«اعتماد» در گفتوگوي اختصاصي با كارشناسان بررسي ميكند
ترامپ و معماي كاراكاس
اميرعلي ابوالفتح: ايالاتمتحده براي اجراي دكترين مونرو در منطقه كاراييب ارادهاي جدي دارد اما به دليل نظم حاكم فاقد ظرفيتهاي لازم اجرايي است
نوشين محجوب
چند روزي است كه دونالد ترامپ، رييسجمهور امريكا بحران ونزوئلا را به يكي از جديترين آزمونهاي سياست خارجي خود تبديل كرده است. نيكولاس مادورو همچنان در برابر فشارهاي فزاينده واشنگتن مقاومت ميكند و هرگونه پيشنهاد كنارهگيري، حتي با تضمين امنيت شخصياش را قاطعانه رد كرده است. او اول دسامبر ۲۰۲۵ در كاراكاس با رقص و شعار اعلام كرد: «ما صلح بردهوار و استعماري را نميپذيريم»؛ پاسخي مستقيم به تهديدهاي اخير ترامپ كه ونزوئلا را «تهديد براي امنيت ملي» خوانده بود. از جولاي ۲۰۲۵ ايالاتمتحده تحريمها را تشديد كرده، ناو هواپيمابر يواساس جرالد آر. فورد را به منطقه اعزام و حريم هوايي ونزوئلا را تهديد به بستن كرده است. نقطه اوج تنش، حمله سپتامبر به قايقهاي ادعايي قاچاق موادمخدر بود كه با شليك دوم به بازماندگان، اتهام «جنايت جنگي» را به همراه داشت و حتي در ميان جمهوريخواهان نيز انتقادهاي شديدي برانگيخت. نظرسنجيها نشان ميدهد اكثريت امريكاييها با مداخله نظامي مخالفاند و رهبران منطقه ازجمله پترو در كلمبيا، لولا در برزيل و شينبام در مكزيك نيز قاطعانه با اقدام نظامي مخالفت كردهاند.ترامپ كه ونزوئلا را «كار ناتمام» دوره اول خود ميداند، ميان گزينههاي فشار حداكثري، ضربات هدفمند يا مذاكره براي خروج امن مادورو سرگردان مانده است. كارشناسان هشدار ميدهند هرگونه ماجراجويي نظامي ميتواند به بيثباتي گسترده، موج عظيم مهاجرت و تضعيف جايگاه امريكا در نيمكره غربي منجر شود. در همين راستا، روزنامه اعتماد با هدف بررسي سناريوهاي پيش روي ونزوئلا و اين منطقه با اميرعلي ابوالفتح، كارشناس ارشد مسائل امريكا و مرتضي مكي، كارشناس و تحليلگر مسائل بينالملل گفتوگوي اختصاصي انجام داده است.
اميرعلي ابوالفتح: در صورتي كه معادلات سياسي ونزوئلا تغيير كند نقش روسيه در حياط خلوت امريكا كمرنگتر خواهد شد
اميرعلي ابوالفتح، كارشناس مسائل امريكا، در ارزيابي خود از صفآرايي نظامي اخير امريكا در منطقه كاراييب عليه ونزوئلا گفت: هدف حداقلي ايالاتمتحده اين است كه نيكلاس مادورو به صورت داوطلبانه از قدرت كنار برود. اما هدف حداكثري واشنگتن در صورت ناكام ماندن اين سناريو، تغيير رژيم از طريق اقدام نظامي مستقيم است.
ابوالفتح ادامه داد: با اين حال، براي دونالد ترامپ و دولت او، مساله اصلي نه صرفا شخص مادورو، بلكه تبعيت كامل كاراكاس از سياستهاي واشنگتن است؛ خواه با ماندن مادورو در قدرت در صورت تسليم كامل و خواه به واسطه سرنگونياش. او تصريح كرد: مادورو تا امروز نه حاضر به كنارهگيري داوطلبانه شده و نه نشانهاي از پذيرش كامل خواستههاي ايالاتمتحده نشان داده است. به گفته اين كارشناس، هر چند احتمال كشيده شدن بحران به سمت گزينه نظامي وجود دارد، اما در حال حاضر هيچ چشمانداز روشن و قطعي براي عمليات نظامي گسترده ديده نميشود.
