عبور آرام برجام از سد كنگره

سارا معصومي/ برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) از بيستمين روز از ماه جولاي در كنگره امريكا دست به دست مي‌شود؛ از بحث‌هاي داغ در كميته روابط خارجي مجلس سنا تا گپ و گفت‌هاي قانونگذاران مجلس نمايندگان. از تماس تلفني از كاخ سفيد به هم‌حزبي‌هاي دموكرات رييس‌جمهور براي حمايت از آن تا جدال‌هاي تبليغاتي جمهوريخواهان و طرفداران آيپك با نصب بيلبوردهاي تبليغاتي عليه اين توافق. به نظر مي‌رسد با حمايت‌هاي آرام، محتاطانه و البته نسبتا ديرهنگام برخي دموكرات‌ها از مذاكراتي كه رييس‌جمهور چهل‌و‌چهارم امريكا هدايت آن را در دو سال گذشته بر عهده داشته است؛ اوباما سرانجام چند روز بي‌كابوس از رد توافق هسته‌اي در كنگره، را گذرانده است. رقم جادويي اوباما در كنگره براي عبور راحت از سد دلواپس‌هاي كنگره 41 است اما به نظر مي‌رسد كه اوباما به كمتر از اين رقم هم راضي است. تا لحظه تنظيم اين گزارش، 31 سناتور دموكرات از مجلس سناي ايالات متحده اعلام كرده‌اند كه به برجام كه به شكل قطعنامه در اين نهاد امريكايي بررسي خواهد شد، راي مثبت خواهند داد. از ميان 44 سناتور دموكرات تنها دو سناتور تا به امروز در صف جمهوريخواهان ايستاده‌اند و اين در حالي است كه طرف مقابل براي عبور از سد ترفند فيلي‌باستر به حداقل 60 راي در سنا نياز دارد اما تعداد جمهوريخواهان در مجلس سنا 54 نفر است. وضعيت توافق هسته‌اي در مجلس سنا با 31 راي به دست آمده در جبهه دموكرات‌ها به قدري اميدوار‌كننده است كه هري ريد، رييس دمو‌كرات‌هاي سنا در روزهاي اخير از احتمال توسل سناتورهاي دموكرات به ترفند فيلي باستر براي جلوگيري از رد توافق هسته‌اي خبر داده بود. حميد بعيدي‌نژاد، مديركل سياسي و بين‌المللي وزارت امور خارجه در صفحه اينستاگرام خود در خصوص اين ترفند مطرح شده از سوي هري ريد نوشت: فيلي باستر در نظام اجرايي قانونگذاري در امريكا به تلاش سيستماتيك مخالفين اقليت اطلاق مي‌شود كه با اتخاذ روش‌هاي متفاوتي مانع از اين مي‌شوند كه مجلس وارد مرحله تصميم‌گيري روي طرح اكثريت شود و در واقع با اين روش امكان ورود مجلس به مرحله تصميم‌گيري نهايي را مسدود مي‌كنند. اين اقدام كه همان آبستراكسيون تلقي مي‌شود به‌طور سنتي از طريق روش‌هاي زير صورت مي‌گيرد: ١-طولاني كردن سخنراني‌هاي نمايندگان فيلي باستر‌كننده به‌صورتي كه زمان انجام راي‌گيري نهايي فرا نرسد. ٢-طرح پيشنهادات، اصلاحات و متمم‌هاي متعدد به پيش‌نويس مورد بحث، ٣-طرح كردن پيش‌نويس جديدي با موضوعي جديد با استناد به اهميت خاص موضوع آن و ٤-به تعويق انداختن جلسه نهايي تصميم‌گيري. اعضاي فيلي باستر‌كننده از طريق اين روش‌ها مانع اختصاص وقت مناسب براي تصميم‌گيري نهايي روي لايحه مورد اختلاف مي‌شوند. در سال‌هاي اخير جمهوريخواهان خود با استفاده از اين روش‌ها مانع تصميم‌گيري مجلس پيرامون انتصاب بسياري از كانديداها براي پست‌هاي حساس پيشنهادي دولت اوباما بوده‌اند. يكي از مهم‌ترين فيلي باسترهاي سال‌هاي اخير در مجلس سنا به جلسه ششم ماه مارس ۲۰۱۳ مربوط مي‌شود كه طي آن يك سناتور جمهوريخواه طي يك سخنراني حدود ۱۳ ساعته و باطرح سوال از دولت اوباما مانع راي‌گيري درخصوص تاييد انتصاب پيشنهادي دولت جهت رياست سازمان سيا شد. اما در خصوص توافق