«اعتماد» در گفت‌وگویی اختصاصی با کارشناسان بررسی کرد
سایه‌روشن سفر پزشكیان به نیویورک
احمدی: دستیابی به تفاهم بسیار دشوار است اما هنوز غیرممکن نیست
بهشتی‌پور: این سفر فرصت خوبی است تا پزشکیان، با روسای جمهور مختلف ملاقات و سخنرانی داشته باشد
فرجی‌راد: ایران فرصت دارد تا با ارائه ابتکار عمل‌های تازه ماشه را برای شش ماه تمدید کند اما احتمال تغییر سیاست‌های اروپا و امریکا در ارتباط با تهران اندک است
حديث روشني
مسعود پزشکیان، ريیس‌جمهور کشورمان امروز سه‌شنبه (اول مهر ماه) در راس هیاتی بلندپایه برای حضور در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل عازم نیویورک شد. این سفر در‌حالی انجام می‌شود که عباس عراقچی، وزیر امور خارجه روز یکشنبه تهران را به مقصد وین ترک کرد تا با همتایان اروپایی‌اش درباره همکاری‌های فنی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رایزنی کرده و ضمن آن، مسائل مرتبط با بازگشت تحریم‌ها را نیز مورد بررسی قرار دهند. در همین حال و در خلال این سفر ایران طی روزهای پیش‌رو مذاکراتی فشرده با آلمان، فرانسه و انگلیس در سطح وزرای خارجه و با حضور کایا کالاس، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حاشیه سفر نیویورک برگزار خواهد کرد. به گفته گروهی از تحلیلگران، این مذاکرات، علی‌رغم زمان محدود ناشی از نزدیک شدن به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، می‌تواند فرصتی برای ارائه ابتکار عمل‌های دیپلماتیک تهران و کاهش تنش‌ها پیش از بازگشت تحریم‌ها باشد. تحرکات دیپلماتیک ایران اما در شرایطی شدت گرفته است که شورای امنیت سازمان ملل جمعه گذشته با عدم تصویب قطعنامه لغو دايمی تحریم‌ها، ضرب‌الاجل فعال‌سازی مکانیسم ماشه را کلید زد. سه کشور اروپایی پیش‌تر شروطی برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ تعیین کرده بودند تا از بازگشت تحریم‌ها جلوگیری کنند؛ ازجمله اجرای تفاهم‌نامه ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به میزبانی قاهره. با این حال، شورای عالی امنیت ملی با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد اقدامات اروپایی‌ها عملا مسیر همکاری با آژانس و توافق قاهره را با چالش مواجه کرده و همکاری عملی را معلق ساخته است. در همین راستا، گروهی از تحلیلگران معتقدند تهران، با تهدید مشروط به تعلیق همکاری‌هایش با نهاد پادمانی، صرفا اهرمی برای فشار بر طرف‌های غربی دراختیار دارد و ممکن است مجوز مشروطی برای انجام بازرسی‌ها یا ارائه گزارش‌های به‌روز از وضعیت تاسیسات هسته‌ای کشورمان ارائه کند. این اقدام می‌تواند به تهران امکان دهد فشار سیاسی را مدیریت کند و در عین حال مسیر دیپلماسی را باز نگاه دارد. با این حال، برخی دیگر با تاکید بر محدودیت زمان و پیچیدگی شرایط، می‌گویند روند کنونی چندان امیدوارکننده نیست و بازگشت تحریم‌ها می‌تواند چارچوب‌های توافقی موجود را بی‌اثر کند. در عین حال، سفر ريیس‌جمهور و دیدارهای چندجانبه و دوجانبه او با وزرای اروپایی می‌تواند فرصتی برای کاهش تنش‌ها و ایجاد زمینه برای توافق‌های موقت فراهم آورد، مشروط بر آنکه تهران با مجموعه ای از ابتکار عمل‌ها و خلاقیت‌های دیپلماتیک راهی این سفر شده باشد. به ادعای ناظران هر چند که پیچیدگی پرونده هسته‌ای ایران در مقطع فعلی از هر زمان دیگری بیشتر است و موفقیت دیپلماسی تهران در نیویورک به انعطاف، ابتکار و