« اعتماد» در گفت‌وگوي اختصاصي با عليرضا مجيدي بررسي می‌کند
آزمون دشوار غزه!
حديث روشني
آتش‌بس جنجالي كه با ميانجيگري ايالات‌متحده ميان اسراييل و حماس برقرار شده بود، روز يكشنبه جدي‌ترين آزمون خود را پشت سر گذاشت. جنوب نوار غزه بار ديگر به صحنه‌اي تازه براي تنش ميان دو طرف تبديل شد؛ جايي كه ارتش اسراييل مدعي شد پس از حمله‌اي منتسب به حماس عليه نيروهاي خود در رفح، موجي از حملات هوايي را عليه ده‌ها هدف در اين منطقه انجام داده است. اين نخستين درگيري جدي از زمان آغاز آتش‌بس دو هفته پيش به شمار مي‌رود و به گواه ناظران، شكنندگي توافق صلح ميان اسراييل و حماس را بار ديگر آشكار كرده است. افزايش تنش‌ها در روز يكشنبه پس از آن روي داد كه ارتش اسراييل اعلام كرد نيروها و خودروهاي مهندسي‌اش در رفح مورد حمله افراد مسلح قرار گرفته‌اند و در نتيجه، يك افسر و يك سرباز كشته شدند. مقاومت فلسطين اما هرگونه دست داشتن در اين حمله را رد كرده و ارتش اسراييل را متهم كرد كه از روز نخست آتش‌بس آن را نقض كرده و به دنبال بهانه‌جويي براي برهم زدن توافق است. اين درحالي است كه به گفته مقامات فلسطيني دست‌كم ۴۰ نفر در حملات تلافي‌جويانه اسراييل جان باخته‌اند. طبق گزارش ادعايي ارتش اسراييل، حماس نيروهاي اين رژيم را در جنوب نوار غزه با موشك‌هاي ضدتانك و تيراندازي مستقيم هدف قرار داده و نيروهايي را كه مشغول جمع‌آوري و تخريب زيرساخت‌ها در بخش‌هايي از شهر رفح بودند، نشانه گرفته است. در پاسخ‌نيز، اسراييل با موجي از حملات هوايي گسترده به جنوب اين باريكه، چاه‌هاي تونل و سازه‌هاي نظامي حماس را هدف قرار داد و كمك‌هاي بشردوستانه به اين نوار را موقتا متوقف كرد. گردان‌هاي عزالدين قسام، شاخه نظامي حماس، انجام حملات منتسب به اين گروه را تكذيب كرد و پايبندي خود به آتش‌بس را تاكيد كرد، اما اسراييل آن را نقض آشكار توافق دانست و از دستور نتانياهو براي اقدام قاطع خبر داد. همزمان با انجام اين حملات بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير اسراييل نشستي اضطراري با چهره‌هاي امنيتي كابينه‌اش برگزار كرد تا تحولات نوار غزه را بررسي كنند. اين جلسه شامگاهي با حضور يسراييل كاتس، وزير دفاع و رون درمر، وزير امور راهبردي و ديگر مقامات ارشد امنيتي برگزار شد. ارتش اسراييل اما درنهايت اعلام كرد كه طبق دستور رهبري سياسي اين رژيم، اجراي آتش‌بس را از سر مي‌گيرد، اما تهديد كرد كه در صورت هرگونه نقض، با قدرت پاسخ خواهد داد. همزمان گزارش‌ها حاكي از آن است كه كابينه نتانياهو تحت فشار امريكا از تصميم اوليه خود براي بستن تمامي گذرگاه‌هاي نوار غزه عقب‌نشيني كرده است، اما گذرگاه رفح همچنان بسته خواهد ماند تا زماني كه به‌زعم تل‌آويو اجساد اسراييلي‌هاي كشته شده در غزه تحويل داده شود. ناظران بين‌المللي بر اين باورند حماس اما تلاش مي‌كند با سركوب گروه‌هاي داخلي مخالف و حفظ نظم در مناطق تحت كنترل خود، تعهد خود به آتش‌بس را نشان دهد، اما اسراييل همچنان اين اقدامات را بهانه‌اي براي نقض توافق مي‌داند. در اين ميان و همزمان ميانجيگران منطقه‌اي مانند مصر، تركيه و قطر تلاش مي‌كنند با فشار ديپلماتيك، طرفين را به پايبندي كامل به توافق و جلوگيري از تشديد تنش‌ها وادار كنند. با اين همه تحليلگران معتقدند خشونت‌هاي پراكنده ميان دو طرف نشان مي‌دهد جزييات كليدي آتش‌بس هنوز تكميل نشده و مجموعه‌اي از موانع پيش از موعد ظهور كرده‌اند،
