كنشگر و كاوشگري
آصف بيات
چطور مي‌توانيم بين كنشگري (activism) و كاوشگري (scholarship) تطبيق داد، خواه فرد دانشجو باشد يا يكي از اعضاي هيات علمي. منظور از كنشگري آن فعاليت‌هاي فوق‌العاده‌اي است كه افراد وراي فعاليت‌هاي معمول و روزانه خود براي زندگي روزمره انجام مي‌دهند. هدف اين فعاليت‌ها تغيير اجتماعي يا سياسي در جامعه است.
خصلت كنشگري اين است كه پارتيزان است، يعني بايد به سوال‌هايي پاسخ بدهد كه فكر مي‌كند جواب آنها را دارد و حالت طرفدارانه و ايدئولوژيك دارد. اين متمايز از عرصه تحقيق و كاوشگري است كه رويه يا پراكتيسي است كه مي‌خواهد سوال‌هايي مطرح كند و به آن سوال‌ها پاسخ‌هايي ارائه كند. در واقع كاوشگري عرصه بحث و سوال و تفحص است. بنابراين نمي‌تواند ايدئولوژيك باشد.
در رابطه با كنشگري كاوشگران يا محققان دو حالت مي‌توان داشت: نخست «كنشگر و كاوشگر» (scholar and activist) و دوم «كاوشگر كنشگر» (scholar activist). اين دو با يكديگر متمايز است. اولي آن چيزي است كه بسياري از افراد هستند. مثلا مي‌توان يك استاد زيست‌شناسي مي‌تواند درس بدهد و كار علمي بكند و در كنار آن عصرها در تظاهراتي براي هر كاري شركت كند. اما دومي يعني كاوشگر كنشگر، پيچيده‌تر است و منوط به آن سوال اساسي است كه هدف از تحقيق يا كاوشگري چيست؟ آيا فقط براي يك شغل و حرفه است يا وراي آن است؟ آيا هدفش توليد دانش است براي رهايي انسان‌ها و بهتر كردن وضعيت انسان‌ها؟
البته اين سوال هم خودش پيچيده است. زيرا بسياري از كساني كار تحقيق مي‌كنند، مي‌توانند اين ادعا را مطرح كنند، حتي اگر نتيجه تحقيق شان ضرورتا رهايي انسان‌ها نباشد بلكه بيشتر استثمار باشد. در اين حالت يك محقق تلاش مي‌كند سوال‌هايي را كه مطرح مي‌كند يا تحقيقي كه انجام مي‌دهد، در جهت پاسخ دادن به معضل‌هايي باشد كه انسان‌ها با آن روبه‌رو هستند و تلاش مي‌كند با پاسخ به آن سوال‌ها زندگي را بهتر كند.
آيا مي‌توان دو عرصه كنشگري و كاوشگري را با هم مخلوط كرد؟ به نظر من مي‌شود، اما بايد نسبت به مخاطرات آن بسيار مواظب و محتاط و آگاه بود. آيا محيط‌هاي دانشگاه مي‌توانند محل كنشگري اجتماعي و سياسي باشند؟ به نظر من بله، اما آيا كلاس‌هاي درس مي‌تواند محل كنشگري باشد؟ اينجا به نظر من پاسخ منفي است. كلاس‌هاي درس نمي‌تواند و نبايد محل كنشگري سياسي و اجتماعي باشد زيرا كلاس‌هاي درس جاي آموختن و تحقيق و كاوشگري و سوال كردن و دگرانديشي و نوآوري و بدعت و خلاقيت و تفكر است.