مدیریت هوشمندانه در تعامل همزمان با قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای وابسته خواهد بود، اما همچنان می توان امیدوار بود که با سفر پزشکیان و آغاز مذاکرات اروپایی‌ها تنها فرصت تهران برای فعال نگه داشتن مسیر دیپلماسی و کاهش تنش‌های هسته‌ای رقم خواهد خورد. در همین راستا روزنامه اعتماد با هدف ارزیابی نتایج احتمالی سفر ريیس‌جمهور کشورمان به نیویورک در برهه حساس کنونی با تنی چند از کارشناسان مسائل سیاست خارجی گفت‌وگو کرده است. احمدی ضمن اشاره به اینکه سفر ريیس‌جمهور آن‌هم در پنج روز پایانی پیش از فعال‌سازی مکانیسم ماشه، علی‌رغم وجود احتمال پایین اما همچنان می‌تواند فرصتی برای توقف بازگشت تحریم‌ها یا ارائه ابتکار دیپلماتیک ایران باشد. فرجی‌راد نیز در این گفت‌وگو تاکید دارد تهران نیز باید ابتکارات جدیدی را در مقطع کنونی پیش روی دول غربی بگذارد، چراکه طرف‌های اروپایی دیگر مواضع قبلی ایران را پذیرا نیستند. بهشتی‌پور اما در این گفت‌وگو تاکید كرد اگر مجوز دیدار ريیس‌جمهور با همتای امریکایی صادر شود، این رخداد نقطه عطفی در پروسه حل بحران کنونی قلمداد می‌شود.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
کوروش احمدی: بازگشت تحریم‌ها قدرت مدیریت بحران ایران تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل را تحت تاثیر قرار داده و زمینه‌سازکاهش قدرت تهران برای کنترل قطعنامه‌های ضدایرانی می‌شود
کوروش احمدی، دیپلمات پیشین کشورمان در نیویورک در پاسخ به سوال «اعتماد» درباره ارزیابی‌اش از نتایج سفر ريیس‌جمهوری به نیویورک در مقطع حساس کنونی گفت: آقای پزشکیان و هیات همراه اکنون در نیویورک هستند، آن‌هم در شرایطی که تنها پنج روز تا تکمیل روند 30 روزه اسنپ بک و قطعی شدن بازگشت تحریم‌ها باقی است. در چنین بازه زمانی کوتاهی، بسیار دشوار است که اتفاق ویژه‌ای رخ دهد، اما به هر حال نمی‌توان و نباید امکان گشایش را نیز کاملا منتفی دانست، چراکه طبق بند ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱، کشورهایی که اعلام تخلف کردند، می‌توانند در هر مقطعی در دوره 30 روزه، طی نامه‌ای به ريیس شورای امنیت اعلام کنند که مشکل رفع شده و خواستار توقف روند و جلوگیری از بازگشت قطعنامه‌ها شوند. به گفته احمدی با این همه این پنج روز آخرین فرصت برای انجام هرگونه اقدامی است که می تواند منجر به توقف بازگشت قطعنامه‌های پیشین علیه ایران شود. در مورد این قطعنامه‌ها و اینکه عواقب اقتصادی و مالی دارند یا ندارند، تحلیل‌های زیادی مطرح است. صرف‌نظر از درستی یا نادرستی این قبیل مباحث، حداقل در مورد دو معضل اصلی که این قطعنامه‌ها به بار خواهند آورد، تردیدی نیست: نخست اینکه با بازگشت این قطعنامه‌ها ایران یک امتیاز بزرگ را که همانا قرار نداشتن ذیل فصل هفتم منشور است، از دست خواهد داد و امریکا با استفاده از حربه «وتو» کنترل قطعنامه‌های شش‌گانه را دراختیار خواهد گرفت. به این ترتیب، این مساله موجب می شود یک اهرم مهم از دست ایران خارج شده و دراختیار امریکا قرار بگیرد. معضل دوم را می‌توان تداوم و تشدید بحران خواند، چراکه این تحول منفی هر گونه امید به اینکه بحران ایجاد شده در سیاست خارجی و به تبع آن معضلات داخلی خاتمه یابد را تا اطلاع ثانوی منتفی خواهد کرد و تبعات ناشی از تعلیق و نه جنگ، نه صلح را تشدید خواهد کرد. این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در