درباره زنانگي و لباس در سووشون
روايت از دانشور، تصوير از آبيار
وجيهه مباركي
رمان «سووشون» كه روايتگر زندگي مردمان ايران در دوران اشغال پس از جنگ جهاني دوم است، اين روزها با كارگرداني نرگس آبيار و تيمش به قاب رسانه‌ها آمده و نام اين نويسنده برجسته را بار ديگر زنده كرده است. وفاداري مجموعه به متن رمان، به‌ويژه در طراحي لباس و روايت بصري، تجربه‌اي نو از اين شاهكار ادبي خلق كرده است. «سووشون»، اثري كه با نثري شاعرانه و عمق روانشناختي، زندگي مردم شيراز در دوران قحطي و اشغال به تصوير مي‌كشد، اكنون با اقتباس نرگس آبيار از اين رمان، مخاطبان جديدي را به خود جلب كرده است. وفاداري آبيار با رمان، سريال را به كتابي زنده بدل كرده كه گويي صفحه به صفحه كتاب در حال ورق خوردن است. هر چند انتقال ظرافت‌هاي نثر دانشور به تصوير، با محدوديت‌هايي همراه بوده، اما طراحي لباس و فضاسازي، تلاشي قابل توجه براي حفظ روح رمان نشان مي‌دهد.
زبان لباس‌ها در روايت شخصيت‌ها
در دنياي رسانه‌هاي جهاني، طراحي لباس نمادين (Symbolic Costoume Design) بخشي جدايي‌ناپذير از معرفي شخصيت‌هاست. در «سووشون»، لباس‌ها فراتر از يك پوشش، به روايتگري بدل شده‌اند. زري، نماد زني وفادار، محتاط و سنت‌گرا، اغلب با رنگ‌هاي ملايمي چون سرمه‌اي، خاكستري و گاه كرم ديده مي‌شود. پگاه تركي، طراح لباس، با همكاري عبدالله قره‌داغي و دستيارانش، اين انتخاب‌ها را با شخصيت آرام و مسووليت‌پذير زري همراستا كرده‌اند. در مراسم‌ها، زري را گاهي با لباس‌هايي در رنگ ياسي و آبي مي‌بينيم كه به خوبي نشان از استفاده اقشار مرفه و متوسط از رنگ‌هاي شاد در مراسمات آن دوره است، اما تيم طراحي همچنان به معصوميت و لطافت زنانگي او اهميت مي‌دهند. همچنين در شخصيت‌پردازي يوسف، رنگ‌هاي تيره مانند مشكي، قهوه‌اي و خاكي، شخصيتي مستحكم و آرمان‌خواه را به نمايش مي‌گذارد. كت و شلوار مشكي يكدست او در سكانس‌هاي اوليه، آينه‌اي از روحيه صادقانه و دوري از تجملات و اسراف اشراف است، به‌طوري كه او را در برخي مراسم‌ها با يك كت شلوار تكراري مشاهده مي‌كنيم. تيم پگاه تركي با انتخاب آگاهانه خود به خوبي تفاوت طبقاتي و فرهنگي ميان شخصيت‌ها را بازتاب داده‌اند.
جزييات تاريخي در طراحي لباس
تيم طراحي لباس، همچنين با تكيه بر واقعيت‌هاي تاريخي دهه ۲۰ شمسي، تفاوت پوشش شهري و روستايي را به تصوير كشيده است. اشغالگران با لباس‌هاي نظامي، به رنگ‌هاي خاكي و سبز ارتشي، حس سردي، بيگانگي و سلطه را القا و تضاد بصري شديدي با لباس‌هاي غيرنظاميان، به‌ويژه ايرانيان ايجاد مي‌كند. در سكانس‌هاي روستايي، پارچه‌هاي ساده از جنس نخ و پشم در رنگ‌هاي خاكي، قهوه‌اي و طوسي، رنج و سادگي مردم عادي را نشان مي‌دهد. توجه به جزييات، مانند لباس زري در عروسي دختر حاكم شيراز كه با دكمه‌هاي زياد در كمر، به توصيف دانشور در رمان وفادار مانده، نشان از دقت تيم توليد دارد. در اين صحنه، رنگ‌هاي پرزرق و برق ميهمانان اشرافي، فاصله طبقاتي را برجسته مي‌كند، در حالي كه سادگي لباس‌هاي روستاييان، محدوديت‌هاي اقتصادي را يادآوري مي‌كند.
اكسسوري‌ها، آينه‌اي از هويت اجتماعي
اكسسوري‌ها نيز در اين سريال، نقش روايتگري دارند. زري با كلاهي ساده و زيورآلات ظريف و بدون تزيينات زياد، سادگي و پايبندي به ارزش‌هاي خانوادگي‌اش را نشان مي‌دهد. يوسف با ساعت جيبي يا مچي و كلاه ساده، باوقار بودن طبقه متوسط و تحصيلكرده شهري را بازتاب مي‌دهد. در مقابل، اقشار مرفه با گردنبند طلا، النگو، سنجاق‌سينه، كلاه‌هاي مد روز و كيف‌هاي دستي اروپايي، مدگرايي و قدرت‌نمايي خود را به رخ مي‌كشند. مردم عادي با شال پشمي، تسبيح، كلاه نمدي، سادگي و روستايي‌گريشان را حفظ كرده‌اند كه اين تنوع، لايه‌هاي اجتماعي داستان را غني‌تر مي‌كند.
تاملي بر وفاداري و خلاقيت تيم طراحي در اقتباس
به‌زعم نگارنده، وفاداري سريال به «سووشون» نسبي است. طراحي لباس به دوره تاريخي نزديك است، اما گاهي براي انتقال عميق‌تر احساسات شخصيت‌ها از رنگ‌ها و جزييات مدرن‌تر استفاده شده است. اين خلاقيت، در نمادپردازي، برتري بيشتري نسبت به بازسازي كاملا تاريخي داشته است. پگاه تركي و تيمش، با تاكيد بر هويت فرهنگي و اجتماعي شخصيت‌ها، تاثير مد اروپايي بر طبقه متوسط و مرفه را نشان داده‌اند، در حالي كه اين مد هنوز در ميان مردم عادي فراگير نشده بود. اين رويكرد، عمق فرهنگي رمان را حفظ كرده است.
احياي ادبيات در بافت تصوير
سريال «سووشون» تلاشي براي زنده نگه داشتن ميراث سيمين دانشور است. آبيار كه اين رمان را در نوجواني خوانده و عاشقانه به آن وفادار مانده، با كارگرداني بر صحنه‌ها، لباس و فضا، هويت بصري اثر را بازسازي كرده است. داستان خانم زهرا و يوسف نشان مي‌دهد ادبيات ايران ظرفيت گسترده براي الهام‌بخشي طراحي مد و لباس دارد و مي‌تواند بازتاب فرهنگي و هويت ملي باشد. طراحان لباس ايران قادرند روايت ايران را در قالب رنگ‌ها، بافت‌ها و برش‌هاي لباس زنان و مردانش به جهان معرفي كنند.
طراح لباس و روزنامه‌نگار مد