اميرعلي ابوالفتح در پاسخ به سوال ديگر «اعتماد» مبني بر اينكه آيا مادورو زير فشار حداكثري درنهايت قدرت را واگذار ميكند يا با تكيه بر حمايت ارتش به مقاومت ادامه خواهد داد، گفت: پيشبيني در اين مورد واقعا دشوار است. تا امروز مادورو عزم جدي براي مقاومت نشان داده و دوشنبه شب در سخنرانياش تاكيد كرد كه «ما صلح بردهوار و استثمارگونه را نميپذيريم.» اين كارشناس مسائل امريكا افزود: اخباري وجود دارد كه ترامپ شخصا به مادورو پيشنهاد داده هر چه زودتر قدرت را ترك كند و در ازاي آن امنيت او و خانوادهاش را تضمين ميكند، اما براساس گفتوگوهاي انجام شده، مادورو اين پيشنهاد را نپذيرفته و قصد دارد مقاومت كند.
ابوالفتح ادامه داد: مدت ماندگاري مادورو اساسا به حمايت ارتش بستگي دارد؛ اگر اين حمايت نبود، يا خيلي زودتر قدرت را واگذار ميكرد يا كودتا رخ ميداد. ارتش تا اين لحظه كاملا پشت رهبر ونزوئلا ايستاده و انسجام قابل قبولي ميان نظاميان و سياستمداران حاكم حفظ شده است.
وي تصريح كرد: فعلا هيچ نشانهاي از تكرار سناريوي سوريه -يعني قطع حمايت ارتش در روزهاي آخر- در ونزوئلا ديده نميشود.
اميرعلي ابوالفتح در ارزيابي سناريوهاي احتمالي پس از كنارهگيري مادورو از قدرت گفت: برخي گمانهزنيها حكايت از آن دارد كه مادورو ظاهرا آماده واگذاري قدرت شده، اما با شرطهايي مانند ماندن معاونش براي ۱۸ ماه در راس امور تا برگزاري انتخابات يا حفظ فرماندهي كل ارتش. او درباره دشواري پيشبيني تحولات ونزوئلا افزود: نميتوان گفت كه اين گزارشها تا چه حد معتبرند؛ تحليل وضعيت فعلي به شدت دشوار است و در حال حاضر اصلا بحث واگذاري قدرت مطرح نيست، چه برسد به جزييات چگونگي آن.
اين كارشناس مسائل امريكا، در پاسخ به اين پرسش كه آيا كنشهاي اخير ترامپ عليه ونزوئلا را ميتوان در قالب دكترين مونرو ارزيابي كرد، گفت: به طور كلي، دكترين مونرو همچنان در ذهن سياستگذاران امريكايي زنده است، اما ايالاتمتحده در عمل توانايي اجراي كامل آن را ندارد؛ يعني اراده سياسي براي اعمال سلطه وجود دارد، اما ظرفيت و قدرت لازم براي تحقق آن فراهم نيست.
او افزود: در حال حاضر برخي محافل در ايالاتمتحده بر اين نظرند كه پس از ونزوئلا، نوبت كشورهاي ديگري مانند كوبا و نيكاراگوئه خواهد بود و واشنگتن قصد دارد نسخه همه اين حكومتها را يكجا در هم بپيچد؛ اما در عمل چنين تواني ندارد.
ابوالفتح ادامه داد: كشورهاي منطقه يا به چين نزديك شدهاند يا استقلال عملي بيشتري يافتهاند و ديگر نميتوان آنها را به سادگي تحت سلطه درآورد.
او همچنين افزود: شرايط جهاني قرن بيستويكم به هيچوجه با اوايل قرن نوزدهم قابل مقايسه نيست؛ پس دورهاي كه ايالاتمتحده تنها با اعلام اراده خود ميتوانست خواستهاش را در سراسر نيمكره غربي محقق سازد، به پايان رسيده است.
اميرعلي ابوالفتح درباره پيام رويكرد نظامي امريكا عليه ونزوئلا براي ساير كشورهاي منطقه به ويژه كوبا نيز خاطرنشان كرد: محافظهكاران حاكم بر واشنگتن، حكومتهاي چپگراي امريكاي لاتين ازجمله ونزوئلا و كوبا را ديكتاتوريهاي فاسد ميدانند كه منابع نفتي را به غارت ميبرند و در قاچاق موادمخدر نقش دارند؛ از همين رو استراتژيشان اين است كه اين كشورها را يكي پس از ديگري جمع كنند.
اين كارشناس مسائل امريكا با اشاره به جايگاه كوبا افزود: كوبا در صدر اين فهرست قرار دارد و بيش از هفتاد سال است كه امريكا با آن درگير است؛ بعد از كوبا نوبت كشورهاي ضعيفتر ميرسد. با اين حال، به نظر نميرسد امريكا بتواند كوبا را از پاي دربياورد، چون ساختار حكومتي كوبا بسيار مستحكم است، هر چند اقتصادش ضعيف باشد.