هسته‌اي، اگر دمو‌كرات‌ها بتوانند حمايت 41 سناتور موافق با تفاهم هسته‌اي را جلب كنند، ديگر اصولا امكان جلوگيري از مخالفت با تفاهم هسته‌اي از ميان خواهد رفت. ولي موافقان با به دست آوردن حتي ۳۴ راي نيز پشتوانه كافي براي اثر‌گذاري وتوي رييس‌جمهور را تضمين خواهند كرد. با اعلام حمايت‌هاي جديد سناتورهاي دموكرات، كه رقم حاميان تفاهم هسته‌اي را به 31 راي موافق رسانده است، وضع سياسي اوباما به شهادت مخالفين جمهوريخواه تثبيت يافته است و در اين شرايط مساعد است كه موافقان معتقدند در صورتي كه حتي نتوانند 41 راي به دست آورند، مي‌توانند براي جلوگيري از ردتفاهم هسته‌اي به فيلي باستر متوسل شوند. وضعيت بررسي برجام در كنگره ايالات متحده به اندازه‌اي در شش ماه گذشته و پس از تعيين چارچوب مذاكرات در ماه آوريل در لوزان سوييس گرفتار اتفاق‌هاي ناخوشايند براي باراك اوباما شده است كه به نظر بسياري از تحليلگران به دست آمدن رقم 34 براي حاميان توافق در سنا به معجزه‌اي براي اوباما و تيم مذاكره‌كننده امريكا مي‌ماند. با اين همه اگر 41 سناتور امريكايي ماه آينده به برجام «بله» بگويند باراك اوباما مهم‌ترين پيروزي دولت خود در حوزه سياست خارجي را به ثبت رسانده است. با طرح مساله فيلي باستر از سوي اقليت دموكرات‌ها در سنا، مخالفان توافق كه نااميد از رد برجام در كنگره شده‌اند دلواپس اين هستند كه مبادا حاميان برجام با توسل به ترفند فيلي باستر حتي از طرح اين قطعنامه در صحن هم خودداري كنند. حتي در شرايط رد اوليه برجام در دو مجلس هم در نهايت برجام روي ميز اوباما قرار خواهد گرفت و با وتوي اوباما نجات پيدا مي‌كند. پس از وتو، سناتورها براي رد مجدد برجام به 67 راي نياز دارند. در مجلس نمايندگان هم مخالفان بايد دو‌سوم آرا را به دست آورند تا بتوانند به برجام «نه» بگويند. هرچند برجام به ابزاري براي مخالفت سياسي جمهوريخواهان با دموكرات‌ها در فاصله يك سال باقيمانده به انتخابات رياست‌جمهوري در امريكا بدل شده است اما از ابتداي طرح مساله بررسي برجام در كنگره در ماه مه، باراك اوباما با استناد به اينكه مي‌تواند با وتوي خود برجام را از سد مخالفان نجات دهد اقدام به پذيرش اين بند كرد. شنيده‌ها از محافل سياسي امريكا حاكي از اين است كه در ماه آوريل، جان بوهنر كه رياست اكثريت جمهوريخواه در مجلس نمايندگان را بر عهده دارد به هم حزبي‌هاي خود هشدار داده بود كه حزب آنها توان حقوقي لازم براي رد نهايي برجام را ندارد. اين ناگفته‌هاي درون حزبي اين روزها كه جمهوريخواهان نااميد از رد برجام شده‌اند به رسانه‌ها درز پيدا كرده است. تا لحظه تنظيم اين خبر تنها دو سناتور در مجلس سنا و 14 دموكرات در مجلس نمايندگان اعلام كرده‌اند كه به برجام «نه» خواهند گفت. به نظر مي‌رسد كه ترجيح باراك اوباما و كاخ سفيد هم اين باشد كه هم حزبي‌هاي دموكرات وي با ترفند فيلي باستر مانع از طرح قطعنامه در صحن شوند. در چنين شرايطي اوباما لازم نيست براي عبور دادن سالم برجام كه مهم‌ترين موفقيت وي در حوزه سياست خارجي در هفت سال گذشته است دست به كارت وتو شود. در چنين شرايطي به نظر مي‌رسد كه جمهوريخواهان كنگره براي حفظ اعتبار سياسي خود به دنبال بررسي قطعنامه ابتدا در مجلس نمايندگان كه اكثريت قاطع آن را در اختيار دارند و سپس مجلس سنا باشند.

