یلدا، کریسمس و حنوكا؛ تاملي بر عدالت و انسانيت
حنوكا نهتنها روايت رهايي در برابر محدوديتهاي تحميلي است، بلكه ميراثي است كه مسووليت اخلاقي و حقوقي مضاعفي بر دوش نسلهاي يهودي امروز ميگذارد. جامعه يهوديان، با حافظه تاريخي كه از خشونت و تبعيض دارد، بيش از هر زمان موظف است مراقبت كند تا اين ميراث معنوي و حافظه رنج، هرگز به دستاويزي براي تضييع حقوق ديگران بدل نشود. هويت يهودي نبايد بهانهاي براي توجيه رفتارهاي ناعادلانه باشد؛ بلكه برعكس، بايد سرلوحهاي براي پايبندي مطلق به عدالت و رعايت حقوق همه انسانها قرار گيرد. چنين رويكردي نهتنها از بازتوليد چرخههاي بيعدالتي جلوگيري ميكند، بلكه ساحتِ آيين و ايمان را از تبديل شدن به ابزاري براي اهداف غيرانساني مصون ميدارد. اين مفهوم در تقارن معناي حنوكا با شب يلدا و كريسمس نيز تجلي يافته است؛ آيينهايي كه هر يك با نمادپردازي خاص خود، از ايستادگي وجودي انسان در برابر تاريكي سخن ميگويند. اين سنتها در يك نقطه بنيادين تلاقي دارند . يلدا روايتگر عبور از بلندترين شب سال در فرهنگ باستاني ايران است و باور به زايش نور در دل سياهترين لحظات زندگي را بيان ميكند. كريسمس نويدبخش زايش اميد و صلح و حنوكا يادآور پايداري نوري كه خاموش نميشود. وجه مشترك اين سه آيين كه همگي در آستانه انقلاب زمستاني و اوج تاريكي طبيعت جشن گرفته ميشوند، اين باور است كه نور را ثمره اخلاق، پايداري بر ارزشهاي دروني و مسووليت انساني ميدانند. به يقين اين پيام براي تمام مروجان حقوق بشر و دغدغهمندان جهان كه جهاني عاري از خشونت را ميطلبند، راهنمايي روشن و نويدبخش است. وقتي درباره خشونت و نقض عدالت سخن ميگوييم، لازم است همه ابعاد آن را مورد توجه قرار دهيم؛ از خشونت آشكار جنگ گرفته تا فشارهاي اقتصادي، محدوديتهاي حقوقي يا صلح تحميلي كه بر پايه گفتوگو و عدالت شكل نگرفته است. تكرار اين آيينها يادآور اين حقيقت است كه نور و عدالت تنها زماني پايدار ميمانند كه بر كرامت انساني و رعايت حقوق مبتني باشند. امنيت و آرامش حقيقي، چه در سطح فردي و چه در سطح اجتماعي و بينالمللي نه از طريق اجبار يا سلب اختيار، بلكه از طريق احترام متقابل، اعتمادسازي، رعايت حقوق و گفتوگو حاصل ميشوند و حتي در سختترين شرايط، ميتوان راهي مبتني بر عقل، كرامت انساني و قانون گشود؛ راهي كه مانع بازتوليد چرخههاي تازه خشونت ميشود.
همانگونه كه در شرايط كنوني نبايد به تحريمهاي بينالمللي عليه ايران بيتفاوت بود. بر اساس گزارشهاي رسمي سازمان ملل و نهادهاي حقوق بشري مانند كميته حقوق اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي (CESCR)، تحريمهاي اعمال شده، موجب محدوديتهاي جدي در دسترسي مردم به كالاهاي اساسي، خدمات بهداشتي و فرصتهاي اقتصادي شده است. اين فشارها نه تنها تاثير مستقيم بر كيفيت زندگي مردم عادي داشته، بلكه نقض اصل عدالت اجتماعي و حقوق بشر اقتصادي و اجتماعي را به وضوح نشان ميدهد. جامعه ايرانيان يهودي، به عنوان بخشي از كل جامعه، نيز از اين محدوديتها متاثر شده است؛ تجربهاي كه نمونهاي ملموس از چگونگي تاثير سياستهاي تحريمي بر اقليتها و تقويت ضرورت رعايت حقوق انساني و عدالت در سطح ملي و بينالمللي به شمار ميآيد. اين مستندات حقوقي، اهميت پايبندي به عدالت و كرامت انساني را در مواجهه با فشارها و تحريمها تاكيد ميكنند و نشان ميدهند كه هر گونه اقدام سياسي يا اقتصادي كه حقوق مردم را محدود كند، آثار بلندمدت بر پايداري اجتماعي و شكلگيري صلح دارد. براي من، حنوكا امروز نه صرفا يادوارهاي از گذشته، بلكه فرصتي براي بازانديشي مسووليت حقوقي و اخلاقي ما در زمان حال است. يلدا، حنوكا و كريسمس يادآور آن است كه صلح پايدار نه با فشار و تحميل، بلكه با كرامت انساني، رعايت حقوق و گفتوگو شكل ميگيرد. در جهاني كه سكوت ميتواند چرخههاي خشونت را بازتوليد كند، روشن كردن اين شمعها، نمادي از تعهد به آگاهي و مسووليتپذيري است. اميد است كه انسان، جامعه و حتي جهان راهي تازه بيابند؛ راهي كه بر عدالت، اخلاق و انسانيت استوار است و براي همه انسانها، فارغ از هويت و جغرافيا، معنايي مشترك ميآفريند. ميراثي كه ميتواند براي نسلهاي آينده بيش از گذشته الهامبخش باشد.
وكيل، حقوقدان و روزنامهنگار ايراني- كليمي