«اعتماد» در گفت‌وگوي اختصاصي با كارشناسان تاثیرتحریم ایران توسط سازمان ملل را بررسي می‌کند
برگ برنده ايران درعصر پساماشه
محسن پاك‌آيين: اجماع داخلي و ديپلماسي فعال با متحدان زمينه‌ساز كاهش تاثير منفي تحريم‌هاي تحميلي عليه ايران خواهد شد
ابوالقاسم دلفي: ايران اين توان را دارد تا چالش‌هاي ناشي از بازگشت تحريم‌ها را با توسل به ديپلماسي مديريت كند
حديث روشني
شوراي امنيت سازمان ملل جمعه‌شب براي دومين بار در نشستي حساس درباره قطعنامه پيشنهادي روسيه و چين با هدف تعويق شش‌ماهه بازگشت تحريم‌هاي سازمان ملل عليه ايران رأي‌گيري كرد؛ قطعنامه‌اي كه مانند نشست اول، در نهايت با ۴ رأي موافق، ۹ رأي مخالف و ۲ رأي ممتنع تصويب نشد و عملا فرآيند فعال‌سازي سازوكار موسوم به «ماشه» را قطعي كرد. در حالي كه تهران تلاش داشت با ارائه پيشنهادهايي، ازجمله فراهم كردن دسترسي «فوري» بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تأسيسات نطنز، حسن نيت و تعهدش به ديپلماسي را ثابت كرده و مسير تصويب قطعنامه روسيه را هموار سازد، اما مخالفت اروپا مانع از شكل‌گيري توافق تازه شد. به ادعاي رسانه‌هاي غربي، پيشنهاد تهران مي‌توانست حتي قبل از برگزاري رأي‌گيري عملياتي شود، اما بي‌اعتمادي عميق ميان طرفين اجازه نداد. بازگشت تحريم‌ها در شرايطي رقم خورد كه سيد عباس عراقچي، وزير امور خارجه كشورمان، ساعاتي پيش از جلسه شوراي امنيت تأكيد كرد كه اقدام سه كشور اروپايي در فعال‌سازي اسنپ‌بك نه از مبناي حقوقي برخوردار است و نه از وجاهت سياسي. او همچنين هشدار داد كه توافق تازه‌اي كه ميان تهران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در قاهره براي همكاري در شرايط جديد حاصل شده، در صورت اجراي مكانيزم ماشه از بين خواهد رفت. عراقچي يادآور شد كه امريكا در سال ۲۰۱۸ با خروج يك‌جانبه از برجام قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض كرد و اروپا نيز با تبعيت از تحريم‌هاي غيرقانوني واشنگتن، تعهدات خود را زير پا گذاشت. با اين همه هشدار وزراي خارجه ايران به غرب بالاخص تروييكاي اروپايي بي‌نتيجه ماند، چرا كه به ادعاي گروهي از ناظران پرونده هسته‌اي ايران جنبه حقوقي‌اش را از دست داده و سرنوشت آن منوط به انگيزه‌هاي سياسي بازيگراني شده بود كه از ديپلماسي مي‌گفتند اما بدان پايبند نماندند. از همين رو ايران در ساعات پاياني پيش از بازگشت قطعي تحريم‌ها، فراخواني براي بازگشت سفراي خود از سه كشور اروپايي صادر كرد؛ اقدامي كه به گفته ناظران نشان‌دهنده تصاعد بحران ديپلماتيك ميان تهران و دولت‌هاي غربي است. از سوي ديگر، بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز اعلام كردند كه بازرسي‌ها در ايران از سر گرفته شده و حتي پيش از بازگشت تحريم‌ها، بررسي دومين سايت هسته‌اي سالم ايران در جريان بوده است. تحليلگران بر اين باورند كه باوجود تشديد تنش‌ها، مسير همكاري‌هاي فني ميان تهران و نهاد پادماني هنوز به‌طور كامل مسدود نشده