ادامه به «اعتماد» گفت: اگرچه در این بازه زمانی کوتاه باقی‌مانده دستیابی به هرگونه تفاهمی بسیار بسیار دشوار است، اما هنوز غیرممکن نیست. ایران سه‌شنبه و چهارشنبه (25 و 26 شهريور ماه) گذشته طرحی را به امریکا و اروپا در ارتباط با انجام اقداماتی در مراحل بعدی ارائه کرد. این طرح با استقبال طرف غربی همراه نشد و آن را تنها اعلام قصد ایران تلقی کرده و چنین پیشنهاداتی را برای توقف روند اسنپ‌بک کافی ندانسته و از لزوم انجام اقدام عملی صحبت کردند. سوال مهم اکنون این است آیا انجام یک اقدام عملی از سوی ایران در این فاصله کوتاه در چارچوب سه شرطی که اروپایی‌ها حدود دو ماه و نیم پیش مطرح کرده بودند، ممکن است یا خیر. شروط اروپا که باید توسط ایران عملیاتی شوند شامل سه مورد است؛ همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، حسابرسی اورانیوم غنی‌شده و مذاکره با امریکا. احمدی در ادامه گفت‌وگویش با «اعتماد» خاطرنشان کرد: در مورد مذاکره با امریکا، تهران همواره آمادگی خود را اعلام کرده است، اما از آنجایی كه مذاکرات فرآیندی زمان‌بر است، نفس اعلام آمادگی می‌تواند پاسخی مثبت به شرط سوم اروپا باشد. لذا، راه حل بحران را باید ناگزیر در حوزه همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی جست‌وجو کرد که باتوجه به اصرار طرف اروپایی، انتظار نوعی همکاری عملی در این حوزه وجود دارد. به گفته این تحلیلگر مسائل بین‌الملل منظور از همکاری عملی با نهاد پادمانی قاعدتا شامل دسترسی به بازرسان و اقداماتی از این دست است؛ موضوعی که در این چند روز باقی مانده غیرممکن خواهد بود. با این همه تنها اقدامی که شاید عملی باشد، ارائه گزارشی اجمالی، حداقلی و کلی از تاسیسات هسته‌ای کشورمان به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است؛ گزارشی که وضعیت برنامه هسته‌ای ایران، سایت‌های آسیب‌دیده و میزان اورانیوم غنی‌شده را مشخص کند. به نظر می‌رسد در این زمان محدود ممکن است چنین اقدامی امکان‌پذیر باشد و حداقل در حکم انجام تلاشی جدی از سوی ایران به شمار آید. این دیپلمات پیشین کشورمان در ادامه تصریح کرد: همچنین باید توجه داشت که مشکل تنها سررسید 28 سپتامبر (ساعت 12 شنبه به وقت گرینویچ) نیست، بلکه بازه زمانی مرتبط به مختومه شدن قطعنامه 2231 یعنی 26 مهر یا ۱۸ اکتبر نیز باید مدنظر باشد. باتوجه به بازه زمانی دوم، اروپا حتما اصرار خواهد داشت که ابتدا از تمدید سه‌ماهه یا شش ماهه قطعنامه 2231 مطمئن شود و سپس در جهت توقف روند «اسنپ‌بک» اقدام کند، چون در غیر این صورت خطر مختومه شدن قطعنامه 2231 و لغو قطعی و نهایی قطعنامه‌های ضدایرانی برای همیشه وجود خواهد داشت. این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در ادامه توضیح داد: همین موضوع نیز مشکل را پیچیده‌تر کرده است. با این حال، شرایط به اندازه‌ای حاد است که ضرورت دارد هیات ایرانی در نیویورک حداکثر بهره‌برداری را از این موقعیت داشته باشد. اگرچه این سفر در شرایط سختی انجام می‌شود، اما مسیر دیپلماسی فعلا بسته نیست. در واقع، حضور همزمان آقایان پزشکیان و عراقچی و وزرای خارجه سه کشور اروپایی در نیویورک درست در آستانه بازگشت تحریم‌ها یک «حسن تصادف» است که باید حداکثر استفاده از آن بشود؛ مذاکراتی که در چارچوب‌های ذکرشده و با ابتکار و خلاقیت دیپلماتیک شاید بتواند راه‌حلی عملی و قابل‌اجرا برای حل این معضل بیابد.
