فهم مجدد دهك

روز سه‌شنبه، 6 آبان‌ماه، مجلس جلسه‌اي با وزير تعاون، كار و رفاه اجتماعي داشت. در اين جلسه، آقاي قاليباف به عنوان رييس مجلس به نكاتي اشاره كرد كه عينا از روي خروجي تسنيم نقل مي‌شود: «دهك به اين معنا نيست كه تقسيم‌بندي صورت گيرد كه 80 ميليون نفر ايراني در 10 دهك 8ميليون نفري باشند، منظور از دهك اين است كه افراد بر اساس درآمدشان تقسيم شوند. بايد دهك‌ها بر اساس بالاترين درآمدها مشخص شده و تا پايين تقسيم‌بندي شوند. بعد بگوييم از دهك يك تا دهك 10 چه وضعيتي داريم لذا اين موضوع طبيعتا نسبي بوده است... ما از 20 يا 30 ميليون نگفته‌ايم البته ممكن است نظراتي براي برآورد ميزان آن [سه دهك]داشته باشيم اما اين شما هستيد كه بايد با داده‌ها به‌صورت دقيق بگوييد اين 7‌دهك چند ميليون نفر و چه‌كساني هستند.» 
در اين سخنان كه شايد مهم‌ترين برنامه‌ريزي رفاهي دولت و مجلس براي حمايت از اقشار مختلف است، نكاتي از سوي رييس مجلس گفته شد كه با تعريف‌هاي اوليه سازگار نبود. طبق تعريف، دهك چنين است «هر يك از ده گروه مساوي كه مي‌توان جمعيت را بر اساس توزيع مقادير يك متغير خاص به آنها تقسيم كرد.» اما آقاي قاليباف مي‌گويند كه منظور از دهك‌بندي، اين نيست كه جامعه را به 10 دسته 8 ميليوني تقسيم كنيم بلكه منظور اين است كه افراد بر اساس درآمدشان تقسيم شوند. قاعدتا افراد يك جامعه را مي‌توان به شيوه‌هاي متفاوتي دسته‌بندي كرد.
 مثلا از قد افراد، درآمد يا هر هزينه‌اي براي نحوه تقسيم استفاده كرد اما وقتي قرار است كه جامعه را به دهك تقسيم كرد، نمي‌توان انتظار داشت كه تعداد اعضاي هر گروه دهگانه متفاوت باشد و اين خلاف نامگذاري است. همان‌گونه كه نمي‌توان اعضاي يك كلاس را بر اساس ميانه تقسيم كرد اما تعداد اعضاي دو گروه نامساوي باشند. در نتيجه وقتي مصوبه مجلس اين بوده است كه وزارت رفاه مكلف است كه يارانه سه دهك بالايي را قطع كند، معناي ضمني‌اش آن است كه با فرض جمعيت 80 ميليوني، يارانه 24 ميليون نفر قطع شود.
اين موضوع احتمالا براي بعضي چهره‌هاي سياسي و رسانه‌اي هم مطرح شده است كه اين دهك‌بندي چگونه است؟ يكي اخيرا اشاره كرده است كه «آقاي وزير! نمي‌خواهي يارانه بدهي نده، اما شما را به خدا ما را با بابك زنجاني توي يك دهك نگذار!» نگارنده فقط مي‌خواهد به اين موضوع اشاره كند كه بر اساس همان تعريف از دهك، حدود 8 ميليون نفر همچون بابك زنجاني در يك دهك هستند و احتمالا همه ما مي‌پذيريم كه نحوه برخورداري بخش اعظمي از اين 8 ميليون شبيه زنجاني نيست يا حداقل اينگونه به نظر نمي‌رسد ولي در هر صورت، حدود 8 ميليون نفر مشابه او در دهك 10 حضور دارند و از اين رو نبايد از اين مغالطه‌ها استفاده كرد.
حال اگر به همان قانون حذف سه دهك بازگرديم، يك نكته مهم ديگر اين است كه آيا، تفاوت دهك هفتم و هشتم آنقدر بزرگ هست كه دادن يارانه به يك گروه و ندادن آن به گروه ديگر، قابل پذيرش باشد؟ براي اين منظور سراغ آمارهايي مي‌رويم كه مركز آمار ايران تحت عنوان نتايج هزينه و درآمد خانوار منتشر كرده است. متوسط متراژ زيربنا در دهك 10 تا 5 به ترتيب، 115، 105، 99، 96، 95 و 91 مترمربع است. در همين دهك‌ها، دارايي خودروي شخصي باز هم به ترتيب 82، 76، 70، 62، 59 و 57 درصد است. مالكيت خانه هم در اين دهك‌ها به ترتيب 77، 77، 72، 72، 70 و 67 درصد است. مطابق همين گزارش، درآمد دهك‌ها در سال 1403 براي همه در هر ماه به صورت ميانگين، 70، 43، 35، 30، 25 و 22 ميليون تومان بوده است. بايد توجه كرد كه اين اعداد همه ميانگين هستند اما نشان مي‌دهد كه تفاوت‌ها ميان دهك‌هاي دهگانه تنها در دو دهك بالا قابل مشاهده است و نمي‌توان به راحتي ميان گروه‌هاي مختلف تمايز قائل شد.
پژوهشگر اقتصادي