برجام؛ برگ انتخاباتي جمهوريخواهان

چرا توافق هسته‌اي با ايران تا اين اندازه به موضوعي براي كشمكش سياسي ميان كاخ سفيد در اختيار دموكرات‌ها و كنگره در اختيار جمهوريخواهان تبديل شده است. هرچند بسياري از تحليلگران غيرامريكايي اعتقاد دارند كه برجام حتي اگر در سال‌هاي مياني حضور اوباما در كاخ سفيد هم به كنگره مي‌رفت به دليل حساسيت مساله هرگونه مذاكره با ايران با همين بازخوردها روبه‌‌رو مي‌شد اما در داخل امريكا بسياري از رسانه‌ها و تحليلگران، برجام را ابزاري سياسي در اختيار جمهوريخواهان يا دموكرات‌هايي مي‌دانند كه مي‌خواهند به راي‌دهندگان امريكايي بگويند: ما با سياست‌هاي اوباما مخالف هستيم. مخالفان برجام در چند هفته اخير تمام تلاش خود را به كار گرفته‌اند تا از اين مخالفت بيشترين استفاده سياسي را بكنند. تبليغ‌هاي انتخاباتي جمهوريخواهان براي رقابت‌هاي سال 2016 به مساله مخالفت با توافق هسته‌اي ايران اختصاص يافته و در بسياري از ايالت‌هايي كه به شكل سنتي از جمهوريخواهان حمايت مي‌كنند بيلبوردهاي اصلي در مناطق پرجمعيت شهر به شعارهايي در مخالفت با برجام اختصاص يافته است. براي كانديداهاي جمهوريخواهان در انتخابات رياست‌جمهوري سال 2016، مساله مخالفت با برجام به سكوي پرتابي در ميان افكار عمومي بدل شده است. جمهوريخواهان در كنگره چند طرح براي تشديد تحريم‌هاي ايران در پاييز جاري ارايه داده‌اند كه البته هيچ كدام از آنها به قانون تبديل نخواهد شد اما تنها هدف آنها زنده نگه داشتن مساله توافق هسته‌اي با ايران در سرتاسر دوره جدال انتخاباتي تا تعيين رييس‌جمهور بعدي است. در حال حاضر دولت باراك اوباما و دموكرات‌هاي كنگره براي استفاده از ترفند فيلي باستر بر سر دوراهي قرار گرفته‌اند. هرچند اين ترفند راه را براي كاخ سفيد به شكل مقطعي هموار مي‌كند اما بسياري از مخالفان برجام چندان هم ناراضي از توسل احتمالي موافقان به فيلي باستر نيستند. در شرايطي كه دموكرات‌ها مانع از طرح بحث در صحن شوند، جمهوريخواهان مي‌توانند بازي باخته را تا مدت‌ها براي خود به بازي برد بدل كنند. در صورت تحقق اين سناريو، اگر برجام در هر بازه زماني در 10 سال آتي با چالش جدي روبه‌رو شود، سناتورها و قانونگذاران امروز دو مجلس مي‌توانند از آن بهره سياسي لازم را ببرند.

زمان‌بندي برجام در كنگره

اعضاي كنگره امريكا 60 روز از روز 20 جولاي سال 2015 براي راي مثبت يا منفي به كليت برجام فرصت دارند. كنگره تا 17 سپتامبر براي اعلام نظر در اين خصوص فرصت دارد. يك سناريوي مطرح اين است كه كنگره راي منفي خود را به برجام بدهد. در چنين شرايطي باراك اوباما، مي‌تواند از حق وتوي خود كه بارها به توسل به آن تاكيد داشته، استفاده كند. اوباما پس از راي منفي كنگره 12 روز فرصت دارد و اين وتو بايد تا تاريخ 29 سپتامبر رسما اعلام و صادر شود. پس از آنكه وتوي اوباما صادر شد، 10 روز فرصت است تا كنگره وتوي وي را با در اختيار داشتن دوسوم آرا رد كند. 9 اكتبر تاريخ نهايي براي اين اقدام كنگره خواهد بود.

وضعيت آرا در مجلس نمايندگان و سنا

درمجلس نمايندگان امريكا 246 جمهوريخواه حضور دارند كه پيش بيني مي‌شود تمام اين افراد به برجام راي منفي دهند. دراين مجلس تاكنون 12 دموكرات مخالفت خود را با برجام و 65 دموكرات موافقت خود با برجام را اعلام كرده اند.دراين مجلس، مخالفان براي رد برجام به 218 راي نياز دارند. درهمين مجلس مخالفان براي غلبه بر وتوي اوباما به 290 راي نياز دارند.در مجلس سنا تاكنون 42 سناتور مخالفت خود با برجام را اعلام كرده‌اند. دراين مجلس مخالفان براي غلبه بر ترفند فيلي باستر به 60 راي و براي غلبه بر وتوي اوباما به 67 راي نياز دارند.