حسن بهشتی‌پور: امریکا برای فعال‌سازی ماشه عزمش را جزم کرده تا با تحت‌فشار قرار دادن ایران امتیاز حداکثری را از آن خود کند
حسن بهشتی‌پور، تحلیلگر مسائل بین‌الملل در پاسخ به سوال «اعتماد» درباره تشریح برهه حساس کنونی که تحرکات دیپلماتیک تهران به واسطه سفر آقای پزشکیان به نیویورک برای حل بحران افزایش یافته، خاطرنشان کرد: واقعیت این است که شرایط آن‌قدر بحرانی است که به اعتقاد من باید معجزه‌ای رخ دهد. البته پیش‌تر نیز تاکید شد که مکانیسم ماشه فعال خواهد شد، به این دلیل که اراده امریکا و اسرايیل پشت این موضوع قرار دارد. حال اینکه سفر آقای پزشکیان به نیویورک می‌تواند در این مقطع راهگشا باشد یا خیر، اولا این سفر عملا شبیه به سفرهای همیشگی روسای جمهور به نیویورک است؛ هر ريیس‌جمهوری معمولا یک‌بار یا بیشتر به این شهر سفر می‌کند و این بار هم تقریبا همین مساله رقم خورده است. با این حال، گفته می‌شود که این سفر فرصت خوبی است تا ایشان بدون پروتکل‌های معمول، با روسای جمهور مختلف ملاقات کند، سخنرانی داشته باشد و پیام جمهوری اسلامی ایران را به مخاطبان مختلف، ازجمله نخبگان در امریکا و در مجمع عمومی سازمان ملل منتقل کند. لذا اگر در این سفر مبحثی جدید یا نکته قابل‌توجهی برای ارائه وجود داشته باشد، بله، ارزشمند است، مانند بحثی که آقای خاتمی درباره «گفت‌وگوی تمدن‌ها» مطرح کرد؛ آن زمان نقطه عطفی بود و حتی با اتفاق آرا تصویب شد، به طوری که اسرايیل هم رای داد. همان‌طور که اشاره کردم، این کشورها تحت فشار امریکا عمل می‌کنند و در هر شرایطی تلاش دارند مکانیسم ماشه فعال شود. واقعیت این است که شرایط فعلی بسیار دشوار است و به جز این موارد، بعید است هیچ معجزه‌ای رخ دهد. حتی بدتر از آن، برخی در داخل کشور تاکید دارند که باید روابط خود را با آژانس قطع کنیم. این اقدام نه تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه شرایط را بدتر هم خواهد کرد. بهشتی‌پور در ادامه و در توضیح مواضع اخیر ایران در قبال تعلیق یا تداوم همکاری‌های ایران با نهاد پادمانی تشریح کرد: به نظر من، اقدامات اعتمادساز ایران در قبال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید از اسفند سال گذشته کلید می‌خورد. اما مساله این است که تبلیغ مداوم تعلیق همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چه سودی برای کشور دارد؟ واقعیت این است تبلیغات درخصوص تعلیق ان‌پی‌تی بیشتر به زیان کشور است. نکته بعدی اینکه، در معاهده عدم اشاعه هسته‌ای (ان‌پی‌تی) مساله‌ای به نام «تعلیق» وجود ندارد. این موضوع در واقع یک اقدام ابتکاری ایران است برای اینکه همزمان هم از چارچوب ان‌پی‌تی خارج نشود و هم اینکه هشدار دهد تا زمانی که طرف مقابل همکاری نکند، ما هم تمایلی به ادامه همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نداریم. این مساله، سیاستی است که در ان‌پی‌تی پیش‌بینی نشده است. دو حالت بیشتر وجود ندارد: یا از این پیمان خارج می‌شوید یا در چارچوب پادمان هسته‌ای همکاری می‌کنید. حالت وسط و تعلیق موقت مساله‌ای است که