله با تهدیدات سایبری نیازمند رویکردی چندوجهی، جامع و مستمر است. در اینجا به برخی راهکارهای کلیدی اشاره می‌کنیم: سرمایه‌گذاری راهبردی در زیرساخت‌های امنیتی مدرن: بانک‌ها باید بودجه‌های قابل توجه و مداومی را به به‌روزرسانی سخت‌افزارها، نرم‌افزارها و سیستم‌های امنیتی خود اختصاص دهند. استفاده از فایروال‌های نسل جدید، سیستم‌های تشخیص و جلوگیری از نفوذ (IDS/IPS)، راهکارهای مدیریت رویداد و اطلاعات امنیتی (SIEM) و سامانه‌های پیشرفته ضد بدافزار و باج‌افزار، ضروری است. تست نفوذ و ارزیابی آسیب‌پذیری مستمر و بی‌طرفانه: بانک‌ها باید به طور منظم (حداقل سالیانه) و توسط تیم‌های مستقل و متخصص، تست‌های نفوذ جامع و ارزیابی آسیب‌پذیری انجام دهند. این تست‌ها باید تمامی جنبه‌های سیستم، از جمله شبکه‌ها، سرورها، برنامه‌های کاربردی و حتی آزمون‌های مهندسی اجتماعی را پوشش دهد. آموزش و افزایش آگاهی پرسنل به عنوان خط مقدم دفاع: آموزش‌های دوره‌ای و هدفمند برای تمامی سطوح پرسنل، از مدیران ارشد تا کارمندان عادی، درخصوص آخرین تهدیدات سایبری، شیوه‌های نفوذ و پروتکل‌های امنیتی الزامی است. این آموزش‌ها باید شامل سناریوهای واقعی و شبیه‌سازی حملات باشد تا کارکنان آمادگی لازم برای واکنش صحیح را پیدا کنند. پیاده‌سازی و رعایت دقیق استانداردهای امنیت سایبری بین‌المللی: بانک‌ها باید به طور جدی به پیاده‌سازی و رعایت استانداردهای شناخته شده‌ای نظیر ISO/IEC 27001 (سیستم مدیریت امنیت اطلاعات)، NIST Cybersecurity Framework و PCI DSS (برای پردازش کارت‌های پرداخت) بپردازند. این استانداردها یک چارچوب جامع برای مدیریت امنیت اطلاعات ارائه می‌دهند. تقویت تیم‌های امنیت سایبری داخلی و جذب نخبگان: جذب و حفظ متخصصان امنیت سایبری با تجربه و ارائه آموزش‌های مداوم به آنها، برای ساخت یک تیم قوی و پاسخگو به تهدیدات ضروری است. همچنین، می‌توان از خدمات شرکت‌های معتبر امنیت سایبری برای مشاوره و اجرای پروژه‌های خاص استفاده کرد. استفاده از رمزنگاری قوی برای حفاظت از داده‌ها: تمامی داده‌های حساس، چه در حال انتقال
(in transit) و چه در حال ذخیره‌سازی (at rest)، باید با استفاده از الگوریتم‌های رمزنگاری قوی محافظت شوند. این اقدام از دسترسی غیرمجاز به اطلاعات، حتی در صورت نفوذ به سیستم‌های زیرین جلوگیری می‌کند. مدیریت هویت و دسترسی (IAM) هوشمندانه: پیاده‌سازی یک سیستم IAM کارآمد برای مدیریت دسترسی کاربران به منابع سیستم بانکی ضروری است. این سیستم باید بر اساس اصل «حداقل امتیاز» (Principle of Least Privilege) عمل کند؛ به این معنی که هر کاربر تنها به حداقل اطلاعات و منابعی که برای انجام وظایفش نیاز دارد، دسترسی داشته باشد. ایجاد و تقویت مرکز تبادل اطلاعات تهدید (ISAC/TI Exchange): ایجاد یک پلتفرم متمرکز برای تبادل اطلاعات تهدیدات سایبری بین بانک‌ها و موسسات مالی، می‌تواند به شناسایی سریع‌تر حملات و واکنش هماهنگ‌تر در سطح صنعت کمک کند. این مرکز می‌تواند هشدارهای فوری را منتشر کرده و تجربیات مقابله با حملات را به اشتراک بگذارد.
قوانین و مقررات سختگیرانه‌تر با ضمانت اجرایی قوی: نهادهای رگولاتوری مانند بانک مرکزی باید قوانین و مقررات سختگیرانه‌تری درخصوص امنیت سایبری وضع کرده و بر اجرای آنها نظارت قوی و بی‌وقفه داشته باشند. این مقررات باید شامل الزام به گزارش‌دهي H.talebi: شفاف و به‌موقع درز اطلاعات، جریمه‌های سنگین برای عدم رعایت استانداردها و الزام به سرمایه‌گذاری مستمر در امنیت باشد.
روزنامه‌نگار