است. چرا كه مسعود پزشكيان، رييس‌جمهور كشورمان، پيش از بازگشت از نيويورك، در گفت‌وگويي تصريح كرد كه تهران قصد خروج از پيمان منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي (ان‌پي‌تي) را ندارد؛ پيامي كه ناظران آن را بيش از هر چيز تلاشي براي جلوگيري از انزواي سياسي و حقوقي ايران ارزيابي مي‌كنند. در همين راستا، روزنامه «اعتماد» با هدف ارزيابي سناريوهاي پيش رو در عصر تحريم و پساماشه با محسن پاك‌آيين، سفير اسبق ايران در باكو، و ابوالقاسم دلفي، سفير پيشين ايران در پاريس، گفت‌وگو كرده است. پاك‌آيين در گفت‌وگوي اختصاصي خود با «اعتماد» ضمن اشاره به اينكه كه باوجود فعال شدن اسنپ‌بك و بازگشت تحريم‌ها، ايران مي‌تواند با ديپلماسي فعال، همكاري با شركاي بين‌المللي‌اش را ادامه بدهد، تاكيد كرد: حفظ يكپارچگي و اجماع داخلي، اثر تحريم‌ها را كاهش خواهد داد و مسير توسعه برنامه صلح‌آميز هسته‌اي و اقتصادي هموار خواهد شد. دلفي نيز در گفت‌وگو با «اعتماد» ضمن تاكيد بر اينكه فعال‌سازي اسنپ‌بك و بازگشت تحريم‌ها براي ايران پيامدهاي منفي دارد، همزمان بر اين باور است كه اما هنوز مسير ديپلماسي باز است و فرصت براي مذاكره و به تأخير انداختن يا تمديد تحريم‌ها وجود دارد.
مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد.
محسن پاك‌آيين:
ايران قادر است با تكيه بر ديپلماسي فعال و هم‌صدايي با چين، روسيه و ديگر متحدانش آثار منفي تحريم‌ها را خنثي كند
محسن پاك‌آيين، سفير اسبق ايران در باكو، در پاسخ به پرسش «اعتماد» درباره سناريوهاي احتمالي در عصر پساماشه با اشاره به قطعي شدن مكانيزم اسنپ‌بك در شوراي امنيت توضيح داد: واقعيت اين است كه اين اقدام از منظر حقوق بين‌الملل پديده‌اي استثنايي است و حتي با روح منشور سازمان ملل متناقض است. طبق منشور سازمان ملل، توافق ميان قدرت‌هاي بزرگ بايد با اجماع حاصل شود؛ اگر اين اجماع برقرار بود، الزامي بودن قطعنامه‌ها براي ساير كشورها هم تضمين مي‌شد. اما در شرايط فعلي، به‌ويژه با رد قطعنامه تمديد لغو تحريم‌هاي سازمان ملل عليه كشورمان كه با مخالفت چين و روسيه مواجه شده است، قطعا اين سند اعتبار كمي دارد و الزامي بودن اجراي آن براي ديگر كشورها تضعيف مي‌شود. پاك‌آيين ادامه داد: «با اين حال، نه تنها درهاي ديپلماسي براي ايران همچنان باز است، بلكه بايد فعال‌تر هم باشد، البته نه صرفا با هدف تعامل با اروپا و امريكا. واقعيت اين است كه كم و كيف اجراي اسنپ‌بك ارتباط مستقيمي با تصميم ديگر كشورهاي جهان دارد.» پاك‌آيين همچنين تأكيد كرد: ايران بايد با شركاي خود مانند چين، روسيه، هند، كشورهاي آسه‌آن و آفريقا ارتباطات ديپلماتيك فعال برقرار كرده تا از همراهي جامعه جهاني با محدوديت‌هاي حاصل از شش قطعنامه بازگشتي جلوگيري شود. او در ادامه تاكيد كرد، بازگشت قطعنامه‌ها بيشتر جنبه نمادين دارد و كشورهاي بزرگي مثل روسيه و چين به لحاظ عملي با غرب در ارتباط با محدوديت‌ها هم صدا نخواهند شد، چرا كه اخيرا