در مقابل، تكرار سناريوي ونزوئلا براي كلمبيا كاملا محتمل است و احتمالا امريكا همان روش را آنجا هم به كار خواهد بست.
اين كارشناس مسائل امريكا ادامه داد: امروزه ترامپ بدون هيچ ملاحظهاي و به شكل كاملا علني در انتخابات كشورهاي منطقه دخالت ميكند؛ نمونهاش انتخابات يكشنبه هندوراس بود كه پيشاپيش از يك نامزد خاص حمايت كرد، رييسجمهور سابق زنداني اين كشور را به اتهام قاچاق موادمخدر عفو كرد و حتي تهديد كرد كه اگر نامزد مورد نظرش راي نياورد، عواقب سختي در انتظار خواهد بود. طبيعتا اين شكل از دخالت آشكار در هندوراس و كشورهاي مشابه، اكنون به رويه ثابت سياست خارجي دولت ترامپ تبديل شده است.
اميرعلي ابوالفتح در ارزيابي رويكرد چين و به ويژه روسيه نسبت به بحران ونزوئلا و احتمال پايان يافتن كنشگري مسكو در حياط خلوت امريكا گفت: اقدام نظامي قاطع ايالاتمتحده ميتواند عملا به حضور روسيه در اين منطقه پايان دهد. ونزوئلا از حمايت سياسي و اقتصادي مسكو و پكن برخوردار است، اما اگر امريكا حملهاي مشابه عمليات روسيه در اوكراين را عليه كاراكاس آغاز كند، هيچكدام از اين دو قدرت وارد درگيري مستقيم نخواهند شد؛ چين و روسيه اصولا در چنين منازعات نظامي دخالت علني و مستقيم نميكنند.
اين كارشناس مسائل امريكا تاكيد كرد كه دست روسيه براي كمك واقعي چندان باز نيست و در حال حاضر فقط به حمايت سياسي و اقتصادي بسنده كرده است. در صورت وقوع جنگ، واكنش مسكو احتمالا فراتر از محكوميت كلامي نخواهد رفت، مگر اينكه مقاومت مردمي و شبهنظاميان درون ونزوئلا شكل بگيرد؛ در آن صورت ممكن است روسيه از طريق كشورهاي همسايه به طور غيرمستقيم تسليحات و كمك در اختيار گروههاي مقاومت قرار دهد.
ابوالفتح در پايان افزود: سناريوي ديگر اين است كه حمله امريكا به سرعت به اشغال كاراكاس و شكست مقاومت مردمي منجر شود يا به بحران و جنگ پارتيزاني طولانيمدت تبديل گردد؛ اما در هر دو حالت، كنشگري موثر روسيه در حياط خلوت امريكا به شكل فعلي به پايان خواهد رسيد.
مرتضي مكي: ايالاتمتحده براي پايان دادن به رهبري مادورو عزم خود را جزم كرده و تلاش دارد تا اين خواسته به شكلي بيهزينه و با توسل به قدرت نرم محقق شود، اما گزينه نظامي در صورت مقاومت محتمل است
مرتضي مكي در پاسخ به پرسش «اعتماد» درباره سناريوهاي محتمل براي ونزوئلا گفت: واشنگتن در حال حاضر بيش از هر زمان ديگري اراده كرده تا نفوذ كاراكاس را در حياط خلوت خود به چالش بكشد؛ تحريمهاي گسترده، فشارهاي سياسي سنگين و حضور نظامي هدفمند همه نشاندهنده عزم جدي امريكا براي تغيير وضعيت موجود است؛ كشوري كه باوجود بزرگترين ذخاير نفتي جهان، به دليل سوءمديريت جنبش چپگراي حاكم از سال ۱۹۹۹ تاكنون، عملا به يكي از مراكز اصلي قاچاق موادمخدر تبديل شده و از اين مزيت استراتژيك هيچ بهرهاي نبرده است.