ایران ابداع کرده است و معلوم نیست در صحنه بین‌المللی پذیرفته شود یا خیر. این پژوهشگر مسائل بین‌الملل درباره رویکرد احتمالی واشنگتن در قبال بازگشت تحریم‌های سازمان ملل توسط اروپا به «اعتماد» گفت: امریکا به این دلیل به دنبال فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران است تا کشورمان را تحت فشارهای بیشتر قرار دهد و خواسته‌های حداکثری خود را به ایران تحمیل کند. ازسوی دیگر، از نظر اجرای قطعنامه ۱۹۲۹، این اقدام می‌تواند مشکلات جدیدی در مسیر صادرات نفت ایران ایجاد کند. با این حال، نکته کلیدی این است که ممکن است کشورهای دیگری مانند چین و روسیه به صراحت اجرای این اقدامات را نپذیرند. اگر آنها در عمل تن به اجرای محدودیت‌ها ندهند، سیاست امریکا در این زمینه به نتیجه نخواهد رسید. رویکرد این کشورها در قبال کنش امریکا اهمیت دارد. تجربه سال ۹۷ نشان داد که وقتی امریکا فشار آورد شرکت‌های روسی، چینی و هندی از همکاری با ایران خارج شدند. اما اکنون اگر کشورهایی مانند چین و روسیه در موضوع خرید نفت ایران زیربار تحریم‌های شورای امنیت نروند و همکاری‌های گذشته خود را ادامه دهند، بعید است سیاست‌های امریکا به نتیجه برسد. از طرفی در صورتی که امریکا بخواهد مسیر تقابل مستقیم یا نظامی را دنبال کند، چنین رویه‌ای تبعات منفی جدی برای امریکا و منطقه خواهد داشت.
عبدالرضا فرجی‌راد: ایران فرصت دارد تا با ارائه ابتکار عمل‌های تازه ماشه را برای شش ماه تمدید کند اما احتمال تغییر سیاست‌های اروپا و امریکا در ارتباط با تهران اندک است
عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپليتیک در پاسخ به سوال «اعتماد» درباره ابتکاراتی که احتمالا هیات ایرانی در سفر به نیویورک به منظور جلوگیری از تشدید بحران ارائه خواهد داد، گفت: به باور من اگر بخواهیم در مقطع کنونی و در این بازه زمانی که آخرین فرصت پیش روی تهران برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها است، براساس آخرین رایزنی‌های میان وزیران خارجه اروپایی با ایران گفت‌وگو کنیم، قطعا آنها قانع نخواهند شد. برای اروپایی‌ها مساله بسیار مهم این است که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران حضور فعال داشته باشند تا بتوانند وضعیت 408 کیلوگرم اورانیوم 60درصدی را معین کنند و همزمان تاسیسات هسته‌ای بمباران شده را مورد بررسی قرار دهند و همچنین به اطلاعات سایت‌های دیگر که بمباران نشده‌اند یا سایت‌های جدیدی که اخیرا مطرح شده‌اند، دسترسی پیدا کنند. با این همه اگر آقای پزشکیان، همراه با آقای عراقچی، وزیر خارجه کشورمان و پیش از دیدار با خانم کایا کالاس، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و سه وزیر خارجه اروپایی، با ابتکارات و اختیارات جدید و گسترده‌تر به نیویورک سفر کند، احتمال دارد که اروپایی‌ها برای مدتی مثلا شش ماه از فعال‌سازی مکانیسم ماشه صرف‌نظر کنند یا آن را به تعویق بیندازند. اما اگر سفر نیویورک صرفا با تکرار مباحث و مواضع گذشته انجام شود، بعید است نتیجه ملموسی حاصل شود. به عبارت دیگر، ابتکارات