منافع ملي كشورها بر هر چيز ديگري ارجحيت دارد. از همين رو اگر ديگر كشورها احساس كنند منافعشان در اجراي اين قطعنامه‌ها عليه ايران تأمين نمي‌شود، تمكين نخواهند كرد. اين ديپلمات پيشين كشورمان ادامه داد: نقش ديپلماسي مي‌تواند از اين پس فعال‌تر باشد و با دستگاه ديپلماسي كشورمان قادر است با ارائه طرح‌هايي تازه همراهي كشورهاي جهان با قطعنامه‌هاي يادشده را متاثر كرده و مسير را در راستاي اهداف كشورمان تغيير بدهد. از منظري ديگر، عقلانيت حكم مي‌كرد كه تا لحظات پاياني، فارغ از آگاهي از نيات امريكا و اروپا، ديپلماسي را ترك نكنيم و حتي تا دقيقه نود ديپلمات‌ها تحركات خود را ادامه بدهند. پاك‌آيين درباره تحريم‌هاي امريكا و اروپا گفت: بايد پذيرفت كه تحريم‌هاي امريكا اثرگذارتر از تحريم‌هاي سازمان ملل هستند و محدود كردن برنامه‌هاي هسته‌اي ايران توسط شش قطعنامه قبلي بيشتر جنبه تسليحاتي و هسته‌اي داشت. ديپلماسي بايد همچنان در مسير مقابله با اين اقدامات فعال و مبتكرانه عمل كند. مثلا تهران بايد از دو قطبي ايجاد شده در صف اعضاي شوراي امنيت نهايت بهره‌برداري را داشته باشد، چون قطعنامه‌هاي شش‌گانه بازگشتي در زمان خود با اجماع كامل تصويب شدند. اما اخيرا روسيه و چين بر اساس منافع خود و ارتباطات نزديكي كه با ايران دارند، در مقابل سه كشور ديگر ايستادند. ما هم بايد از طريق ديپلماسي اين وضعيت را حفظ كنيم و در مسير منافع خودمان حركت كنيم. سفير اسبق كشورمان در باكو درباره سناريوهاي احتمالي واكنش ايران به بازگشت تحريم‌ها گفت: احتمالا يكي از سناريوهاي عملي، عدم همكاري ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي خواهد بود. به گفته او، در تفاهمي كه ميان تهران و نهاد پادماني به ميزباني قاهره برقرار شد، قرار بود همكاري ايران با آژانس در صورت فعال شدن مكانيسم ماشه پايان يابد. طبيعتا با بازگشت تحريم‌ها، اطلاعاتي از تاسيسات هسته‌اي كشور در اختيار اين نهاد قرار نخواهيم داد و نظارت‌ها بر مكان‌هاي فعال صلح‌آميز را نمي‌پذيريم. اين موضوع از ديد اروپا، امريكا و رژيم صهيونيستي كه به‌شدت دنبال اطلاعات هسته‌اي ايران هستند، ناكامي محسوب خواهد شد، چرا كه اين اطلاعات براي اقدامات خصمانه عليه كشورمان استفاده مي‌شد. به گفته پاك‌آيين، با اين همه، به نظر مي‌رسد متضرران اصلي بازگشت تحريم‌ها اروپا و امريكا خواهند بود. در زمان تصويب برجام، ايران محدوديت غني‌سازي تا ۳.۶۷ درصد را پذيرفت و اگر دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج نشده بود، ايران غني‌سازي ۶۰ درصدي را اجرايي نمي‌كرد.