از اين رو هر اقدام اشتباه مي‌تواند تعادل شكننده موجود را بر هم زند. نگراني‌هاي جهاني درباره آينده آتش‌بس نيز افزايش يافته و وزارت خارجه امريكا با استناد به گزارش‌هايي ادعايي، مدعي شده حماس ممكن است به زودي توافق را نقض كند. در هر حال وضعيت انساني در غزه به شدت شكننده است؛ محدوديت در عبور و مرور از گذرگاه رفح، كمبود سوخت و تجهيزات پزشكي و ويراني‌هاي ناشي از جنگ‌هاي پيشين، شرايط مردم را بغرنج‌تر كرده است، از اين رو و با رصد همين مدت زمان كوتاهي كه از عمر اين صلح جنجالي گذشته است ناظران درباره آينده اين آتش‌بس ديدگاه‌هاي متفاوتي دارند. گروهي معتقدند فشار ميانجيگران منطقه‌اي و امريكا مي‌تواند مانع از فروپاشي توافق شود. در مقابل، اما هستند گروهي كه با برشمردن گزاره‌هايي چون اختلافات بر سر تبادل گروگان‌ها، محدوديت‌هاي اسراييل در بازگشايي رفح و بالاخص اعمال فشار جناح‌هاي تندرو در كابينه اسراييل، معتقدند اين عوامل مي‌تواند بهانه‌اي براي نقض آتش‌بس و ازسرگيري درگيري‌هاي گسترده فراهم كند. در همين راستا روزنامه« اعتماد» با هدف ارزيابي آينده توافق صلح ادعايي ترامپ ميان حماس و اسراييل باتوجه به تحولاتي كه در همين بازه زماني كوتاه از عمر اين توافق گذشته با عليرضا مجيدي، كارشناس مسائل خاورميانه گفت‌وگو كرده است. اين تحليلگر مسائل خاورميانه در گفت‌وگويش با «اعتماد» ضمن اشاره به اين گزاره كه از ابتدا مشخص بود توافق صلح با چالش‌هاي عديده‌اي روبهرو است همزمان بر اين نكته تاكيد كرد در صورتي كه حماس به خلع سلاح و واگذاري حكومت در غزه تن ندهد، احتمالا امريكا مستقيما وارد عمل خواهد شد و نقش قاطع خود را در تعيين نظام حكمراني آينده غزه ايفا خواهد كرد. به گفته مجيدي، واشنگتن تنها در صورت مشاهده تعلل يا مقاومت جدي حماس، اقدام مستقيم نظامي يا سياسي را در دستور كار قرار مي‌دهد. مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد:
عليرضا مجيدي، تحليلگر مسائل خاورميانه در پاسخ به سوال «اعتماد» درباره گمانه‌زني‌هايي كه پيش‌تر در راستاي نقض آتش‌بس ميان اسراييل و حماس مطرح شده و اكنون نيز به وقوع پيوسته، گفت: از همان ابتدا مشخص بود كه اين توافق با سه چالش بزرگ روبهرو است. چالش اول خلع سلاح حماس و آينده حكمراني در غزه است. به باور مجيدي درست است كه دو موضوع جدا هستند اما به دليل پيوند تنگاتنگي كه با هم دارند، در قالب يك چالش مطرح مي‌شوند. اين كارشناس مسائل خاورميانه در ادامه افزود: چالش دوم مربوط به سرنوشت گروه‌هاي مسلح همكار اسراييل در غزه و چالش سوم به يافتن جنازه‌هاي اسراي اسراييلي حاضر در غزه بازمي‌گردد. اين سه مساله بايد حل شوند، زيرا چالش‌هايي كه مي‌تواند عمر توافق را كوتاه كند، در همين موارد نهفته است. هم‌اكنون نيز چالش سوم هنوز به طور كامل روي ميز قرار نگرفته و فعلا تنها آثار و پيش‌لرزه‌هاي اوليه چالش اول مشاهده مي‌شود. اين پژوهشگر مسائل خاورميانه در اين خصوص كه در مواجهه با آينده، چه سناريويي براي غزه ترسيم خواهد شد، خاطرنشان كرد: سناريوهاي مختلفي مطرح است: نخست از سرگيري جنگ يا ادامه آتش‌بس. سناريوهاي ديگر نيز شامل اجراي كامل ايده ترامپ است. سناريويي ديگر حفظ بافت فلسطيني غزه و تشكيل دولت جديد بر پايه توافقات گروه‌هاي فلسطيني است. سناريوي ديگر نيز ايجاد كنسرسيوم عربي در غزه است. تمامي اين سناريوها نيز با توجه به فضاي فعلي قابل تفسير است. يك سناريوي ديگر كه هرچند كمرنگ‌تر است و فرانسه و عربستان نيز همچنان براي آن تلاش مي‌كنند اين است كه طي يك جدول زمانبندي 18 ماهه به دولت خودگران واگذار و صرفا روي يك هيات موقت رايزني شود، اما يكي از فاكتورهاي موثر براي جلوگيري از ازسرگيري جنگ، اين است كه بايد نتانياهو امكان پيشرفت در فرآيندهاي سياسي پيش روي خود