اين تحليلگر حوزه بينالملل ادامه داد: ايالاتمتحده موضوع قاچاق موادمخدر را به عنوان بهانهاي به كار گرفته تا حضور نظامي و سياسي خود را طولانيمدت كند تا ابتدا از راههاي نرم و فشارهاي غيرمستقيم تغيير سياسي دلخواه را محقق كند. حال اگر اين روشها جواب ندهد، تشديد تهديدها و اقدامات قهري براي سرنگوني دولت مادورو در دستور كار قرار خواهد گرفت و در صورت ناكامي اين مرحله نيز، منطقه امريكاي لاتين در آينده نزديك با تحولات بنيادين و به شدت بيثباتكننده روبهرو خواهد شد. مرتضي مكي در ارزيابي ميزان احتمال واگذاري قدرت توسط مادورو زير فشار حداكثري گفت: حكومت ونزوئلا ساختاري به شدت پيچيده و در عين حال شكننده دارد. از زمان به قدرت رسيدن هوگو چاوز، اين رژيم به طور كامل به شخص رهبر (ابتدا چاوز و سپس مادورو) وابسته است، اما همزمان فضايي از آزادي سياسي نسبي نيز وجود داشته كه مخالفان توانستهاند از آن براي سازماندهي و فعاليت بهره ببرند. همين فضاي محدود، مانع از آن شده كه حكومت مادورو بتواند پايههاي قدرت خود را به طور كامل تثبيت كند.
او افزود: مخالفان اصلي از جايگاه بينالمللي قابلتوجهي برخوردارند و از پشتوانه سياسي، مالي و ديپلماتيك گستردهاي به ويژه ازسوي ايالاتمتحده و شمار زيادي از كشورهاي غربي و امريكاي لاتين برخوردار هستند. مهمتر اينكه ايالاتمتحده به طور رسمي حكومت مادورو را به رسميت نميشناسد و آن را نامشروع ميداند.مكي ادامه داد: سوال اساسي اين است كه اين رژيم تا چه زماني خواهد توانست در برابر فشارهاي فزاينده داخلي و خارجي مقاومت كند. واقعيت اين است كه ارتش ونزوئلا دچار شكاف عميق شده است: بخش كوچكي از فرماندهان ارشد همچنان به مادورو وفادارند و از مزاياي گسترده برخوردارند، اما بدنه مياني و پاييندست نيروهاي مسلح وفاداري چنداني نشان نميدهد و بسياري از افسران و سربازان به مخالفان گرايش دارند يا حداقل بيطرف ماندهاند.
او در ادامه تاكيد كرد: دونالد ترامپ (و احتمالا دولتهاي بعدي امريكا) دقيقا به شكاف داخلي ارتش آگاه است و به همين دليل تلاش ميكند با تركيب فشار سياسي، تحريمهاي فلجكننده و تهديد نظامي، رژيم مادورو را از درون متلاشي كند يا حداقل آن را وادار به پذيرش مذاكره و انتقال قدرت نمايد.مرتضي مكي درباره سناريوهاي پيشِ روي ونزوئلا در صورت ترك قدرت توسط مادورو تاكيد كرد كه نگرانيهاي عميقي درخصوص آينده سياسي اين كشور وجود دارد، به ويژه از آن جهت كه ايالاتمتحده به رهبري دونالد ترامپ هيچ تمايلي به تكرار تجربههاي تلخ مداخله مستقيم نظامي -مانند سرنگوني صدام در عراق، طالبان در افغانستان يا قذافي در ليبي- نشان نميدهد؛ تجربههايي كه نهتنها به ثبات دموكراتيك و توسعه اقتصادي منجر نشد، بلكه با خروج پرهزينه و ناكام امريكا و حتي معكوس شدن اهداف همراه بود. او افزود كه بازگشت طالبان به قدرت پس از دو دهه اشغال افغانستان و تبديل شدن ليبي به كانون بيثباتي در شمال آفريقا، باعث شده واشنگتن بهشدت از هرگونه ورود زميني يا عمليات گسترده در ونزوئلا بپرهيزد، زيرا چنين مداخلهاي ميتواند به جاي ثبات، به ناامني گسترده، درگيريهاي داخلي و موج عظيم مهاجرت به سمت امريكا و كشورهاي همسايه منجر شود.
مكي تصريح كرد كه به همين دليل ترامپ فعلا بر فشارهاي غيرنظامي مانند تحريمهاي فلجكننده و عمليات محدود ضد قاچاق موادمخدر تمركز كرده تا رژيم را از درون فروبپاشد؛ اگر اين راه هم جواب نداد، احتمالا به ضربات هدفمند عليه حلقههاي سياسي و نظامي مادورو روي خواهد آورد تا انتقال قدرت از طريق يك دولت موقت آرام و كنترلشده انجام شود و از بروز بحران عميق ناامني جلوگيري گردد. اين كارشناس مسائل سياسي، در پاسخ به اين پرسش كه آيا كنشهاي ترامپ عليه ونزوئلا را ميتوان در قالب دكترين مونرو ارزيابي كرد، گفت: امريكاييها منطقه امريكاي لاتين را حياط خلوت خود تعريف كرده بودند و در آن دوره عملا امريكا خارج از اين منطقه هيچ حوزه نفوذي نداشت و قدرتي وجود نداشته كه بتواند چالشي براي قدرتهاي بزرگ ايجاد كند.