از منظري ديگر بايد يادآور شد كه اروپايي‌ها نيز به تعهدات‌شان عمل نكردند و غني‌سازي به ۶۰ درصد رسيد. بنابراين، وقتي طرف مقابل مواضعي خصمانه اتخاذ مي‌كند، ايران بي‌اعتنا به آنها، در مسير توسعه صنعتي و علمي با شتاب پيش رفته و مي‌رود و از منظر تهران نگراني‌هاي طرف مقابل ملاك تصميم‌گيري نخواهد بود. پاك‌آيين درباره نقش روسيه و چين در دوران پساماشه نيز خاطرنشان كرد: همكاري روسيه و چين با ايران براساس منافع ملي خودشان است و نه صرفا دوستي با تهران. تا زماني كه منافع ملي آنها با حمايت از ايران گره خورده باشد، همراهي خواهند كرد. در ديپلماسي، دوستي و دشمني معنا ندارد؛ فقط منافع ملي تعيين‌كننده است. چين بزرگ‌ترين شريك اقتصادي ايران است و روسيه هم تقريبا همين وضعيت را دارد. برخي كشورها، از جمله هند، اخيرا واردات نفت از ايران را از سر گرفته‌اند و ايران ظرفيت‌هاي نفتي و تجاري بالايي دارد كه نمي‌توان ناديده گرفت. اين ديپلمات پيشين كشورمان در ادامه به «اعتماد» گفت: به همين دليل معتقدم روس‌ها، چيني‌ها و برخي كشورهاي ديگر كه با ايران همكاري داشتند، كماكان مراودات خود با ايران را ادامه خواهند داد، شايد حتي در ابعادي وسيع‌تر. البته ممكن است به دليل فشارهاي سازمان ملل، اطلاع‌رساني درباره همكاري‌ها محدود شود. يكي از وظايف ديپلماسي و ديپلمات‌ها اين است كه منافعي براي كشورهاي ديگر تعريف كنند تا آنها هم ترغيب شوند با ايران همكاري كنند. با اين حال به دليل بازگشت تحريم‌ها شرايط تجارت سخت‌تر خواهد شد، اما از اين مرحله سخت هم عبور خواهيم كرد. مديريت تحريم‌ها دشوار است اما غيرممكن نيست. پيش‌تر هم عبور كرديم، امروز هم عبور خواهيم كرد. پاك‌آيين در پايان خاطرنشان كرد: در نهايت، در مقطع فعلي، يكپارچگي ميان سلايق مختلف داخلي كه ارتباط مستقيم با انسجام ملي دارد، بايد بيش از پيش تقويت شود. بايد از ايجاد دو قطبي‌هاي كاذب و درگيري‌هاي لفظي ميان جناح‌ها پرهيز شود. تلاش‌ها بايد بر اتكا به ظرفيت‌هاي دروني و حمايت از ديپلماسي فعال متمركز باشد تا اميد در ميان مردم حفظ شود و همه بتوانند با هم همكاري كنند تا از اين مرحله حساس عبور كنيم .
ابوالقاسم دلفي: بازگشت تحريم‌ها
به معناي به بن‌بست رسيدن ديپلماسي نيست
ابوالقاسم دلفي، سفير پيشين كشورمان در پاريس، در پاسخ به پرسش «اعتماد» درباره رويكرد اروپا در عصر تحريم و پساماشه گفت: عدم پذيرش تمديد قطعنامه ۲۲۳۱ در شوراي امنيت كه به ابتكار چين و روسيه براي بار دوم رأي نياورد، قابل پيش‌بيني بود و دقيقا با همان آراي نشست اول رد شد. اروپايي‌ها و به‌ويژه امريكايي‌ها به‌طور جدي دنبال فعال‌سازي مكانيسم اسنپ‌بك و بازگشت تحريم‌ها بودند، بنابراين پيش‌بيني عدم تصويب اين قطعنامه كاملا قابل انتظار بود. دو عضو دائم شوراي امنيت، يعني روسيه و چين، احتمالا مي‌دانستند كه قطعنامه بار ديگر تصويب نخواهد شد. به همين دليل، به‌رغم تلاش‌هاي مضاعف دستگاه سياست خارجي، بازگشت تحريم‌هاي سازمان ملل عليه كشورمان بسيار ناخوشايند بود. به باور دلفي موضوع دوم اين است كه اروپايي‌ها از مدت‌ها قبل، يعني حدود يك يا دو ماه پيش، سه خواسته خود را مشخص كردند و اعلام كردند كه در صورت تحقق اين سه شرط، اسنپ‌بك را فعال نخواهند كرد. با اين حال، ايران تا دقايق پاياني، تمام ابتكارها و پيشنهادهای خود را براساس خطوط قرمز كشورمان ارائه كرد اما مورد پذيرش