حمله اسراييل به قطر؛ تركيه براي رويارويي پرهزينه آماده مي‌شود؟
شبح جنگ بر شرق مديترانه!
حمله هوايي روز سه‌شنبه اسراييل به مواضع حماس در دوحه، نه تنها قطر و خليج‌فارس را در شوك فرو برد، بلكه موجي از نگراني‌ها را درباره هدف بعدي تل‌آويو ايجاد كرده است. در محافل منطقه‌اي اكنون اين پرسش مطرح است كه آيا تركيه مي‌تواند هدف بعدي حملات اسراييل باشد؟ موضوعي كه به نوشته ميدل ايست‌اي بار ديگر خطوط قرمز آنكارا را به چالش كشيده و هشدارهاي مقامات تركيه درباره توسعه‌طلبي اسراييل را برجسته ساخته است. ماه‌هاست كه هاكان فيدان، وزير امور خارجه تركيه تاكيد مي‌كند اسراييل در حال دنبال كردن يك استراتژي توسعه‌طلبانه است و نسبت به حاكميت ملي و حقوق بين‌الملل بي‌تفاوت. با اين حال، بسياري از كشورهاي خليج‌فارس گمان مي‌كردند تضمين‌هاي امنيتي امريكا مانع از عبور اسراييل از برخي مرزها خواهد شد، به‌ويژه در قطر كه ميزبان بزرگ‌ترين پايگاه نظامي واشنگتن در منطقه است و حدود ۳۰ هزار سرباز در آن مستقر هستند. تركيه اما قطر را همزمان به عنوان يك متحد و شريك مي‌بيند و روابطي نزديك در حوزه نظامي و سياسي با اين بازيگر دارد. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه بلافاصله اين حمله را محكوم كرد و پس از گفت‌وگوي تلفني با امير قطر، وعده داد گام‌هاي مشترك براي پاسخ‌دهي هماهنگ شود. فراتر از ابراز همبستگي، واقعيت اما اين است كه تركيه همچنان گزينه‌هاي محدودي دراختيار دارد. به گزارش ميدل ايست‌آي، آنكارا شش فروند جنگنده F-16 را در يك اسكادران مشترك در دوحه مستقر كرده است، اما اين استقرار محدود بوده و فاقد توانمندي‌هاي دفاع هوايي است. علاوه بر اين، چارچوب امنيتي قطر نيز چندلايه است و تنها شامل امريكا نمي‌شود، بلكه بريتانيا و شوراي همكاري خليج‌فارس (GCC) نيز در آن نقش دارند، بنابراين هر واكنشي احتمالا جمعي و محتاطانه خواهد بود تا از تشديد مستقيم تنش با اسراييل جلوگيري شود. با اين حال، ناظران همچنان بر اين باورند اين حمله تنش‌هاي پيش‌تر موجود بين تركيه و اسراييل را عميق‌تر كرده و پرسش‌هايي درباره امكان رويارويي مستقيم را مطرح كرده است. در ادامه گزارش ميدل‌ايست‌آي آمده است كه پس از اين حملات، نيروي هوايي تركيه جنگنده‌هاي خود را به پرواز درآورد و گشت‌هاي هوايي بر فراز آسمان كشور افزايش يافت. اين اقدام درحالي صورت گرفت كه شايعاتي درباره احتمال عمليات اسراييل در خاك تركيه منتشر شد. اگرچه منابع رسمي آنكارا چنين اخباري را رد كردند، اما بازتاب رسانه‌اي آن، سايه‌اي از ترديد بر فضاي امنيتي منطقه انداخت.
تغيير دكترين امنيتي اسراييل
به گفته گروهي از كارشناسان، تركيه همچنين اخيرا سرمايه‌گذاري خود در حوزه موشكي و توانمندي‌هاي دفاع هوايي را تشديد كرده و اوايل امسال از سامانه‌هاي جديد موشك بالستيك و كروز خود رونمايي كرده است. اردوغان همچنين يك مركز تحقيقاتي به ارزش ۱.۵ ميليارد دلار براي شركت دفاعي «آسلسان» افتتاح كرد؛ شركتي كه سامانه‌هاي راداري، جنگ الكترونيك و دفاع هوايي را تحت برند «گنبد فولادي» توسعه مي‌دهد. تحويل‌ها شامل سامانه دفاع هوايي «سيپر» است كه قادر به هدف‌گيري اهداف تا برد ۱۵۰ كيلومتر مي‌باشد. با اين حال، چالش‌هايي همچنان باقي است. ناوگان F-16 تركيه در حال فرسوده شدن است و مذاكرات با امريكا براي بازگشت به برنامه F-35 مسكوت باقي مانده است. اين امر آنكارا را وادار كرده تا توسعه پلتفرم‌هاي بومي مانند جنگنده نسل بعدي «كآن» كه براي ۲۰۳۰ برنامه‌ريزي شده و جت بدون سرنشين مجهز به قابليت پنهانكاري را تسريع كند، بنابراين دفاع هوايي به‌تنهايي ممكن است توانمندي‌هاي اسراييل را به‌طور كامل خنثي نكند. از طرفي جت‌هاي F-35 اسراييل براي دور زدن كشفيات طراحي شده‌اند و اگرچه رادارهاي ناتو و هواپيماهاي هشدار و كنترل هوابرد تركيه (AWACS) پوشش را بهبود مي‌بخشند، اما برخي آسيب‌پذيري‌ها همچنان باقي است. در ادامه اين گزارش و به نقل از منابع اسراييلي همچنين آمده است: از زمان حمله حماس در ۷ اكتبر، اسراييل دكترين امنيت ملي خود را تغيير داده و همه تهديدات بالقوه را فوري تلقي مي‌كند، به همين دليل سران اسراييل، از جمله نتانياهو، بارها سوگند ياد كرده‌اند كه دنبال اعضاي حماس هر كجا كه باشند، خواهند رفت. اين ادعا براي تركيه اما داراي بار معنايي خاصي است، كشوري كه از سال ۲۰۱۱ ميزبان اعضاي حماس بوده، زماني كه حدود ۴۰ نفر از آنها در چارچوب مبادله زندانيان «گيلاد شاليت» به تركيه منتقل شدند. در همين حال آنكارا همچنين نگران احتمال تلاش‌هاي اسراييل براي ترور اعضاي حماس در خاك خود است، چراكه آنكارا تاكيد دارد حفاظت از اعضاي حماس نه تنها يك انتخاب سياسي است، بلكه مساله‌اي براي حفظ حاكميت تركيه در برابر فعاليت‌هاي پنهان خارجي نيز محسوب مي‌شود.