و اختیارات جدید ازسوی ایران می‌تواند در این زمینه موثر باشد. علت این موضوع نیز این است که اروپا علاقه‌مند است به هر شکل در چارچوب برجام و مسائل هسته‌ای ایران باقی بماند؛ در غیر این صورت، نقش اروپا در این پرونده به حداقل می‌رسد. نکته مهم این است که طرف ایرانی اصرار دارد که اگر با ابتکارات جدیدی برای حل بحران وارد شود، طرف اروپایی نیزاز فعال‌سازی مکانیسم ماشه به صورت کلی و دايمی صرف‌نظر کنند آن‌هم براساس مفاد قطعنامه ۲۲۳۱. با این حال، بعید است امریکا اجازه دهد که اروپایی‌ها چنین تحولی ایجاد کنند. بنابراین، حتی باوجود ابتکارات ایران، احتمال لغو کامل مکانیسم ماشه پایین است، اما امکان دارد که با ارائه بسته‌ای از ابتکارات جدید و قابل مذاکره، تمدید شش‌ماهه یا تعویق آن برای مدتی محدود حاصل شود. فرجی‌راد در این باره که چقدر احتمال دارد تهران باتوجه به مواضع پیشین خود به تمدید شش ماه قطعنامه تن دهد، گفت: به باور من ایران در مواجهه با این موضوع احتمالا بررسی خواهد کرد که فعال‌سازی یا تمدید ماشه کدام یک به نفع کشورمان خواهد بود. با این همه تصور می‌کنم نهایتا اگر ایران نتواند فشارهای لازم را برای جلوگیری از فعال‌سازی اعمال کند، به تعویق شش ماهه مکانیسم ماشه رضایت خواهد داد. این استاد ژئوپلیتيک در ادامه و در باب اهمیت این دوره شش ماهه تعویق مکانیسم ماشه به «اعتماد» گفت: توجه داشته باشید که اروپا به تنهایی نمی‌تواند در این شش ماه اقدام ویژه‌ای انجام دهد و باید ایران و امریکا به توافق برسند؛ چه در موضوع هسته‌ای و چه در مسائل دیگر. در چنین شرایطی، اروپا نیز عقب‌نشینی خواهد کرد، زیرا منافعش با توافق تهران و واشنگتن تامین می‌شود، به ویژه که امریکا هم‌اکنون مواضع سخت‌تری اتخاذ کرده است که تا حدی با دغدغه‌های پیشین اروپا همسو است. با این حال، تصمیم‌گیری ایران در این مقطع نیازمند ارزیابی اوضاع داخلی، به ویژه شرایط سیاسی و اقتصادی، مسائل سیاست خارجی و تهدیدات نظامی موجود است. واقعیت این است که اگر مکانیسم ماشه فعال شود، تهدیدات نظامی علیه ایران بیش از امروز افزایش خواهد یافت. در جنگ دوازده روزه اگر نظام بین‌الملل حملات اسرايیل و امریکا به تمامیت ارضی کشورمان را محکوم کرد، اما در این مقطع و در صورت فعال شدن ماشه توسط شورای امنیت، احتمال تنش را بالا خواهد برد. در صورت تصویب مکانیسم ماشه، به واسطه بازگشت ایران به فصل هفتم منشور، حتی کشورهایی مانند روسیه نیز ممکن است از شرایط جدید تمکین کنند. این موضوع می‌تواند زمینه را برای بهانه‌جویی‌های احتمالی اسرايیل و امریکا فراهم کند و منجر به آن شود که آنها ادعا کنند که ایران امنیت منطقه و جهان را به خطر انداخته است. طبیعتا مصوبه شورای امنیت باعث می‌شود که واکنش‌های جهانی به اقدامات تهاجمی این کشورها کاهش یابد. همزمان نیز به عنوان دیگر پیامد فعال‌سازی مکانیسم ماشه حتما فعالیت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران تعلیق خواهد شد و همچنین تفاهم‌نامه قاهره میان آقای گروسی و آقای عراقچی نیز پایان یافته تلقی خواهد شد.