او افزود: اكنون ايالاتمتحده خود را قدرت برتر منطقه و جهان ميداند و در سطح جهاني با تمام ابزارهاي قدرت تلاش ميكند توانايي خود را نشان دهد و اهدافش را از طريق فشارهاي سياسي، نظامي و اقتصادي پيش ببرد.
مكي ادامه داد: راهكار براندازي رژيم ونزوئلا براي ترامپ موضوعي كاملا قابل تفسير نيست؛ او بهصراحت معتقد است كه حضور چين و روسيه در كشوري كه روابط خصمانه با امريكا دارد، يكي از جديترين تهديدها عليه امنيت ملي ايالاتمتحده به شمار ميرود. در مقابل گسترش نفوذ چين و روسيه، امريكا قطعا واكنش نشان خواهد داد و يكي از اهداف اصلي اين فشارها، كاهش چشمگير نفوذ اين دو قدرت در منطقه امريكاي لاتين است.
او همچنين در تحليل پيام رويكرد نظامي امريكا عليه ونزوئلا براي ديگر كشورهاي منطقه كاراييب به ويژه كوبا افزود: ماهيت حياط خلوت بودن امريكاي لاتين براي ايالاتمتحده موجب خواهد شد كه پس از هر اقدام قاطع واشنگتن عليه كاراكاس، كشورهايي نظير كلمبيا، برزيل و ديگران بهخوبي دريابند كه درنهايت در حوزه نفوذ انحصاري امريكا قرار دارند، هر چند به نظر ميرسد دولتهاي منطقه ديگر به سادگي حاضر به تبعيت بيقيد و شرط از واشنگتن نباشند.
او ادامه داد: قاچاق موادمخدر تنها بهانهاي است كه نميتواند همه كشورهاي منطقه را با يك انگيزه واحد تحت فشار نظامي و اقتصادي قرار دهد و امريكا صرفا از اين دستاويز براي توجيه اقدامات خود بهره ميبرد. مكي تاكيد كرد: در صورت وقوع تغيير رژيم نظامي در ونزوئلا، پيامدهاي آن كوتاهمدت و قابل كنترل نخواهد بود و ايالاتمتحده بهسادگي قادر به مهار آنها نخواهد شد؛ همين مساله باعث ميشود كشورهاي منطقه، ازجمله برزيل و كلمبيا، با احتياط بسيار بيشتري به سياستهاي امريكا بنگرند و منتظر تبعات واقعي اقدامات واشنگتن در ونزوئلا بمانند. مرتضي مكي در ارزيابي رويكرد چين و به ويژه روسيه نسبت به بحران ونزوئلا و احتمال پايان يافتن كنشگري مسكو در حياط خلوت امريكا گفت: روسيه در حال حاضر به شدت درگير جنگ اوكراين است و به نظر نميرسد هيچ تمايل يا تواني براي واكنش نظامي مستقيم در برابر اقدامات احتمالي ايالاتمتحده عليه ونزوئلا داشته باشد؛ مسكو امروزه بيش از هر چيز به دنبال معامله و تفاهم با واشنگتن بر سر اوكراين است تا اينكه هزينه جديدي در نيمكره غربي به جان بخرد.
او افزود: چين و روسيه در سالهاي گذشته كوشيدند از خلأ حضور امريكا در نقاط مختلف جهان بهره ببرند و نفوذ خود را گسترش دهند و ونزوئلا يكي از همين موارد بود، اما هيچكدام از اين دو قدرت تاكنون اقدام جدي و هزينهبر سياسي يا نظامي براي جلوگيري از فشارهاي واشنگتن عليه كاراكاس انجام ندادهاند و به احتمال زياد در آينده نيز نخواهند داد.
مكي در پايان تاكيد كرد: دونالد ترامپ و تيم او نشان دادهاند كه به هيچ پيمان، نهاد يا قانون بينالمللي كه براي امريكا محدوديت ايجاد كند پايبند نيستند؛ در عرصه جهاني نيز همين منطق حاكم است و در مقابل، چين و روسيه بيشتر از قدرت نرم و نفوذ اقتصادي در كشورهايي مانند ونزوئلا بهره ميبرند، اما واكنش عملي و قاطع در برابر اقدامات امريكا از خود نشان نميدهند.