نه تنها در غزه، بلكه در پيمان ابراهيم را مشاهده كند. در صورتي كه اين پيشرفت واقعي براي نتانياهو ملموس باشد، احتمال دارد كه اسراييل از اقدام نظامي گسترده خودداري كرده و وضعيت موجود و به عبارتي ديگر استخوان در گلو را تحمل خواهد كرد تا پيشرفت‌هاي سياسي در پروژه عادي‌سازي محقق شود. مجيدي در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» تشريح كرد: با اين حال، اگر درنهايت مشخص شود كه موضع نهايي حماس درباره خلع سلاح را حتي به شكل رسمي، رد كند قابل فهم است كه جنگ از سر گرفته خواهد شد بالاخص آنكه درگيري‌ها نيز آغاز شده است. لذا اين دو فاكتور اهميتي حياتي دارند؛ اول معادلات داخلي غزه و ارتباط آن با سه چالش يادشده و دوم پيشرفت پيمان ابراهيم. با اين همه پيش‌بيني شخصي من اين است كه با وجود پيچيدگي‌ها و عدم قطعيت‌هاي متعدد و اينكه هيچ سناريويي شانس بالاي ۵۰درصد ندارد، اما حماس درنهايت به خلع سلاح رسمي و واگذاري حكومت در غزه تن خواهد داد. با اين حال، اين گروه تلاش خواهد كرد نيروهاي خود را به شكل غيررسمي و در قالب نيروهاي زيرزميني حفظ كند. احتمال وقوع اين سناريو حدود ۳۳ تا 40درصد برآورد مي‌شود. مجيدي اما در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» در راستاي كنشگري سه كشور مصر، قطر و تركيه خاطرنشان كرد: واضح است كه اين سه كشور نقش بسيار اثرگذاري بر حماس دارند و تاكنون نيز توانسته‌اند در توافق بر سر آتش‌بس (هر چند شكننده) نقش موثر داشته باشند. پيش‌بيني من اين است كه نهايتا بر سر آينده غزه توافق حاصل خواهد شد، اما طبيعي است كه حماس نيز به اين راحتي از خواسته‌هاي خود عدول نخواهد كرد. حماس هم در سيستم نوع حاكميت بر غزه و همچنين ميزان دسترسي خود به سلاح (بالاخص در فضاي غيررسمي) ملاحظات و خواسته‌هاي جدي دارد. ضمن اينكه اين سه كشور به شدت از حذف مزدوران اسراييلي مانند ابوشباب توسط حماس استقبال مي‌كنند؛ براي نمونه، درگيري‌هاي يكشنبه نيز مربوط به همين گروه‌ها بود كه منجر به كشته شدن يك سرباز اسراييلي شد. اين نكته اهميت ويژه‌اي دارد و همان‌طور كه پيش‌تر نيز اشاره شد، بخشي از چالش اول توافق محسوب مي‌شود. مجيدي اما در بخش ديگري از اين گفت‌وگو و درباره تحركات راست افراطي در كابينه نتانياهو تشريح كرد: توجه داشته باشيم كه اولا كابينه راست‌گرا به دنبال بهانه‌اي براي نقض توافق نبود، اما منحصرا بخش‌هايي از اين ائتلاف، به ويژه جريان‌هاي مذهبي تندرو، مانند اسموتريچ و بن‌گوير چنين خطي را دنبال مي‌كنند. وزن اين افراد در ائتلاف اگر خروج حزب «يهوديت تورات متحد»(UTJ) به رهبري گولدكنوف را يك امر موقتي درنظر بگيريم، در حد ۱۳ كرسي از 67 كرسي است. بدان معنا كه وزن بالايي ندارند. مضاف بر آن جايگزين‌پذير نيز هستند و به عبارتي با خروج ائتلاف، بخشي از جريان‌هاي ميانه احتمالا به كابينه اضافه خواهند شد.