طرف غربي قرار نگرفت. آمدن بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به ايران، كه ساعاتي پيش از نشست شوراي امنيت رسانه‌اي شد، پيش‌تر يكي از شروط اروپا بود. با اين حال چنان‌كه در جلسات شوراي امنيت شاهد بوديم، نماينده فرانسه اساسا از اين موضوع مطلع نبود كه بازرسان آژانس به ايران آمده‌اند. اين ديپلمات پيشين كشورمان در ادامه خاطرنشان كرد: در همين راستا، تفاهمنامه قاهره كه ميان آقاي عراقچي و رافائل گروسي، مديركل آژانس، امضا شد، بايد سريع‌تر اجرا مي‌شد. تفاهمنامه‌اي كه به تأييد دو طرف و شوراي عالي امنيت ملي كشورمان رسيد، مي‌توانست مبناي مناسبي براي همكاري باشد. اگر بازرسان آژانس يك هفته زودتر به تهران آمده بودند و بررسي‌هاي خود را انجام مي‌دادند، شايد شرايط كاملا متفاوت بود. اين ديپلمات پيشين در ادامه خاطرنشان كرد همكاري با آژانس، يكي از خواسته‌هاي اروپا و امريكا بود كه دير محقق شد، چرا كه اروپايي‌ها با فعال‌سازي مكانيسم ماشه به دنبال افزايش فشار و گرفتن امتيازات بيشتر بودند. سفير اسبق كشورمان در پاريس همچنين تاكيد كرد: اكنون هم با وجود شرايط دشوار، هنوز امكان استفاده از ديپلماسي وجود دارد. اگرچه تحريم‌هاي سازمان ملل بازگشته است، اين به معناي بسته شدن كامل درها به‌روي ايران نيست. اروپايي‌ها همچنان به گفت‌وگو و مذاكره علاقه‌مند هستند و اين فرصت مي‌تواند زمينه‌اي براي تمديد قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام فراهم كند، البته مشروط بر اينكه ايران بتواند مطالبات طرف‌هاي اروپايي را كه در چارچوب توانايي‌هاي كشور قابل اجرا هستند، برآورده كند. دلفي در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» خاطرنشان كرد: نبايد در شرايط دشوار اقتصادي، وارد لجبازي با اروپا شويم يا تمام تقصيرات را بر دوش آنها بگذاريم. اروپا نيز به دليل بحران اوكراين در شرايط سختي به سر مي‌برد و مي‌خواهد مشكلات خود با ايران را حداقل موقتا مسكوت بگذارد تا به موضوعات مهم‌تر خود بپردازد. به گفته اين ديپلمات پيشين، اين فرصت هنوز وجود دارد، مشروط بر اينكه با عقلانيت و در راستاي منافع ملي، و با دوري از تنش و تحريم بيشتر، روابط خود با اروپا را بازتعريف كنيم. در اين صورت، مي‌توان در ماه‌هاي پيش‌رو مذاكراتي آغاز كرد تا بازگشت قطعي تحريم‌ها به تعويق بيفتد و از مسير ديپلماسي، آن را متوقف يا تمديد كرد. مقامات فرانسه و مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز اعلام كرده‌اند كه مسير ديپلماسي همچنان باز است. دلفي در پايان به «اعتماد» گفت: فعال‌سازي اسنپ‌بك و بازگشت تحريم‌هاي تعليق‌شده بر اساس برجام براي ايران پيامدهاي مناسبي در سطح بين‌المللي نخواهد داشت و كشور را در شرايط دشواري قرار خواهد داد. اين وضعيت ديپلماسي را متوقف نمي‌كند اما مذاكرات را پيچيده‌تر خواهد كرد. با اين حال نبايد تصور كرد كه اگر اسنپ‌بك به‌طور كامل فعال شود، ديگر هيچ راهي براي مذاكره و تمديد باقي نمانده است.