بحران تجاري آنكارا و تل‌آويو
همزمان نيوعرب با انتشار گزارشي ضمن اشاره به مراودات تجاري آنكارا و تل‌آويو طي دو سال اخير آورده است: در اواخر آگوست، تركيه تمامي روابط تجاري با اسراييل را به حالت تعليق درآورد، بنادر خود را به روي كشتي‌هاي اسراييلي بست و حريم هوايي خود را براي پروازهاي دولتي اسراييل محدود كرد. اين اقدام رسمي به عنوان اعتراضي به «نسل‌كشي» اسراييل در غزه توجيه شد، اما تحليلگران مي‌گويند واكنش تركيه فراتر از يك پاسخ اخلاقي ساده است و بازتاب فشارهاي داخلي، محاسبات سياسي و نگراني‌هاي امنيتي مرتبط با سوريه و نقش اسراييل در آن كشور است. به‌گزارش وزارت تجارت تركيه، تجارت دوجانبه با اسراييل بين ۷ اكتبر ۲۰۲۳ تا ۲ مه ۲۰۲۴ نسبت به همان دوره در سال گذشته ۳۲ درصد كاهش يافته است. صادرات تركيه ۳۰ درصد كاهش داشته و واردات از اسراييل با ۴۳.۴درصد سقوط مواجه شده است. كارشناسان اما معتقدند اسراييل بيشترين زيان را از قطع روابط اقتصادي خود با تركيه خواهد ديد، زيرا تجارت ۷ ميليارد دلاري سالانه عمدتا به نفع اسراييل بوده و بخش بزرگي از واردات شامل تجهيزات نظامي و فناوري است كه اكنون تركيه به‌صورت داخلي توليد مي‌كند.
سوريه؛ نقطه تلاقي يا تعارض؟
به گزارش اين نشريه اكنون اما تشديد تنش‌ها ميان تركيه و اسراييل صرفا برمبناي ملاحظات انساني يا اخلاقي نيست، بلكه بر تغييرات راهبردي عميق مرتبط با امنيت ملي تركيه و رقابت فزاينده منطقه‌اي، به‌ويژه در سوريه و شرق مديترانه، استوار است. تلاش‌هاي اسراييل براي تجزيه سوريه، تعامل با گروه‌هاي اقليت مانند دروزي‌هاي سويدا و حمايت از خودمختاري كردها در شمال‌شرق سوريه، درحالي كه تركيه بر حفظ تماميت ارضي سوريه و تامين مرز جنوبي خود تاكيد دارد، ذيل همين گزاره قابل ارزيابي است. به نظر مي‌رسد تركيه به اين نتيجه رسيده است كه اسراييل تنها باعث بي‌ثباتي منطقه نيست، بلكه مستقيما تركيه را هدف گرفته است. مانورهاي اسراييل در شرق مديترانه براي كنار گذاشتن تركيه از پروژه‌هاي گازي منطقه‌اي، همراه با حمايت از گروه‌هاي محلي در شمال‌شرق سوريه، نشان مي‌دهد اين تنش‌ها از سطح سياسي فراتر رفته و وارد حوزه امنيتي سخت شده است. تركيه مدت‌ها در تلاش بوده خود را به عنوان يك هاب انرژي منطقه‌اي معرفي كند و پروژه‌هاي خط لوله‌اي را براي انتقال گاز خليج‌فارس از طريق خاك خود به اروپا ترويج دهد تا وابستگي به روسيه كاهش يابد. اسراييل كه اغلب با حمايت واشنگتن عمل مي‌كند، با اين برنامه‌ها مخالفت كرده و از فدراليسم كردها در سوريه و عراق حمايت مي‌كند؛ اقداماتي كه تداوم خطوط لوله را تضعيف كرده و خطر تشويق جدايي‌طلبي كردها در مرزهاي تركيه را به همراه دارد. آنكارا اين اقدامات را تلاش براي ايجاد يك ناحيه خصمانه در همسايگي خود مي‌بيند.