به باور مجيدي نكته اصلي اما اين است كه اين توافق تحت فشار و نقش‌آفريني دولت دونالد ترامپ شكل گرفت و تاكنون واشنگتن مصرّ بر پيشبرد آن بوده است، مگر اينكه حماس رسما با خلع سلاح مخالفت كند. در همين راستا كابينه اسراييل نيز به نظر مي‌رسد تا اين لحظه در چارچوب تعيين شده از سوي ترامپ پيش رفته است و احتمالا پا را فراتر از آن نگذارد. با اين حال، ارتش اسراييل نگران از دست دادن كنترل بر برخي گروه‌هاي مزدور فلسطيني ازجمله ياسر ابوشباب است و تلاش دارد اين نيروهاي مزدور اسراييل را با تمهيداتي به عنوان اهرم فشاري نزد خود نگه دارد. اين تحليلگر مسائل خاورميانه در ادامه و در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» درباره رويكرد ترامپ نسبت به نقض آتش‌بس در غزه گفت: چارچوب ترامپ مشخص است: او بر خلع سلاح حماس تاكيد قاطع دارد و در اين موضع كوتاه نخواهد آمد؛ هر چند ممكن است ترامپ به اعلام موضع رسمي حماس درباره خلع‌سلاح اكتفا كند و به خلع سلاح در مورد خلع سلاح كامل اهالي غزه (از جمله نيروهاي حماس) سختگيري شديدي از خود نشان ندهد. اما نكته مبهم اين است كه او تا چه حد تصفيه‌هاي داخلي در غزه را تحمل خواهد كرد. خواسته اصلي او صرفا خلع سلاح است. من تصور مي‌كنم او اجازه نخواهد داد اسراييل بدون هماهنگي جنگي را آغاز كند و فعلا همين هدف برايش كفايت مي‌كند. به گفته مجيدي با اين حال احتمال دارد واشنگتن به حماس ضرب‌الاجلي براي خلع‌سلاح بدهد و از آن به عنوان دستاويزي استفاده كند تا حماس نتواند فضاي داخلي غزه را يكپارچه سازد يا با مزدوران داخلي برخورد شديد كند. در غير اين صورت تا زماني كه موضوع خلع سلاح روي ميز است، بعيد است امريكا يا ترامپ اجازه دهد نتانياهو از حد و مرز خود فراتر رود؛ دست‌كم در مقطع كنوني واشنگتن تمايل دارد رفتار اسراييل را كنترل كند. مجيدي در پاسخ به پرسش «اعتماد» مبني بر اينكه چقدر احتمال دارد امريكا خود نيز غزه را هدف قرار دهد، گفت: اگر حماس به خلع سلاح و واگذاري حكومت در غزه تن ندهد، قطعا ايالات‌متحده وارد عمل خواهد شد. فعلا به نظر مي‌رسد ايالات‌متحده درباره نظام حكمراني آينده غزه از خود سرسختي نشان مي‌دهد اما ممكن است با رايزني و ميانجيگري مصر، تركيه و قطر نهايتا سطحي از انعطاف را نشان دهد اما در هر شرايطي نهايتا مديريت كلان غزه زيرنظر امريكا خواهد بود (گفتني است شخصي به نام سمير حليله هست كه فلسطيني است و اهل شهر اريحا در كرانه باختري است. ترامپ قصد دارد او را حاكم غزه كند و هيات حاكمه را نيز البته نه كليت اين هيات را معين و قطعي كرده است. حماس اما مخالف چنين گزينه‌اي است و معتقدند كه گروه‌هاي فلسطيني بايد در آينده غزه را اداره كنند. به عبارتي معتقدند كه درست است كه مي‌پذيرند نه فتح و نه حماس حاكمان غزه نباشند اما خود اين گروه‌ها بايد درباره دولت تكنوكرات به توافق برسند). حال نيز اين احتمال وجود دارد كه واشنگتن نهايتا انعطاف‌هايي در اين زمينه نشان دهد و از اين شخص (سمير حليله) صرف‌نظر كند اما نهايتا اتفاقي كه در غزه رخ مي‌دهد هماني خواهد بود كه به امضاي ترامپ رسيده باشد. اما اگر حتي اين دو مساله نيز رفع شوند، يعني خلع سلاح و ساز و كار حكمراني، دو چالش باقي‌مانده كه پيش‌تر مطرح كردم ديگر در قلمرو اصلي تصميم‌گيري امريكا قرار نمي‌گيرد و بيش از همه مربوط به منافع و ملاحظات اسراييل خواهد بود: اول مساله نيروهاي همكار يا «مزدوران» اسراييلي در داخل غزه و دوم مساله يافتن و بيرون آوردن جنازه‌هاي اسرا از زير آوار. در مورد اين دو موضوع، گمانه‌زني و پيش‌بيني بسيار دشوار است. به نظر مي‌رسد واشنگتن احتمالا به خاطر اين مسائل درگير مداخله مستقيم نخواهد شد، مگر آنكه صراحت و جديتي در روند واگذاري قدرت ازسوي حماس ملاحظه نكند.